[zaloguj się]
[pdf]

PSZCZOŁKA (29) sb f

f (29), może m (1) [znacz. 2.].

pczołka (17), pszczołka (12); pczołka LibMal, RejJóz, BielKom, RejWiz (5), RejZwierz (2), RejZwierc (7); pszczołka Mącz, CzechRozm, CzechEp, Calep, GrabowSet, LatHar, SkarKaz, KlonFlis, KlonWor (4).

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N pszczołka pszczołki
G pczołki
A pszczołki
I pszczołką pszczołkami

sg N pszczołka (15). ◊ G pczołki (2). ◊ I pszczołką (1). ◊ pl N pszczołki (7). ◊ A pszczołki (3). ◊ I pszczołkami (1).

Sł stp brak, Cn: pszczółka, Linde XVIII w.: pszczółka.

Znaczenia
1. Dem. od „pszczoła”; apicula Mącz, Calep, Cn; parva apes Calep; nympha, pullus apum Cn (28): Pcżołká też to máły koſzt/ iedno iey dáć pniacżek/ Záwżdy też ten ná miſtrzá pilnie robi żacżek. RejWiz 56; Mącz 12a; Abowiem pátrzay iáko pcżołki/ choć niema twarz [= zwierzę]/ iáko ſie w tym wedle przyrodzenia ſwego nadobnie ſpráwuią. RejZwierc 16, 108v; Calep 80a; KlonFlis A4; Tákże/ gdźie też bywáią domowe Iáſkołki/ Iuż y tám niebożątká nie wſkuráią Pſzcżołki. KlonWor 45; [Vbogie pſzcżołki/ áza nie ſtoią przy Krolu ſwym? ArtHom C3].

W porównaniach (14): RejJóz Dv; BielKom E4v; Obieray iáko pcżołká w káżdym zyołku ſmáku/ A przy tym ktory lepſzy zoſtaway przyſmáku. RejWiz 80v, 7, 80v [2 r.]; Bowiem kto iey [cnoty] by pcżołki z młodu nie vłápi/ Ná ſtárość goniąc ſie z nią/ ſnadź ſie prożno kwápi. RejZwierz 31, 130v; A zbieráć ſobie czo potrzebnieyſzego z nadobnych y przykłádow y rozmow y obycżáiow/ iáko pcżołká zbyera ſobie z nadobnych zyołek przyſmáki ſwoie. RejZwierc 17, 16, 209, 214; iż to oná [katolika rzymska] podobno doſkonálſza ieſt/ niż był Chriſtus: iż ieſt świętſza [...] niż był Chriſtus y ſzcżęſliwſza niż byli Apoſtołowie z zborecżkámi ſwoimi/ ktore záwżdy przy ſobie heretyki/ iáko pſzcżołki trędy miewáią. CzechEp 46; KlonWor 45; [weſeli żołnierze/ Strzegą ſwego Hetmaná/ by pſzcżołki máćierze. RymszaDeket 14].

Przysłowie: ácż ći y to nie dźiw/ boć też y oſá iádowita z nalepſzego źiołká/ z ktorego ſłodki miod dobra pſzcżołká/ coś gorzkiego zgromadza CzechRozm 198v.
Fraza: »pszczołka miod (z)nosi (a. niesie), zbierająca« [szyk zmienny] (3:1): RejZwierc 209, 214; Cżąſtko málucżka/ tu krotko żyiąca [tj. człowieku]/ Y ták lękliwa/ że/ miod zbieráiąca Pſzcżołká/ ćię trwoży GrabowSet T3; Pſzcżołki kmietce kmiotowny gdy ſię komu mnożą: Miod nioſą nam ná żywność/ woſk ná ſłużbę Bożą. KlonWor 11.
Wyrażenie: »pszczołki robotne« (1): Więc y pſzcżołki robotne znáią dobrodźieiá Ktory ich opátruie KlonWor 12.
Szereg: »mrowki i pczołki« (1): Wilk powiedáią iż nie tyie leżąc [...]. Pátrzay ná mrowki pátrzay y ná pcżołki/ Y Myſzy ſiedząc nie gonią Puſtołki. RejZwierc 221.
Przen (2):

W przeciwstawieniu: »pszczołka ... pająk« [w nawiązaniu do przysłowia cf PSZCZOŁA] (1): Dla tego też tu maſz oſobne modlitwy y rozmáite nabożeńſtwá ku tey świętey Pánnie. Z ktorych pożytek znácżny odnieśieſz/ ieſli pſzcżołką á nie páiąkiem będźieſz. LatHar 478.

Szereg: »pszczołki i robaczkowie boży« (1): Ták y my podłemi ludźmi w ſzpitalách/ w ſzkołách/ w klaſztorách/ we wśiách y kmiecych domkách/ nie gardźmy. wſzytko to pſzczołki y robaczkowie Boży/ ktorzy w niebie będą wielkiemi/ y tu ná źiemi wſzytko z ich roboty kmiecey mamy. SkarKaz 84a.
2. n-pers (f a. m) (1): wzyalem vpczolky na wroczlawſkyey vliczy ſzuknyą dzika kthoram vſchamothulach zaſtawyl LibMal 1545/101v.

MP, (MPi)