[zaloguj się]
[pdf]

1. ROZPACZAĆ (65) vb impf

roſ- (56), roz- (8), roſz- (1).

o oraz drugie a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); w inf -pa- (13), -på- (5); -pa- Mącz (3), Calag, GrabowSet, WujNT (2), SkarKaz; -på- BielKron, BiałKaz (2), KarnNap; -pa- : -på- SkarŻyw (5:1); w pozostałych formach -på- (39), -pa- (2); -pa- MurzNT; -på- : -pa- SkarŻyw (4:1).

Fleksja
inf rozpaczać
indicativus
praes
sg pl
1 rozpåczåm
2 rozpåczåsz
3 rozpåczå rozpåczają
praet
sg pl
3 m rozpåczåł m pers rozpåczali
f rozpåczała m an
imperativus
sg pl
2 rozpåczåj rozpåczåjcie
3 niechåj rozpåczają
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy rozpåczali
2 m byś rozpåczåł m pers
3 m by rozpåczåł m pers by rozpåczali
impersonalis
con by się rozpåczało
participia
part praes act rozpåczając

inf rozpaczać (21). ◊ praes 1 sg rozpåczåm (2). ◊ 2 sg rozpåczåsz (1). ◊ 3 sg rozpåczå (1). ◊ 3 pl rozpåczają (3). ◊ praet 3 sg m rozpåczåł (2). f rozpåczała (1). ◊ 3 pl m pers rozpåczali (4). ◊ imp 2 sg rozpåczåj (2). ◊ [2 pl rozpåczåjcie.] ◊ 3 pl niechåj rozpåczają (2). ◊ con 2 sg m byś rozpåczåł (1). ◊ 3 sg m by rozpåczåł (4). ◊ 1 pl m pers bysmy rozpåczali (6). ◊ 3 pl m pers by rozpåczali (4). ◊ impers con by się rozpåczało (1). ◊ part praes act rozpåczając (10).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Wątpić w ratunek, tracić ostatnią nadzieję; diffidere de salute, vacillare HistAl; abicere spem, despondere animum, animo fluctuare Mącz; desperare PolAnt; cedere de malis, deficere in duris, deici spe, demittere animum metu, desperare spe a. de spe, destitui spe, diffidere rebus a. sibi, dimittere spes animo, perturbari desperatione, repelli a spe, succumbere perturbationi a. malis fortunae, trepidare in periclis Calag; desperare salutem a. de salute Cn (64): BierEz I2v; OpecŻyw 41, 54v; thákże w drodze okrutney ſprácował ſie [Aleksander] y rycerſtwo iego/ iż też z vćisku wielkiego roſpacżáli HistAl G6; Co cżuyąc Anná ſmętnye záwſſe a lámentliwye żyłá/ ále wżdam nye roſpacżáłá/ thák yáko wyedzyáłá/ iż Pan Bog wſſechmogący miał ią pocyeſſyć. GliczKsiąż C3; Iż go [Chrystusa] tak ćięſſkie y wielkie grzechy náſze ogarnęly/ y przyległy/ iż theſz iákoby roſpatzał wiſząc ná krzyżu KrowObr 49v; BibRadz I 203d marg; Dał nam Pan Bog tego Iopá ná przykład/ áby káżdy nie roſpacżał w rzecżach przećiwnych/ á w ſzcżęſciu wielkim żadney wiecżnośći ná tym ſwiecie niepokłádáli. BielKron 27v; Gdy żadney pomocy mieć [obrońcy Konstantynopola] niemogli/ roſpacżáli bárzo wzdycháiąc ku Pánu Bogu BielKron 251; Ad restim mihi res rediit proverbium, Ná wić mi przyſzło/ To yeſt práwie rozpaczam. Mącz 354a, 131c, 410a; Calag 516a; SkarŻyw 335.

rozpaczać w co a. w czym (1): izali dla niedoſtatku koni macie roſpacżać w zdrowio [!]/ wſzak poki żywot będzie panowach [!] w ciałach waſzych/ koni niezlicżnych doſtaniemy HistAl D2v.

rozpaczać o kim, o czym (4): OpecŻyw 167v; Spem abicere de aliquo, Roſpáczáć o kim/ nie mieć o kim dobrey nádzieye. Mącz [407]c; Pothym Iowinian pocżął bárzo płákáć/ (roſpacżáiąc o Ceſárſtwie) HistRzym 45. Cf Zwrot.

W połączeniu szeregowym (1): Przetoż roſpáczáć nie mamy/ áni być niećierpliwi áni fráſowliwi/ ieſli ſię nam nie záwżdy powodzi WujNT 140.

Zwrot: »rozpaczać sobie, sam o sobie« = de se desperare PolAnt [szyk zmienny] (4:1): GliczKsiąż G; Potym Holofernes obległ miáſto Betulią y wodę odiął/ ták iż iuż w mieſcie bárzo roſpacżáli ſobie BielKron 113v, 316; Ale gdy żadnego przeſtanku boleśćiam nie było/ [...] rozpacżáiąc ſam o ſobie piſał pokorny liſt do Iudow BudBib 2.Mach 9/18; ReszList 164.
Szeregi: »obrażać się [= zrażać się] i rozpaczać« (1): byſmy ſie nic nie obrażáli/ y obciążeni á przyćiſnieni będąc nie roſpacżáli. RejPosWstaw 44.

»testknić albo rozpaczać« (1): y to ich ieſt właſne munus, pilno po Rzymie przepátrzáć y obacżáć ſláchetne wdowy/ y inne wſtydliwe á vcżćiwe ludźie/ á ich w niedoſtátku rátowáć/ áby ſobie w nędzy nie teſtknili/ álbo nie roſpacżáli. ReszList 164.

a. teol. Wątpić w miłosierdzie Boże i własne zbawienie (grzech przeciwko Duchowi Świętemu); desperare veniam scelerum a. de venia peccatorum Cn (39): SeklWyzn d2; MurzHist K3v; LubPs L3v; KwiatKsiąż D; Grześniśmy tedy wſzyſcy. A gdy grześny/ tedy dálieci od Páná Bogá/ Coż cżynić mamy. Roſpacáć [!]/ O nie? Cżemu nieroſpacżáć? Dlia tego że y przećiwko grzechowy/ y przećiwko ſtráſliwey śmierći/ káżdy cżłowyek chrześćyiáńſky ma oſobliwe poćiechi BiałKaz B2, B4; SkarŻyw 32 [2 r.], 82, 440, 571; Ieſliż więc/ iż ćię gniewam/ niechceſz nic vcżynić/ Vcżyń dla ſławy ſwoiey/ á nie dopuść wynić/ Swoiey niełáſki Boże/ by ſię roſpacżáło/ Cobyć ſię bárźiey gniewáć/ mnie ginąć kazáło. GrabowSet E4v; Ieſt też oſobne Bráctwo/ ktorego Bráćia tych ktorzy ſą oſądzeni ná śmierć/ prowádzą/ ćieſzą/ á żeby nie roſpacżáli dla grzechow nápomináią ReszHoz 122; Naprzod/ ábyś nigdy nie roſpaczał/ choćbyś też co nagorzey żył áż do śmierći. WujNT 293, 143.

rozpaczać o czym (6): byſmy ſnadź vznawſzy ćięſzkość grzéchów náſzych nie wątpili w miłośierdźiu Bożym/ y o ich odpuſzczeniu nie roſpaczáli. BiałKat 378v; day nádźieię/ ábyſmy niewątpili y nie roſpaczáli o tym/ coś wierzącym w ćię obiecał SiebRozmyśl E3v; SkarKaz 161b.Cf »rozpaczać o łasce«, »rozpaczać o miłosierdziu Pańskim«.

rozpaczać w czym (13): niechćieyćie ſię ſprzećiwić Pánu Bogu/ y rozpácżáć wmocy y prawdzie iego SkarŻyw 500. Cf »rozpaczać w łasce Bożej«, »rozpaczać w miłosierdziu (Bożym)«, »rozpaczać w zbawieniu«.

W przeciwstawieniu: »rozpaczać ... dufać« (1): Iezu kthorys przez przypowieſć dwu bratu żadnego grzeſznego rozpacżać/ ani żadnego ſprawiedliwego duphać v kazał. TarDuch B7v.

Zwroty: »rozpaczać w łasce Bożej (a. Pana Boga), o łasce Bożej« [szyk zmienny] (3:2): KrowObr 47v; RejPos 7; Wſzákże niechay z tąd nierozpacżáią Chrześćijánie w wielkiej dobroći y łáſce Bożey KuczbKat 205; SkarŻyw 263; DAię śię winięn wiecżny Boże tobie/ Nic nie roſpacżam o łáſce twoiey ſobie. CzahTr B2; [BazHist 99v (Linde)].

»rozpaczać w miłosierdziu (Bożym), o miłosierdziu Pańskim, w miłości Bożej« [szyk zmienny] (6:1:1): PowUrb +; OpecŻyw 95v; KromRozm II m3v; RejAp 1v; RejPos 7; KarnNap D; Więtſzy grzech rozpácżáć wmiłoſierdźiu Bozym [!]/ niſzli inne wſzytki. SkarŻyw 125 marg, 263.

»rozpaczać sobie, w sobie« (2:1): A zły cżłek gdy mu P. Bog docżeſnym karániem zágroził/ pokuty przyiąć niechćiał/ ále w wiecżne potępienie głębiey wpadł roſpacżáiąc ſobie á mowiąc: kiedy mi tu zle ná świećie cżynić chczeſz [!]/ iuſz ſię żadney od ćiebie łáſki nieſpodziewam. SkarŻyw 263; CzahTr B2; GrabowSet K3v.

»rozpaczać w zbawieniu« [szyk zmienny] (2): MurzNT 96; drudzy záś ták bárzo ſmętni ſą/ y záłoſni/ że tez roſpacżáią w ſwoim zbáwieniu: iáki ſnadź był Kaim/ ktory mowił: Więtſza ieſt złośc moiá/ niżbym odpuſzcżenie mogł záſłużyć KuczbKat 195.

Szereg: »(nie) (z)wątpić ani (a, i) rozpaczać« [szyk 6:1] (7): A záſię áby nędznik nie roſpacżał á nie zwątpił o miłoſierdziu Páńſkim RejAp 1v; BiałKat 378v; Boiuy też mocnie ná tym plácu oſtátniem/ przećiw ſzátánowi y wſzyſtkim iego pokuſam/ nieuſtaway w wierze/ niewątpi áni roſpacżay dla wielkośći grzechow twoich KarnNap F, D, D2v; GrabowSet K3v; SiebRozmyśl E3v.
2. Wątpić w celowość dalszych działań (1):

rozpaczać w czym (1): KwiatKsiąż L2cf Szereg.

W przeciwstawieniach: »rozpaczać ... trwać [w czym], [podnosić się]« (1): KwiatKsiąż L2; [Nie podnoś ſie wſpráwie vczynku twego á nie roſpaczay [noli cunctari Vulg Eccli 10/29] czáſu vdręczenia KsięgiEklez Dv].

Szereg: »(nie) porzucać ani rozpaczać« (1): A tak ieſliżeby cżego wyrozumieć niemogli/ tedy tego niechay natychmiaſt nieporzuczaią (co na harde ludzie przysłucha: albo ſię malucżkim á ſcżurym dowćipom przigadża) ani wtym roſpacżaią/ ale tym więcey w tym przędſięwźięćiu niechay trwaią. KwiatKsiąż L2.

Formacja współrdzenna: rozpaczyć.

Cf ROZPACZAJĄCY, ROZPACZANIE

RS