[zaloguj się]
[pdf]

2. SAM (466) av i pt

sam (205), såm (47); såm RejRozpr, BielKom, GliczKsiąż, BielSat (4), SkarJedn, SkarŻyw (14), NiemObr; sam : såm RejWiz (6:1), BielKron (15:2), Mącz (198:10), GórnDworz (10:1), HistRzym (1:1), BudBib (4:1), HistHel (1:1), BudNT (1:1), MWilkHist (1:2), StryjKron (7:1), CzechEp (3:2).

sam (442), sąm (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

I. Przysłówek zaimkowy miejsca (459):
A. Wskazujący (183):
1. W ujęciu statycznym (75):
a. Tu, w miejscu, gdzie jestem; praesto Mącz, hac, huc Calep; hic Vulg (46): Abi ſzia Vaſcha K.m. nyegnyewal na naſch otho czoſmi pana Vilyamowſkyego ſſam zadzyerzely przi ſſobye do thich czaſſow. LibLeg 11/155v, 11/9v; RejKup e5, o3v; my ſám drzewá nárąbamy y ſpuśćimy wodą do Ioppen/ á twoiá praca będzye odwieść do Ieruzálem. BielKron 77; mamy ſám ſwinię prośną boimy ſie by nam nieporzućiłá od tego pukánia z dział. BielKron 311v, 140v, 275v; Mącz 319b; GórnDworz S6v; SkarJedn 110; iam ośieroćiáłą nie ieſt: mam ſam Máryą mátkę Bożą: mam wiele innych/ [...] lepſze mi to ſam towárzyſtwo. SkarŻyw 198; mam ieſzcże ſám dobry á pełny dzban dobrey gorzałki/ piymyż WerGośc 230; OStadnickim ta sam nowina ze do Wrocławia przyiechał ActReg 90; boć wierę lepszegoby sam rządu potrzeba, niż iest et. ActReg 173, 48 [2 r.], 55, 60, 88, 97 (17); Calep 481b; WyprPl B2; WujNT Act 16/28.

Z dodatkowym okolicznikiem miejsca (12): vzrzawſzy pyenyądze na wyerzchu woru rzekł bracyey ſwoyey/ wrocony mi pyenyądze owo ſam ſą wworże HistJóz C3; LeovPrzep Gv; KochList nlb 3; TY ſpiſz á ia ſám ná dworze KochPieś 24; Wczora nowina przysła ze Xiąze Constanty vmarł ktorego sam vDworu barzo załuią ActReg 171, 171 [2 r.].

~ Połączenia: »sam u nas (u mnie)« (3): RejKup e4v; SkarŻyw 389; Iż Wḿ chcesz wiedziec co się sam vnas dzieie tedy chwała Bogu wszytko spokoinie. ActReg 113.

»sam owedy« (1): Hac – Samtedy, owedy Calep 481b.

»sam tedy« (1): Calep 481b cf »sam owedy«.

»tu sam« (1): Ale kigo diabeł męczy Tu ſam iako mucha bęczy RejJóz C5v. ~

b. Tam, w miejscu, o którym mowa (18): RejKup v4v; LeszczRzecz A2v; kazał w.m. ná obiad prośić: [...] Ma ſie ſám z w.m. vźrzeć. GórnDworz Pv; ktorzy [cudzoziemscy puszkarze] ſie łácno dádzą przenáiąć zá pieniądze: vcżyniwſzy zmowę z nieprzyiaćielem/ ſtrzeláiąc liſty w Zamek álbo do Miáſtá/ dáiąc porozumienie przećiwney ſtronie/ co ſie ſám dźieie. BielSpr 72v; SkarŻyw 187; A szkodaby tych sam roth lada iako zbywac ActReg 48, 48 [4 r.], 139, 144, 170; Wchodź z tryumfem [do pałacu]/ z rádośćią/ ćiebie ſám vſłáné Loże czeka OstrEpit A2v, A2v.

Z dodatkowym okolicznikiem miejsca (3): HistRzym 46; Coby się sam działo natym ziezdzie Lwowskim wm MMPanu oznaimuię ActReg 48; ludźi ſám w owey kráinie dość żywych/ Ktorzy wiedzą iáko ſpraw pilnuię pocżćiwych. CzahTr K.

c. Towarzyszy wskazywaniu na miejsce, zwykle: tam, tj. trochę dalej, rzadziej: tu, gdzie jesteśmy [w tym: w nawiązaniu do Matth 24/23 (8)] (11): (did) Michał pyta czo z Mnichem czinċ [!] (–) [...] (did) Kryſtus mu kazał na Lewiczę (–) Złoſcze y [= go] ſam podle drugych RejKup cc6v.

Połączenia: »sam … hajno« (1): yeſli wąm kto rzecze/ Awo ſám Kryſtus/ álbo háyno/ nye wyerzćye KromRozm III E.

»sam … ondzie« (2): LeovPrzep G; ieſli wam kto rzecże: owo ſám álbo ondźie ieſt Chriſtus/ nie wierzćie mu. WujJud 4.

»tam … sam« (4): KromRozm I F2; iż ſię tych oſtátnich cżáſow mieli ználeść zwodźićiele źdrádliwi/ [...] pokázuiący im/ owo tu ieſt Pan Chryſtus/ ono tám/ owo ſám kośćioł: owo tám/ owo ſám ſłowo Boże. ReszPrz 13; WujNT Yyyyy.

»tu … sam« (3): KochFr 113; Tu pśié polá/ á ſám brzég Pruſki zwoiowány. KochCz A3v; WujNT 104.

Wyrażenie: »sam dalej« (1): Tu biśiór/ tu koftery/ tu Włoſkié zaponki/ Sám dáléy półhátłaśié KochFr 113.
2. W ujęciu ruchowym (108):
a. Tu, do tego miejsca, gdzie jestem, do mnie; huc Vulg, Mącz, PolAnt, Calep, Cn; horsum Calep (104): LibLeg 11/41; Atak kaſcie ſam prżywieſcz tego to winnego RejJóz I2v, K4; RejKup b6, H; Leop 2.Reg 5/6; thuć moie namilſze mieſzkánie/ bo mi ſám cżęſto wodzą piękne pocżty/ złoto/ śrebro z Węgier BielKron 427v, 86v, 94v; Mącz 159b; ReszList 187; PudłFr 12; Acz sam nowina przyszła ze iuz nieprzyiacieł [!] ten porazon ActReg 61, 127, 168; Calep 490b; otworzćie Rychło: á Pángraczá ſám ieſliże iest w domu Záwołayćie. CiekPotr 90.

Bez czasownika nadrzędnego (2): Nuż ſam wkupę Braċzya naſſy RejKup t4v; Sam do mnie, Dziewko moja! KochMon 24.

Z dodatkowym okolicznikiem miejsca (7): Niechże go iedno do nas ſám do Ruśi ſtáwią PaprPan Ov; Przyiechałem sam do Krakowa w wielki czwartek ActReg 169, 94.

~ Połączenia: »sam do nas« (3): zebi nyemyeſzkayącz sam do nas kylko ossob przyechalo LibLeg 11/107v, 8/25v; WujNT Luc 16/26.

»sam owedy« (1): Horsum, versus hunc locum – Sam owedy. Calep 489a. ~

cum imp (78): Lazarzu wynidzi ſam z grobu [veni foras Vulg Ioann 11/43]. OpecŻyw 68 [przekład tego samego tekstu RejPos 353v, GrzegŚm (3), WujNT Ioann 11/43]; Prziſtęp ſyę ſam nieboraku RejKup cc7v, m6, bb3; Leop Ruth 4/1, Is 57/3; Me huc aspice, Pátrz ſám ná mię. Mącz 405b, 155d; SienLek 95; RejAp 46v; HistRzym 43; RejPos 321v, Ooov; GrzegŚm 8, 9, 13; BudBib Ex 3/5, Is 57/3; Nie mamy tu tylko pięćioro chlebá á dwie rybie. A on rzekł. przynieśćie mi ie ſam BudNT Matth 14/18; PaprPan E; Sám/ co żywo/ ſám bywayćie/ A páńſkié ſpráwy poznayćie KochPs 69; SkarŻyw 187, 560; Sćiągni ſám pálec twoy/ á ogląday ręce moie WujNT Ioann 20/27, Ioann 11/43, Apoc 4/1, 11/12; ále poźrzy ſám ná mię. CiekPotr 80; GosłCast 28.

~ Frazy: »chodź, przydź (a. podź, a. [idź]) sam« = veni PolAnt, Vulg; accede a. procede a. veni huc, eho tu, ehodum Mącz; adeste Modrz [szyk zmienny] (29:8): BierEz C3; OpecŻyw 18; HistJóz A2; RejRozpr C4v; Chodzcieſz ſam panowie goſcie haiw na pokoy mało RejJóz O5v, D6v, G6v, K7v; RejKup f6, V, Cc; KrowObr 119v, 234; BibRadz Apoc 17/1; Adesdum paucis te volo, Choć ſam trzebámi cie trochę. Mącz 429d, 43c, 44c, [100]d [2 r.], 482d; RejAp 88; rzekę temu idź/ tedy poydzye: rzekę drugyemu przydź ſám/ á tedy przydzye RejPos 45v; HistHel Cv; BudNT Act 7/34; ModrzBaz 143; SkarŻyw 142, 572, 589 [2 r.], 597; MWilkHist F3v, L2v; Alberte/ choć ſám ieno WyprPl A3; KołakSzczęśl B3; WujNT Apoc 17/1; SkarKaz 6b; Ale y to, y ine rzeczy roſpowiemći Wſzedſzy w dom, iedno ſám podź. CiekPotr 83; [Ehodum ad me. Idzieſz ſám do mnie. TerentMatKęt A6v, A4, Bv, B2, B8].

»(po)daj sam« (11): Poday mi ſam mięcza [!] rychlo RejKup e5, i7v, k5v, m2v, m5v, r3; GórnDworz P3 [2 r.], T2v, T7; day go ſam/ á ia go w imię Iezuſa vkrzyżowánego zlecżę. SkarŻyw 454. ~

b. Trochę dalej od miejsca, gdzie jestem [cum imp] (1): Idz ſam Czarcze na ſtronie [lege: stronę] preċ RejKup z8v.
c. Tam, do miejsca, o którym mowa (3):

Z dodatkowym okolicznikiem miejsca (2): Huc in medium agmen, Sám w poſrzód woyská. Huc in urbem, Sám do miáſtá. Mącz 159b.

cum imp (1): bo ma ſpráwę Pan Bog zaſtępow/ w źiemi Cháldeyſkiey. Chodzćie ſám do niey od oſtátecżnych kráiow źiemie Leop Ier 50/26.

B. Nieokreślony [zawsze (z wyjątkiem 2.b.α.) w szeregu: »(i, to, ani, a(l)bo) tam i (to, ani, a(l)bo) sam« [w tym: »tam, sam« (1)] [szyk 247:2] (249) oraz w przeciwstawieniach: »tam, tu … sam« (10)] (276):
1. Bez punktu odniesienia; huc (atque, et) illuc HistAl, Mącz, PolAnt, Modrz, Calag, Cn; hac illac Mącz, Calag, Cn; hinc (et) inde HistAl, Modrz; huc illucque HistAl (120):
a. W ujęciu statycznym: w różnych miejscach, gdzieniegdzie, tu i ówdzie; diverse Mącz, Cn; passim Mącz (18): FalZioł V 10; Iako gdy wiele ſwiec ſpołem będą, więtſze ſwiatło podawaią niż gdi ſtoią iedna tam druga ſam. GlabGad B5v, L5v; iż duch S. Apoſtołom nye tám y ſąm roſproſſonym/ ále w yednym domye zgromádzonym dan yeſt KromRozm III E6v; Krol Boleſław [...] vderzył ná nie zſwoim máłym ludem/ przerażáiąc ich vffy y tám y ſám/ rozpędził ie BielKron 351; Miniatus liber, Xięgi które ſą y tám y ſám czerwonym piſmem/ to ieſt rubriką pomázáne. Mącz 222d, 42b, 136d, 336d, 414d, 488a; RejPos 261; BielSat B4; ieſzcże cudnieyſze [srebro] będzie y zacnieyſze/ kiedy go y tám y ſám przyzłoći. RejZwierc 21v; BielSpr 45v; BudBib 3.Reg 20/41; dla cżego im [królom] też ná ſtronie będącym/ trzebá tám y ſam mieć ſurrogatow/ namiáſtkow CzechEp 329; BielRozm 14; [poki ieſt cżás/ trzeba ſie nam obácżyć; po ſmierći/ álbo tám/ álbo ſám [tj. albo w niebie, albo w piekle]/ ná wieki. HerbOdpow B8 ].
b. W ujęciu ruchowym: po różnych miejscach, z miejsca na miejsce (102): BierRozm 23; A Alexander y tam y ſam ſie przeiezdzáiąc/ rycerze ſwoie poſilał HistAl H7, M2v, M6; Ut tuto ab hostium cursu etiam singuli commeare possent, Aby mogli bezpiecznie y tám y ſám yść y wrácáć ſie/ wędrowáć. Mącz 217a; Opithocomae, populus Euboeae, Który ſie długo y tám y ſám powłocził. Mącz 266a, 74b [2 r.], 108b, 151d, 203c, 217a (15); SienLek 189; iáko pſzcżołá latáiąc to tám to ſám z rozmáitych kwiatkow miod zbiera/ thák theż [...] GórnDworz E6v; RejPos 241; Nie trudząc ſie tám y ſám w tey zeſzłey ſtárośći/ Lepiey ná mieyſcu ſiedząc vżywáć wcżeſnośći. HistLan C4v, C2v, E4v; BudBib Eccli 9/7; HistHel C2v; ModrzBaz 54v; Calag 281b; Noſząc ſye to tám/ to ſám: dźiś w téy dźiedźinie/ Iutro namiot ſwóy ſtáwiąc w inſzéy kráinie KochPs 157; Szczęśćie záś ktore y tám y ſám látáć zwykło/ Od Ruśi do Polakow zdrádnym ſkrzydłem znikło. StryjKron 230; A tym czáſſem [Sołohub] z woyſkiem y tám y ſám chodził/ czyniąc ſzkody Xięſtwu Litewſkiemu StryjKron 737, 517; NiemObr 95.

Z dodatkowym okolicznikiem miejsca [w tym: po czym (13)] (14): Bowiem one [ptaki] ſą w vſtawicżnim ruchaniu, tam y ſam po powietrzu ſie mieſzaiąc. GlabGad D5v; RejKup t2; ktore [konie] wzyąwſſy ſie yęły z wozem vcyekáć po vlicy myedzy dwory y thám y ſam GliczKsiąż Iv; BielKron 465; Fluctuatus, Ten który ſie y tám y ſám po wodzie nátułał. Mącz 131d, 104d, 161c, 505d, 506c; OrzQuin F4v; Nawięcey ſie Bednarze w goſpodách trybuią/ Przeto cżęſto po Mięśćiech [!] tám y ſam wędruią. BielSat C2v [idem BielRozm ]; StryjKron 270; kogo nápomina [...] mowiąc: Proſzę bráćia iáko przychodniow y pielgrzymow etc. Zali nie wiernych tám y ſám ſię tułáiących ná świećie/ dla ocżyzny zgotowáney w niebie CzechEp 60; BielRozm 19.

Zwrot: »(i) tam i sam (na)tułać się, tułający się, błąkać się, błąkający się« = huc et illuc discurrere HistAl; multivagus, palans, palari Mącz [szyk zmienny] (9:3:2:2): oſtatek Ruſi/ [...] tam y ſam ſie tułaiącz od głodu poginęli MiechGlab 4; RejKup t2; HistAl I; BielKron 406; Omnivagus, I tám y ſám ſie błąkáyący. Mącz 263d, 131d, 236c, [274]c [2 r.]; OrzQuin F4v; BiałKat 121; CzechRozm 97; Tegoż roku Ottoman [...]/ dla przeważney Rycerſkiey dzielnośći od Turkow ná ten czás ſie w Aziey y ſam y tám tułáiących/ [...] Cárzem Tureckim był wybrány StryjKron 375, 290; CzechEp 60; ReszHoz 131.
Szereg: »tam i sam na wsze strony« (1): Podobno [to] ieſt przygodam morzá burzliwego. Kto ſie w nim y tám y ſám ná wſze ſtrony chwieie/ A gdzye przypáść do brzegu nie pewney nádzyeie. RejWiz 3.
Przen (niektóre użycia mogą wywodzić się od podstawy wyrażającej ruch) (41): Alekto więcz tam y ſam pomieſza ſwe ſprawy Zda ſie ſobie być chytrym a on błazen prawy RejJóz L7; KromRozm III G2; SeklPieś 19v; Abowiem gdy wiele s każdey nauki doſtąpić chcą/ tedy ſię w ieden czas rozmaitego vcżenia vcżam/ tedy ſię ras ſam drugieras tám wciepiaią: ras około iednego ze wſzyſtkiey ſię chući ſprzotku obieraią: á mało poczytawſzy ie odrzuczaią KwiatKsiąż L; Bądźcie dobrey myśli Lácedemonowie dźiś będźiem w piekle ná wieczerzi/ To yeſt będźie álbo tám álbo ſám álbo zysk álbo ſtrátá. Mącz 350d, 491d; RejPos 306; Iuż y tám y ſam mácam/ ná ſzpiegi nákłádam/ Ktoby mie dźiś rátował/ ſwoią dobrą rádą. BielSat G3; Pátrz iákoć ſie y tám y ſám kręcą/ od ſzcżerey prawdy odſtąpiwſzy. WujJud 246; CzechEp *2v, 198; BielSen 17; To ták o káżdéy rzeczy muśi ſie kłuſáć czytelnik z myślą ſwą, tułáiąc ſie tám y ſám [tj. po różnych rozdziałach statutu] by ſzalony w Kánikułę. SarnStat *6; A nałóg [tj. zwyczaj (ludzi stanowiących prawo)] ták; porwáć, v tego, owego, To tám, to ſám, przenieść ſię, vrwáć y z poboru. CiekPotr 79.
a) O niepewności, braku decyzji lub zmiennych decyzjach (21): Cżlowiek bywa myſlączy wiele/ y tam y ſam ſie bląkaięczy/ boiazliwy/ nieſmialy/ [...] FalZioł V 51v; Abyſmy [...] nie byli miotáni thám y ſám ledá wiátrem náuki BibRadz Eph 4/14; Mącz 230b; RejPosRozpr b4, c; ModrzBaz 27; gdzie vmyſły obywátelow miedzy ſobą ſą y tám y ſám waháiące ſie rozroznione/ y do iednego celu niezmierzáiące. Phil B2.
Fraza: »ani mie (a. go) tam, ani (mie) sam« = nie wie(m), co zrobić; haereo, pendeo (animi) Mącz (7): Tenere auribus lupum, proverbium, Zá vſzy wilká trzimáć/ to yeſt nie wiedźieć czego ſie yąć/ áni mie tám/ áni mie ſám. Mącz 446a, 21a, 152a, 200b, 288a [2 r.]; Słuchayże cżym tu Pan ſrodze groźi temu omylnikowi á themu letniemu kthory ſie záwieſza w wątpliwoſciach ſwoich/ á iż go áni tám áni ſám RejAp 43.
Zwrot: »i tam i sam chwiać (a. pochwiewać) się« [szyk zmienny] (7): Franciſzku/ przécz śię tak zmyſlą wodźiſz? przécz śię i tam i ſam chfieieſz? MurzHist Mv, Q2; MurzNT 191 marg; Rychło potym Albrecht vmárł zoſtáwiwſzy żonę brzemienną. Węgrowie chwieiąc ſie y thám y ſam/ poſłáli do Krolá Polſkiego Włádziſłáwá poſły ſwoie BielKron 388v, 389v; BielSat H2; RejPosWstaw [1433].
b) O zmiennych sytuacjach (6): cżęſthokroć z bogactw w vboſtwo/ z weſela w ſmęthek/ z wyſokoſći ná niskoć y tám y ſam ſie przemieniamy [et e contrario variamur] HistAl C5.
Zwrot: »(i, to) tam i (to) sam chwiać się, kołysać się« [szyk zmienny] (4:1): BielKom B2; ktora [węgierska ziemia] ſie dziwnie kołyſáłá y tám y ſám w dziwnych przygodách BielKron 299; BielSat G; To woyſko teraz/ owo záś moc wzyęło. [...] Wſzytek ſie zaſtęp to tám to ſám chwieie. KochSz B3; BielSen 14.
2. W stosunku do określonego punktu lub strony (156):
a. W ujęciu statycznym: z której strony; hinc (et) inde PolAnt (17):
α. Z jednej strony … z drugiej strony (2): rozmierzył przodek przyſionká ná piąći łokiet tám/ á ná piąći łokći ſám [in longitudine … in latitudine] BibRadz Ez 40/48, Ez 40/41.
β. Z obu stron, po obu stronach (6): Z tąd oddźielony będźie plác ná święte mieyſce/ pięć ſet laſk thám y ſám ná cztery ſtrony wſzędy w okrąg BibRadz Ez 45/2; A Kſiążęćiu tám y ſám wydźielićie podle mieyſcá święthego BibRadz Ez 45/7, Ez 40/34, 37, 48; iż ieſli ſpodkiem [tj. odbytem] chceſz złégo [tj. jadu] pozbyć/ muśiſz rożdżkę ku mięſzſzemu końcu ſkrobáć: á ieſli chceſz wierzchem [tj. przez wymioty] zbyć/ ku ćienſzému końcu rózgę ſkro: chceſzli théż obiemá końcomá zbyć/ ſkro rózgę y tám y ſám. SienLek 157v.
γ. O linii krętej, odchyleniu od prostej (5): Flexuosa et obliqua via, Krziwa y tám y ſám ſie wiyąca drógá. Mącz 256c, 459b, 505d.
Przen (2): Saltuatim scribere, Wskok piſáć/ To yeſt nierządnie/ y tám y ſám wyſtępowáć. Mącz 365b, 395d.
δ. geom. Naprzeciwlegle (4): kiedy [...] ná tákowé dwie Linié przyydźie Linea proſta/ tedy dwá á dwá kąty któré ſye y tám y ſám przekłádáią/ będą równé ieden drugiemu. GrzepGeom E2, E2, E3, Qv.
b. W ujęciu ruchowym: w którą stronę; huc (atque, et) illuc Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; hinc (atque) illinc Calep, Cn (123):
α. Na drugą stronę (2):
Wyrażenie: »sam na drugą (a. inszą) stronę« (2): A dla tego to Miernicy zową Przekłádánim: bo tá ſztuká Kliná odćiętá ma być ſám ná inſzą ſtronę przełożóná GrzepGeom K2v; (did) PANNA WTORA. (–) GDy ſie obrácam ſám ná drugą ſtronę/ Y tám vbaczę dźiwné ſpráwy oné/ Oboiętnégo ſczęśćia śliſkié progi GosłCast 69.
β. W różne strony, w różnych kierunkach; in diversas partes Mącz, Calep; in diversum Mącz; diversa in loca Calep (85): OpecŻyw 40v; ma matka onego dziecięcia palczem naciſkać na dziąſla, na Cżeluſtki/ pomykaiącz palczem y tam y ſam/ aby ona wodnoſć ſlona wypłynęła FalZioł V 38, V 31v; Ocży nie vſtawicne ale tam y ſam ſie wierczące znamio⟨nują⟩ nie ſtatek/ pſotę GlabGad N6v, I2; WróbŻołt E5v; HistAl B; po okrutnem morzu roſpáczy pływám/ i wały mię i tam i ſam miecą. MurzHist E4v; RejWiz 25v, 132, 171; y powiązał ie [liszki] (iednę zdrugą) zá ogony/ á w pośrzodku v ogonow przywiązał pochodnie/ ktore zapaliwſzy rozegnał żeby y tám y ſám roznie bieżáły. Leop Iudic 15/5, *B4v, Ex 2/12; BibRadz Gen 8/3, Eccli 9/7; BielKron 303, 390, 441v; Cursant huc atque illuc, Y tám y ſám biegáyą/ Wſzędzie ych pełno. Mącz 73d; Emissarius, Buttel/ mieyſcki párobek/ którego y tám y ſám ſlią Mącz 226b, 74b [3 r.], 96a, c, 104d, 107b (26); SienLek 168v, 170; S tego tedy narodu [tj. słowiańskiego] kiedy iedni tám/ drudzy ſam/ ſiedliſká ſwe przenieſli/ [...] GórnDworz F4v, S4v, Zv; GrzepGeom Bv; Bes przeſtánku ze wſzyſtkich dźiał ſtrzełáć około/ S tyłu/ s przodku tám y ſám/ podawáiąć cżoło. BielSat Nv; GrzegŚm 26; KochMon 35; Strum B3v; KochPs 40; SkarŻyw 121; MWilkHist K3; StryjKron 255, 442; CzechEp 269; białe/ cżarne konie/ Wálą ſie práwie ná obiedwie ſtronie. Poſpołu z draby ſieką y Fenrichá/ Tego tu wloką/ ſám owego Mnichá. KochSz B3v, B; WerGośc 231; BielSjem 36; PudłFr 72; iáko proch ktory wicher z źiemie wzbudźi/ po powietrzu tám y ſám prędko ſię rozwieie ArtKanc P20v; Calep 234b, 322b, 325b, 343b, 360a, 496b [2 r.]; Tę [tj. iskrę] wiátr/ tám y ſám miece GrabowSet Lv; OrzJan 64, 78; LatHar [+9]v; Twarz mieni/ płácze/ wzdycha/ tám ſám poſtępuie. GórnTroas 44; WujNT Iudae 12; SiebRozmyśl [A4]v, H2; GosłCast 40; KlonWor 4.
Przen: Różnym osobom (1): Y tam y ſam winienes daċ Niechczes ly ſie wblądzie tulaċ. RejKup l7.
γ. W dwie przeciwne strony (1): y rozſtąpiły ſię [wody] y tám y ſám/ że przeſzli obá ſuchem. BudBib 4.Reg 2/8.
δ. Tam i z powrotem; w obie strony; ultro citroque Mącz, Calep, Cn; sursum (ac) deorsum Mącz, Cn; ultra citraque Mącz; iterum atque iterum Calep; hinc inde JanStat (24): dalyſczye w.C.m. lyſth naſchem poſlom dobrowolnye abi dobrowolnye przeyachaly przeſz zyemye waſchey Krolyewſkyey mczi mi y tham y sam. LibLeg 11/154; BibRadz I 3a marg, 3.Reg 18/45; Epibades, Lodźi álbo prómy ná których ludzie y tám y ſám przes rzekę przewożą. Mącz 106b; Fluxus et Refluxus, Cieczenie wody tám y záś wrácánie ſie ſám. Mącz 132b, 74b, 75a [2 r.], 104b, 134a, 217a (13); Owa kmieć głupi/ mnimał/ áby owá cżęść puzaná/ kthora ſie/ y tám/ y ſám pomyka/ w gárło wchodziłá. GórnDworz P4v; KlonŻal C4; Calep 200b, 221b; pieniędzy będźie potrzebá: ták ná Podwodę [...]/ iáko ná ſtráwę tám y ſám. SarnStat 974, 1236 [2 r.]; KlonFlis F; [Jeździlichmy z gospodarzem mile na odpust, formanowi dałem i tam, i sam gr 12 GębMemor 156].
ε. W przód i w tył lub na boki (11): OpecŻyw 110; A tak iako cięſzki a gliniaſtégo ciała/ wálaiątz ſie ij tam ij ſam/ młodźieńtza chorégo a mdłégo łátwie vdłáwił ij vmorzył. ForCnR E2; V kogo głowa ieſt wartogłowa, to ieſt tam y ſam prędko obrotną, taki bywa ſzałony plotka GlabGad M7, P7v; RejWiz 167; wrzućili mu [św. Markowi] powroz ná ſzyię/ tárgáli go thám y ſám áż vmarł BielKron 143v; Indiversum curvari, Przegibáć álbo chluſtáć ſobą y tám y ſám. Mącz 75b, 161c; ſamo ſię ono drzewo tám y ſam chwiać pocżęło/ y ſamo cudownie vpádło SkarŻyw 517; Calep 983b, 1106b.
c. O ruchu obrotowym (6): I tam y ſam [= z boku na bok a. na wznak lub na plecy] prżéwraczaią Wreku wnogach pulſ maczaią. RejKup c2; Bieży wiátr ku południu/ y záſię bieży kołem ku pułnocy/ á obrácáiąc ſię y tám y ſám/ wráca ſię z kąd wyſzedł. BibRadz Eccle 1/6; Versatio, Obieránie ſie s czym y tám y ſám obrácánie. Mącz 486d, 483c, 487c; Torto – Itam iſam kręcę. Calep 1074b.
** Bez wystarczającego kontekstu (10): BartBydg 241b; Palatim, id est, passim, Wſzędzie y tám y ſám. Mącz [274]c; Quoquoversum sive quoquoversus adverbium ad locum, Y tám y ſám/ ze wſząd/ y z tey ſtrony y z owey. Mącz 344c, 282d, 404b, 473c, 476d, 501c; Ultro – Tam y ſam, i tu y ogdzie [!]. Calep 1133b, 441a.
II. Partykuła wzmacniająca imp (6): A day ſám dwye ná łęk/ yáko Stáńczyk mowi. KromRozm I A3v; A ták ná cżás odeydźwá ſám ná pokoy máło RejWiz 85v, 20v; Concedamus huc, Vſtęṕmy ſám trochę ná ſtronę. Mącz 45a; Nie tákći gráią/ brácie/ miedzy pány. Wroć mi ſám Bábę [tj. królową szachową]: cżekay/ áż ia poydę KochSz B2; WyprPl B.
*** Dubium (1): [Pismo Św. zakazuje małżeństw między bliskimi krewnymi] Nie ták dáleko zákázuie krewnośći, ále potym záłożono, áże do czwartégo ſtopniá: A to dla tego pomkniono, áby ſám bliżéy do vſtáwy Bożéy nie pomyśláli ludźie SarnStat 600.

KW