Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [SANITA]

Następne hasło: 2. SANKI »

SANKI (15) sb pl t

-å- (10), -a- (1) Murm.

Fleksja

	pl
N	sånki
G	sånek, sånk(o)w
A	sånki
I	sånkami
L	sånkach

N sånki (5). ◊ G sånek (4), sånk(o)w (1) ZapWar. ◊ [A sånki.] ◊ I sånkami (2). ◊ L sånkach (3); -ach (2), -åch (1); -ach BielSpr; -ach : -åch BielKron (1:1).

Sł stp notuje, Cn s.v. sanie, sanki oracze, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

1. Dem. od „sanie” (14)
- a. Od znacz. ‘pojazd na płozach’ (13)
  - Przen (1)
- b. Od znacz. ‘urządzenie na płozach’ (1)
2. n-loc (1)

1. Dem. od „sanie” (14):

a. Od znacz. ‘pojazd na płozach’; carpentum Murm, Calep; vehiculum BartBydg, Mącz; traha Mącz, Cn; genus vehiculi Murm; genus currus BartBydg; trahula Cn (13): Carpentum est genus vehiculi, eyn ſchlit Sánki. Murm 181; BartBydg 166b; aſch na podworze thenze wyerzschowſky yeſth wypadl. Gdzye podparwſchy ſzyą ſſanek stall cząkayacz aſz by mv Trzewyky wynyeſzyono LibMal 1545/103; A gdy [Aleksander] nád rzeką leżał/ s przygody bieżąc iego Rycerz/ nádiechał Dáryuſá ná ſankách leżącego BielKron 125v; Máią też w tey Kráinie [permskiej] pſy wielkie co ie záprzągáią do ſanek BielKron 434; Mącz 219d; Calep 167a; [KsięgaKrymKrak 1566 nr 91; tam też na skałach ledwie dla książęcia a królewny jedny sanki nagotowano; wszyscy pieszo musieli od morza iść KromHist 25; Bo ktoby komu ogankę [= wachlarz] poſłał, kiedy naywiękſze mrozy, albo o świętym Ianie sanki, mianoby go za niemądrego. SenekaGórn 38 (Linde)].

W porównaniu (1): Narty ſą boty drzewiáne/ noſy v nich iáko v ſanek długie y w ſtocżone [lege: wstoczone, tj. zadarte do góry] BielKron 434.

[Przysłowie: Facundus comes, in itinere pro uehiculo est. Eyn geſprecher gefert auff eyn weg iſt eynem fur eyn karrich gut. Wymowny towárzyſſ wdrodze/ myáſto ſanek dobrych ieſt. MurmSpicz B2v; Wokabul 1539 P2v.]

Zwrot: »na sankach (przy)jechać« [szyk zmienny] (2): Ale iż był wielki śnieg y mroz/ przeto [król Zygmunt] ná ſankach iechał do Lobzowá przed Krákow BielKron 408v; BielSpr 46.

[Wyrażenie: »na sankach wiezion«: Potym Jaropołk [...], gdy z Włodzimirza na sankach do Świnigroda był wiezion, od dworzanina i kochanka swego, [...] w śpiączki jest zabit, a na Kijów odwiezion, w kościele Świętego Dymitra pochowan StryjPocząt 101.]

Szeregi: »sanki albo szlifa« (1): Traha, Sanki álbo ſzlifá yáko niektórzy zową. Mącz [460]c.

»woz albo sanki« (1): Eversiones vehiculorum, Przewrocenie wozów álbo sanek. Mącz 488a.

Przen (1):

Zwrot: »sankami się wozić« (1): Ktora [krew] káżdą obfitość/ w przyrodzeniu mnoży/ Gdyż ią zową ſankámi/ co ſie duſzá woźi. RejZwierz 53.

b. Od znacz. ‘urządzenie na płozach’ [do czego] (1): Tribula – Iakies ſanki dotarczią vſtarich zita miaſto czepow. Calep 1082b.

2. n-loc (1):

Zestawienie w funkcji n-pers (1): Yako ya tho wyem ysz Slyachathny andrzey syn nyegdy slyachathnego philipa szszamkow [lege: z sankow] zabyl slyachathnego Marczyna sebrzvmyna Raczyborow oycza moyego ZapWar 1512 nr 2083.

Synonimy: 1.a. szlifa, włoki.