Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: SARYS

Następne hasło: SASANKA »

SAS (15) sb m

sas- (11), sass- (4).

W N sg a jasne; w pozostałych formach: sa- (12), så- (3); så- BielSpr (1), sa- : så- GroicPorz (1:1), StryjKron (1:1).

Fleksja

	sg	pl
N	Sas	Sasowie
G		sas(o)w
D		sas(o)m
A		Sasy
I		Sasy, Sasåmi

[sg N Sas.] ◊ pl N Sasowie (5). ◊ G sas(o)w (3). ◊ D sas(o)m (1). ◊ A Sasy (3). ◊ I Sasy (2) BielSpr, SkarŻyw, Sasåmi (1) StryjKron.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI i XVIII – XIX w.

Znaczenia

1. Mieszkaniec Saksonii, jednego z krajów należących do Rzeszy Niemieckiej (13)
- α. O mieszkańcach Rzeczypospolitej (1)
2. Przedstawiciel wyznania protestanckiego – luteranizmu (1)
3. [Nazwa herbu]
4. Jednosieczny, prosty nóż bojowy stosowany przez plemiona germańskie jako broń zaczepna, tzw. saks (1)

1. Mieszkaniec Saksonii, jednego z krajów należących do Rzeszy Niemieckiej; Saxo Mącz, Modrz, Cn (13): To podobieńſtwo [liczby ławników do liczby Apostołów] Sáſſom zoſtáwione ieſt/ ná pámiątkę wiáry Krzeſćiańſkiey GroicPorz d2v, a4; Przez Elb y Wiſurg rzeki do Sáſow wiecháli [król Henryk z dworem]/ Ktorzy w dwu tyſiąc iezdnych Krolá przywitáli. StryjWjaz B; Lotárgius ácż ſmiele nácierał ná Sáſy/ Niechże poydzye ſam á ſam z Thomáſem zápáſy PaprPan S3v, Dd3v; [król Chrobry] ſkroćił y zhołdował Pruſy: ſtárł Niemce z Sáſy SkarŻyw 357; A drudzy z tegoż narodu nád Wisłą pod Niemcámi/ y nád Odrą pod Saſſami kráiny mocą opánowáli StryjKron 114.

W połączeniach szeregowych z nazwami innych narodów (4): Mącz 51c; y Sáſowie y Fryzowie/ y drudzy Niemieccy narodowie/ ácżkolwiek Rzymſkiemu pánowániu poddáni ſą/ wſzákże wiele ich wedle ſwych właſnych praw żywie. ModrzBaz 98; Węgrowie tákże/ Czechowie/ Moráwcy/ Slężacy/ Sáſſowie/ Pomorczycy/ Duńczycy nędzą y niewczáſſámi Litewſkimi/ y ledá zielſkámi/ ktore głod ſmierząc ieść muſieli/ zemdleni y zárażeni ná drogach vſtawáli StryjKron 432; [Bolesław Chrobry] Saſi/ Pruſi/ Pomorzani poholdowawſſy/ Granice wrzece oſie zſlupow zelaznich potziniel PaprUp Bv.

Szeregi: »Saskowie albo Sasowie« (1): Saxones Germaniae populi, Sáskowie álbo Sáſowie. Mącz 369d.

»Saxones albo Sasowie« (1): Cherusci, Lud w niemieckiey ziemi/ gdzie teras ſą Saxones álbo Sáſowie y Turingowie przi rzece Albis. Mącz 51c.

α. O mieszkańcach Rzeczypospolitej (1): Zową oni [Wołosi] nas Sáſy/ bo iednák náſzy przodkowie pierwey dźierżeli Sáſkie Kráiny. BielSpr 69.

2. Przedstawiciel wyznania protestanckiego – luteranizmu (1):

W połączeniu szeregowym (1): A ták Heretyckie zgromádzenie/ y dziśieyſzych Sáſow/ Luteranow/ Zwingliánow/ Nowokrzcżeńcow Synagogi/ prożnoſię Kośćiołęm Bożym pokrywáią. SkarJedn 34.

3. [Nazwa herbu: Sás/ 548 PaprHerby 723.

Zestawienie: »klejnot Sas«: O kleynocie Sás/ ktory tu przynieśion z Węgier/ ma być puł Mieśiącá Zołte/ dwie Gwiazdźie ná Rogách/ wpośrzodku Strzałá w Polu Błękitnym. PaprHerby [548].]

4. Jednosieczny, prosty nóż bojowy stosowany przez plemiona germańskie jako broń zaczepna, tzw. saks (1): Poyrzawſzy ná oſobę tego Zawáckiego/ Ze z onych wſzytkich Grekow by był ktory żywy/ Nie był ták żaden mężny y ták vrodziwy/ Wſkrześ ktorego á ſpuść go z Andrzeiem [Zawadzkim] zápáſy/ [...] day im w ręce ſáſy PaprPan P.