[zaloguj się]
[pdf]

BAZYLISZEK (34) sb m

baz- (22), baż- (8), bas- (4); -sz- (31), -ss- (3).

-a- (25), -å- (4); -a- LubPs, KrowObr, RejWiz, Leop, BibRadz, BielKron (2), Mącz (2), OrzQuin (2), RejPos (2), RejZwierc, BielSpr, SkarŻyw (2), CzechEp, NiemObr (2), LatHar, SiebRozmyśl; -a- : -å- HistAl (3 : 4); e jasne.

Fleksja
sg pl
N bazyliszek bazyliszkowie
G bazyliszka
D bazyliszkowi
A bazyliszka
I bazyliszki(e)m bazyliszkami, bazyliszki
L bazyliszku bazyliszkåch, bazyliszk(o)ch

sg N bazyliszek (11). ◊ G bazyliszka (2). ◊ D bazyliszkowi (1). ◊ A bazyliszka (6). ◊ I bazyliszki(e)m (1). ◊ L bazyliszku (3). ◊ pl N bazyliszkowie (1). ◊ I bazyliszkami (1) NiemObr, bazyliszki (1) FalZioł. ◊ L bazyliszkåch (4), bazyliszk(o)ch (3) RejPos (2), RejZwierc; -åch (3) LubPs, Leop, SiebRozmyśl, -ach (1) LatHar.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XV1II w.

1. zool. Basiliscus (Rost); rodzaj jaszczurki [basiliscus Łac śr] (4): Theż kto ſie okładzie rutą iże mieſtcza gołego niebędzie/ Thedy taki może bazyliſzka zabić przez żadney ſzkody y obrazy. FalZioł I 118c; BielKron 269v; Mącz 23c.
Szereg: »węże i bazyliszki«: LAſicza ieſt zwierzę małego ciała. ale wielkiey ſmiałoſci y chythroſci takiż z wężmi y z baziliſzki walcży FalZioł IV 12c.
2. Mityczny potwór (pół smok, pół kogut) zabijający wzrokiem; basiliscus Mymer1, Murm, Mącz, Calep, Cn; regulus Murm, Mącz (25): záſię oſmego dniá nádiecháli Bazyliſzká bárzo okrutnego záſtárzáłego y niewymownie ſmrodliwego/ ktory był tákowego iádu/ iż nie thylko ſmrodem ſwym/ ále theż y wzrokiem iáko nadáley mógł zayrzeć/ powietrze zárażał. HistAl K8; Gdy ſtánął na wyſzſzey ſtronie gory vyrzał onego Bazyliſzká w poſrod drogi leżącego/ kthory vſtháwicżnie ſpał/ á gdy pocżuł cżłowieká álbo iákie zwierzę przybliżáiące ſie do ſiebie otwarzał ſwe ocży/ á ná ktorekolwiek wzglądał nátychmiaſt márli. HistAl K8v, K7, K8v [3 r.], L; RejZwierc 84v; BielKron lv; Z wielkich [dział] tłuką mury álbo párkány/ zową ie od ſwych znákow/ iáko ná ktorym známię ſtoi wyláne/ ieſli Iáſzcżorká ná nim ſthoi wylána/ tedy Iáſzcżorką zową/ ieſli Smok/ álbo Lew/ álbo Lábęć/ álbo bázyliſzek/ tedy ie thák zową od známion. BielSpr 74v.

W połączeniu szeregowym: Báżyliſzek/ Krokodril/ y Smok iádowity/ Káżdy s tych przez cżłowieká może być zábity. RejWiz 10v.

Przen (2): [abyśmy łowić węgorzów na sejmiech przestali] boć miáſto węgorzá właſnégo ſwégo/ vłowimy ledá kiedy w tym odmęćie/ ſrogiégo Báżyliſzká poſpolitégo: który iednym wzrokiem ſwym/ wſzyſtkę Koronę Polſką rázem záráźi. OrzQuin D4; A ten Báżyliſzek nie będźie iny/ iedno/ álbo Miecz domowy/ álbo Nieprzijaćiél poſtronny/ który iuż ze wſzyſtkich ſtrón ſtoi gotowy nád námi. OrzQuin D4.
a. W Starym Testamencie mityczne, groźne stworzenie o cechach trudnych do określenia (wąż latający, wąż lub smok wodny itp.) (12): Ták iż ni nacż trudnego nye możeſz vgodzić/ Choć y po Bázyliſſkach ſrogich będzyeſz chodzić [Super aspidem et basiliscum ambulabis] LubPs Vv; KrowObr 39; Regulus etiam, Báſyliſzek. Mącz 349d.
Szeregi: »jaszczurka, bazyliszek«: ále y po iáſzczurkach/ bázyliſſkach chodzić beſpiecznie będziemy Leop *A3v.

»smok i bazyliszek; bazyliszek i smok« (3 : 1): W źiemi vtrapienia y vćiśnienia gdzie ieſt lew y lwicá/ báżyliſzek y Smok latáiący/ ponioſą bogáctwá ſwe ná grzbiećiech oſłow ſwoich BibRadz Is 30/6, RejPos 39v, 130v; Tákći ſię mili Oycowie przećiwko pierworodnym ſynom ſwym záchowáli/ y táką vcżćiwość Ceſárzom/ nogámi ie depcąc/ Smokámi/ y Bázyliſzkámi ich názywáiąc/ wyrządzáli. NiemObr 167.

»żmija i bazyliszek« (4): CzechEp [389]; á on leżącego nogámi deptał/ ty ſłowá z Pſálmu przywodząc: po Zmyi y Bázyliſzku [super aspidem et basiliscum VulgPs 90/13] deptáć będźież/ y podepceſz Lwá y Smoku. NiemObr 167; LatHar 644; SiebRozmyśl E4v.

3. n-pers (2): Przed śmierćią vkazał mu ſię S. Bázyliſzek SkarŻyw 90, 90.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Basiliscus. Báſiliſchek. Murm 95; Mymer1 27v; Calep 125a.

KN