Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: BRACINIEC

Następne hasło: BRACISZEŃKO »

BRACISZEK (148) sb m

a oraz e jasne.

Fleksja

	sg	pl
N	braciszek	braciszkowie
G	braciszka	braciszk(o)w
D	braciszkowi	braciszk(o)m
A	braciszka	braciszki
I	braciszkiem	braciszki
L	braciszku
V	braciszku	braciszkowie

sg N braciszek (14). ◊ G braciszka (2). ◊ D braciszkowi (2). ◊ A braciszka (10). ◊ I braciszkiem (18); -em (1), -(e)m (17). ◊ L braciszku (1). ◊ V braciszku (36). ◊ pl N braciszkowie (11). ◊ G braciszk(o)w (2). ◊ D braciszk(o)m (4). ◊ A braciszki (6). ◊ I braciszki (13). ◊ V braciszkowie (29).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Dem. od „brat” (141)
- α. Serdecznie, poufale lub ironicznie w odniesieniu do osób niespokrewnionych; także o wyznawcach tej samej wiary (m in. o Chrystusie, jego apostołach i zwolennikach) (129)
2. Mnich, zakonnik (7)

1. Dem. od „brat”; fraterculus Mymer¹, Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; fratellus, Cn (141): Fraterculus Bruderleyn. Braczyſzek. Mymer¹ 38; Murm 166; BartBydg 251; Vpátrzywſzy ſwoy cżás bráćiſzek w zámknieniu oſobnym/ rzekł iey [siostrze swej Thamar] o powolność. [bibl. 2.Reg 12/11] BielKron 71; Mącz 136a; Calep 433b; KlonWor 29.

Wyrażenia wykrzyknikowe: »moj braciszku; braciszku moj« (2 : 1): Przywita go ſiestrzycza Moy braciſzku zawitay LudWieś A3; RejJóz Bv; [zawoła młodszy brat] Wygrałeś bráciſzku moy wygrałeś SkarŻyw 46.

»namilszy braciszku; braciszku miły« (1 : 1): RejJóz A7v; Sioſtrę ſwoię miał rodzoną/ ktora [umierając wołała] modl ſię zá mię namilſzy bráciſzku SkarŻyw 311.

α. Serdecznie, poufale lub ironicznie w odniesieniu do osób niespokrewnionych; także o wyznawcach tej samej wiary (m in. o Chrystusie, jego apostołach i zwolennikach) (129): Niedoſitz ſie mu widzialo bytz naſſym pane ij laſkawym oytcem/ ale nad to [...] chcial ſie nam ſtatz naſſym braciſſkiem. OpecŻyw 16; Mám lutoſtz nad moiémi braciſſki apoſtoly OpecŻyw 167, 48v; LubPs P6v marg, dd 2v; vpadaymy też przed thym ſwiętym á ſtraſzliwym máyeſtatem stymi bráćiſzki náſzymi RejAp 69, 25, 118; [powiedział Jezus] idźcie a powiedzcie tho bráciſzkom moim/ áby ſzli do Gálileey RejPos 108v; Pan twoy á zbáwiciel twoy z martwich wſtał [...] ktory ſie miánuie być bráćiſzkiem twoim RejPos 112; vcżynił nas s ſynow przeklętych wdzięcżnymi ſyny Bogu Oycu ſwemu/ á bráćiſzki ſobie. RejPos 142v, 3v, 7v, 19, 22, 29 (43); RejZwierc 69, 130v; WujJud 18, 215v; Bogday tácy Krolowie bywáli bráćiſzku. PaprPan Dd4, L4v; Dayćieſz pokoy bráćiſzkowie Tego rozboyniká mowie. MWilkHist F, I2, L2; ReszList 177; ArtKanc N17v; Budny [...] potępił/ nie tylko Brzeſkie tłumácze/ y Czechowicá bráćiſzká ſwego/ ále y Kálwina y Kemnicego WujNT przedm 11, przedm 7; [jeśli przedawanych rzeczy] Záćieraſz złe przymioty/ y ták ludźi zwodźiſz Iużeś Ryśiem/ bráćiſzku KlonWor 67.

Wyrażenia: »krześcijański bráciszek« (2): O moy miły á krześćiáńſki bráćiſzku LubPs A4v; RejPos 314.

»wierny braciszek, braciszek wierny« (1 : 1): Kiedy vźrzą przy Pánu bráćiſzká wiernego RejWiz 186v; RejPos 345v.

Wyrażenie wykrzyknikowe: »moj (miły, drogi) braciszku« [szyk zmienny] (52): OpecŻyw 152v; Cieſzże ſie tedy namilſzy bráćiſzku w káżdey twey trudnośći á niebeſpiecżeńſtwie/ Pánem LubPs A5, A4v; Rzekł Solon/ moy bráćiſzku cżęſciey ia to widam/ Bo ſnadź pilnieyſzy tego á niżli ty bywam. RejWiz 170v, 36v, 51v, 144v, 164, 179; wiedzcie moi mili bráćiſzkowie/ iż w oſthátecżne dni przydą ná ſwiát nágráwácże prawdy RejAp 84; A moi mili bráćiſzkowie/ wiele was tu mnie ſtrzeże GórnDworz S7v [idem WerGośc 249]; Nie fráſuycie ſie nic namileyſzy bráćiſzkowie RejPos 51; ZDa mi ſie żeś zrozumiał moy Bráćiſzku miły RejPos 156v; wiedzcie moi mili bráćiſzkowie iż wſzyſcy muśimy ſtánąć przed ſtolicą Páná náſzego. RejPos 232v, 23, 32v, 47v, 53v, 61 (37); Nie przywodź mie do wſtydu moy bráćiſzku miły PaprPan Cc 3v; WerGośc 261, 248, 249; Bráćiſzku drogi/ z dawna poćiecho cżekána SkorWinsz A3v.

Szeregi: »braciszek a bliźni«: ſzukay bráćiſzká ſwego drugiego á bliźniego ſwego RejPos 276.

»braciszek a miłośnik«: ktore [Pan] zwał záwżdy bráćiſzki ſwemi á miłoſniki ſwemi RejPos 7v.

»braciszek, (a wierny) krześcijański człowiek« (2): A ták moy miły bráćiſzku á káżdy wierny Krześciáńſki cżłowiecże RejPos 277v, 184v.

»braciszek a powinowaty«: A ktemu iż ieſzcże wiem/ iż ieſt bráćiſzek moy á powinowáty moy RejPos 109v, 120.

»braciszek a przyjaciel«: Sliſzelichmy [...] iáko hoynemi dáry [...] racży obdárowáć á páſowáć tho wierne Rycerſtwo ſwoie/ á thy wdzyęcżne bráćiſzki á przyiaciele ſwoie RejPos 263v.

»pan a braciszek; braciszek (pan) a dobrodziej« (2 : 2): poki ten Pan á then dobrothliwy bráćiſzek náſz ieſzcże ſie był nie zyáwił. RejPos 109v; ále cie będzye ſądził bráćiſzek twoy/ Pán á dobrodziey twoy RejPos 262, 20, 110.

2. Mnich, zakonnik (7): BielKron 183, 378v; tákżeby mieli y drudzy Bráćiſzkowie przykłádni tę ſpráwę v ſiebie w Klaſztorzech záchowáć BielSpr c, c, 72v.

Wyrażenie: «braciszek klasztorny, zakonny» (2): przeto tam było záłożono klaſztor ſwiętego Ianá/ áby bráciſzkowie klaſztorni bronili portu BielKron 27; BielSpr b4v.

Cf BRACISZEŃKO, BRATEK