[zaloguj się]
[pdf]

BROZDA (28) sb f

-o- (5), -ó- (4) Mącz (5 : 4) (Cn o pochylone); a jasne.

Fleksja
sg pl du
N brózda brózdy
G brózdy
A brózdę brózdy bróździe
I brózdami, brózdy brózdoma
L bróździe brózdåch

sg N brózda (6). ◊ G brózdy (4). ◊ A brózdę (2). ◊ L bróździe (1). ◊ pl N brózdy (2). ◊ A brózdy (6). ◊ I brózdami (1) HistHel, brózdy (1) KlonFlis. ◊ L brózdåch (2). ◊ du A (cum nm) bróździe (1) HistHel Cv. ◊ I (cum nm) brózdoma (2) Mącz 195c, 312d.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Podłużne wgłębienie w ziemi, wgłębienie między skibami roli powstałe przy oraniu; lira Mącz, Calep, Cn; sulcus Calep, Cn (17): Cżęſtym brozdy powtárzánim: Młody nawykł v ſthárego/ Słucháć oracżá ſámego. BierEz Rv; RejWiz 56; Pharias. Nieyáki wąż ogonem ſwym brozdę ſobie cziniąci/ w którą potym láży. Mącz 297a; Porca in agro, Zagón miedzi dwiemá brozdomá. Mącz 312d, 195c [3 r.]; nie cżyńże ich [grządek] owák kołpakiem názbyt wyſoko/ bo y wodá ſnádnie z nich ſpłynie/ y w głębokiey broździe nic nigdy nie będzie. RejZwierc 107v; Lirare ‒ Brozdi czicz [lege: czynić] w skibi orac. Calep 608a; Sulcator – Ten ktori brozdi czini. Calep 1028b, 607b, 608a, 1028a [2 r.], 1028b.
W przen (1): A iáko rybá wodę głową porze/ Ták ſzkutá rzekę ſztabą rznie y orze. Y dźieli brozdy ná obiedwie ſtronie/ Iák po zagonie. KlonFlis E4.
a. Wypukły dział między zagonami, miedza; scamnum Mącz (1): Scamnum item dicitur, Brózdá/ to yeſt podnieśiona ziemiá yákoby liéchá/ miedzy dwiemá zágonomá którey nie orzą. Mącz 370b.
2. Rów, którym spływa woda; colliciae, elix Mącz, Calep; sulcus Mącz (7): Elices sulci aquarii, Brózdy miedzy rolámi. Mącz 182a, 59c, 428b; Nád to ieſzcże około/ ołtarzá onego/ Dwie broźdzye też vcżynił/ by wodá v niego Zoſtawáłá HistHel Cv, Cv; Colliciae ‒ Brozda, rinna, row do ſzcziągnienia wody. Calep 214b, 355b.
3. Podłużny ślad na ciele człowieka (4):
a. Linia papilarna ręki (1): ſą niektorzy czo mienią aby rzecży przyſzłe mogły być poznawane po liniach, to ieſt, brozdach niektorich na dłoni ręku GlabGad P.
b. Rowek w brodzie (1): Zaſię podbrodek tępy á miąſſzi dawa znać dobrego proſtego/ pobożnego/ á nawięcey gdy będzie weſrzod podbrodku iakoby brożda nieiaka dzieląc ij na dwoię GlabGad O7.
c. Rana (2): ciáło ich tárgáć/ y po nim iáko brozdy cżynić/ okrutnik roſkazał. SkarŻyw 63.
W przen (1):
Wyrażenie: peryfr. »krwawą brozdę napisać« = piętnować: Złodźieiá niedoroſłká naprzod rozgą karzą: A wtory raz odchodźi z pryſkowáną twarzą. Czáſem też krwáwą brozdę przez plecy nápiſzą: A przećię ſię źli ludźie złodźieyſtwá nie liſzą. KlonWor 37.

Synonimy: 2. row, rynna.

KN