[zaloguj się]
[pdf]

2. BYLE (92) cn

-e (21), -é (10); -e KochMRot, OrzJan (2), JanNKar (2), SarnStat, GosłCast (4); -é MurzNT (2), PudłFr (2); -e : -é MurzHist (1 : 1), Oczko (10 : 5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wskazuje na stosunek warunku wyłącznego i (przeważnie) pożądanego: jeśli tylko, o ile, pod warunkiem, że a. żeby; dum, dummodo Cn (80):
a. W zdaniu złożonym wprowadza zdanie (lub jego równoważnik w bezokoliczniku) podrzędne warunkowe (38): KromRozm III Kv; CzechRozm 245; SkarJedn 370, 375; W Niemcéch w Heilpoganie náyduie ſye wodá kwáśna/ któréy to ludźie do róznych potrzeb vżywáć zwykli: á pták byle iéy zákuśił/ záraz zdechnie. Oczko 4; pić wino lekkié/ álbo piwo do tego/ wolno/ byle nieprzeſtąpić miáry. Oczko 20v, 7, 10v, 15, 15v, 24v (8); SkarŻyw 262; Byleśćie Bogá ná pieći/ Záwżdy miáły moié dźieći: Wſzyſtkoć wam poydźie ſzczęśliwie KochMRot B; Dźiś ledá Száſzek: áli vydźie wſzędźie/ Bylé łgáć vmiał/ áli rádźić będźie. PudłFr 9, 48; á ktory [włodarz] prawdźiwy á 40. Kmieći rządźi/ dobrze záoráć ma y pożąć kiedy y dworſkie: byle mu Kmieć domá táiemnie nie robił nic á nic. GostGosp 162, 64; GostGospSieb +3v; GrabowSet S4v; O zbytnie ſkárby nie ſtoię Grzbietá ſzárłatem nie ſtroię/ Porwono [!] łákomſtwo Fráſzce/ Byle groſz ná groſz był w táſzcże RybGęśli B2v; WysKaz 7; JanNKar D2v, F2; SkarKaz 245b, 608b; CiekPotr 47; PaxLiz C; Bo pomyśli pan: owo ma Rzeczpoſp: gotowego zdraycę/ byle kto miał gotowe pieniądze SkarKazSej 670b, 702a.

Połączenia: »byle jedno« (3): LeovPrzep F2v; iż to ſłowo Greckie/ [...] nie tylko ſie rozumie o przyrodzoney krewnośći/ [...] ále ſie też sćiąga y do dálekich byle iedno z tegoż narodu byli. CzechRozm 154; SkarŻyw 560.

»byle tylko« (4): MurzHist I3; SarnStat 1168; CzahTr B; Stárſzé záś głowy, aby vmiáły, byle tylko chćiáły, rządźić ſámych śiebie y hámowáć namiętnośći ſwych, zá którémi podczás by dźiecká igráią GosłCast 6.

»byle wżdy« (1): takowy [...] ſię téſz niechái pilno o vznanié práwdy ſtará/ kaſzdégo bylé wzdy nieiawny błuźniérz był/ ſłuchaiąc a co lepſzego obierając. MurzNT 28v.

b. W zdaniu pojedynczym wprowadza składnik (który można niekiedy interpretować jako elipsę zdania) (10) : UstPraw B; SienLek 117v; SkarJedn 236, 239; [chory] wieczerzą niechay trochę więtſzą ié/ bylé w czás Oczko 24v; Myśliſtwá w Cieplicách/ bylé w pogodę/ dozwolono. Oczko [42], 20v, 28; Nie zákázuieć/ áby wiele miſtrzow ábo náuczyćielow/ byle godnych á zgodnych/ w kośćiele być nie miáło WujNT 792; GosłCast 7.
A. Człon wprowadzony przez spójnik zawiera warunek wyłączny, od którego zależy wyrażona w członie nadrzędnym zgoda (albo: przyzwolenie) na jakąś ewentualność przykrą, mniej pożądaną lub obojętną (32):
a. Wprowadza zdanie podrzędne okolicznikowe warunku (23): MurzHist A4; A nic tu ná tym/ lubo yeden/ lubo kilko/ álbo y wyęcey tych vrżędnikow nawyſſſſych będźye/ byle yeden vrząd z godnye á yednoſtáyną władzą ſpráwowáli. KromRozm III G, L2v; Lecż v Ruśi/ byle ſię nie oſkoromił/ iáko oni mowią/ to ieſt mięſa á máſłá nie ſkuśił/ choćiaby pięćkroć ná dźień iadł/ tedy to wielkim poſtern zowią. SkarJedn 237, 239; CzechEp 62; Záłośći/ [...] By ie Bog ſkroćił/ o to ia nie proſzę: Y owſzem wolę/ áby ich przycżynił/ Byle odpuśćił/ com złoſnie przewinił. GrabowSet A4v; WujNT 848; Choć mię czarny obmywa/ nie dbam/ bylech ſię ia obmył. SkarKaz 279b, 279b [2 r.], 421a, 611b; CiekPotr 74; Bacży dobrze [baran] że także z niego zleći welna [!]/ Ktory iuż odżáłował byłe [!] ſkorá ſpełná Oſtáła CzahTr E4v; A my pierwſze oko ná ſwoie domy obracamy: by dobrze Rzeczpoſp: przepádłá/ byle náſze zbieránie cáłe było/ y co dźień ſię ſzerzyło/ nic nie dbamy SkarKazSej 669b; Nie dba ná ryk bydlęcy, ná chłopſkie biádánie Lácżny Wilk, byle ſwoie odpráwił śniadánie. KlonWor **2v.

Połączenia: »byle tylko« (2): CzechRozm 78v; ták/ iż mu nie ieſt przykro vżyć rzeczy gorzkich/ do pićia niewdźięcznych/ do ſtrawienia niepodobnych/ byle tylko choroby wypędzenia nádźieie kto podał. Oczko 1v.

»by snać... byle tylko« (1): nie będźie drogo/ by ſnać wſzyſtki pieniądze dáć/ zá perły/ zá kámięnié/ zá Iednorożce/ zá Bezoáry/ byle tylko zdrowiu co pomocno było Oczko 2.

»by też... byle iedno« (1): chćiał dáć przykład wſzyſtkim wiernym ſwoim/ áby nie gárdzili Sákrámentámi iego/ od iákiegożkolwiek kápłaná/ by też naproſtſzego podánymi: byle iedno w kośćiele powſzechnym porządnie był ná to powołány. WujNT 129.

»choć... byle jedno« (1): gdy kto nieſłuſznie weźmie rzecż świętą ábo chwale bożey oddáną/ z mieyſcá świętego: ábo choć z mieyſcá świeckiego byle iedno byłá kośćielna PowodPr 75.

»li ... li ... byle« (1): y to co nie było/ y co było wſzyſtko ći vdáią że wiedzą. Słuſznieli, fáłſzywieli, winuią lub chwalą: Niedbáią, byle co chcą vdáli że wiedzą. CiekPotr 15.

b. W zdaniu pojedynczym wprowadza składnik (który można niekiedy interpretować jako elipsę zdania) (9): MurzNT 63v marg; Przetoż Naiáſnieyſzy M. Królu: tóż y wáſzá krol: M. vczynić maſz: póki ieſcze cáłé domá rzeczy/ zátrzy w imię pánſkié gdźie ieno żywnie chceſz z Turkiem/ byle nie domá w Polſcze OrzJan 136, 131; Pozwala y wtorego małżeńſtwá/ byle z wiernym. WujNT 591; Day śćiérpieć któré zeſzleſz/ w ſtałośći karánié/ Zginę/ zoſtánę/ niedbam/ byle w tobie pánie. GosłCast 21.

Połączenia: »byle tylko« (1) : Otoż ia tu przez krzyż rozumiem/ iákom w przod rzekł/ wſzytko to/ cokołwiek [!] [...] przypada. Z ktoreykolwiek ſtrony y od kogokolwiek: y ktorymkolwiek ſpoſobem: byle tylko nie dla ich iákiey niecnoty/ ábo złego vcżynku CzechRozm 226v.

»choć(by) ... byle (jedno)« (2): tę miárę ma ználeść záwżdy Vrzędnik/ choćby y przy wożeniu drew nie był: byle w dobrą drogę: bo zła zmieni ráchunek. GostGosp 86; Páweł święty/ gdy gromił Koryntcżyki/ [...] vcżąc ábo krzywdę znieść/ ábo ią więc puśćić/ ná rozſądek choć proſtakow/ byle iedno od kośćiolá do tego poſtánowionych. PowodPr 21.

»li ... li ... byle« (1): rzeczy máią być do ſtrawienia łatwié/ á coby ſye w kreẃ nalepſzą obroćiły/ przy piwieli/ przy winieli/ bylé wedle nałogu Oczko 28.

2. Wskazując na stosunek celu wyłącznego, wprowadza zdanie (lub równoważnik w bezokoliczniku) podrzędne celowe: aby tylko (12): RejKup d7v; Ale kiedy nie sſtawa Háwtarzowi Złotá/ Y iedwabiem nie wádzi byle ſzłá robotá. HistLan F5v; A woli gdy by tego byłá potrzebá/ dla zgody y iednośći/ y ſwego vſtąpić/ byle pokoy á miłość cáła zoſtawałá. SkarJedn 371; Przyſzedwſzy ryby łowił choć ich tám nie było/ Byle ſie woley doſić Tyrańſkiey pełniło. StryjKron 51; CzechEp 4; SkarKazSej 672a.

Z bezokolicznikiem przy wpólnym podmiocie w obu wypowiedzeniach (4): Wſzytkoſmy tu zyſkołowne Wentumnowe dźieći/ Nie dbamy byle mieći. KlonŻal Cv; rad cżyni káżdemu Dobrze/ by teſz y Reſtem oſtátká dołożyć/ Cnoty/ Sławy nábytey/ byle nie z vbożyć. KołakCath C3v; GosłCast 46; Ná pułmiſki y liczbę niezwyczáyną potraw/ muśi sſtáwáć/ byle ſię pokázáć SkarKazSej 705a.

Połączenie: »byle tylko« (2): żebyś był gotow [...] też y żywot vtráćić. A nákoniec y wniwecż obrocony być: byle tylko z ćiebie chwałę ſwą mogł mieć/ on niebieſki Oćiec CzechRozm 227; Wſzákżeby rad y dłużey żył dla ich pożytku y weſela. Byle tylko przyſtoynie Ewángeliey Chriſtuſowey chodzili. WujNT 682.

BZ