[zaloguj się]
[pdf]

CEGŁA (74) sb f

e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N cegła cegły
G cegły cegieł
A cegłę cegły
I cegłą cegłami
L cegle

sg N cegła (16). ◊ G cegły (23). ◊ A cegłę (18) [w tym: -e (1)]. ◊ I cegłą (7). ◊ L cegle (4). ◊ pl N cegły(3). ◊ G cegieł (1). ◊ A cegły (1). ◊ I cegłami (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Foremny budulec z gliny; later Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; tegula Mymer1 [w tym: sg w funkcji col. (36)] (68): Sięgáiąc kielnią wołáli: Cżemu nam nie podawaćie/ Cegły z wapnem ieſli maćie. BierEz G2, L2; Murm 122; Mymer1 6, 31; kamphori prziłoż nie wiele/ to wſzytko zaſziy w tawtę cżyrwoną [...] á położ ią na czegłę gorączą FalZioł V 68v, I 93d, 130c, II 22v, V 92 [2 r.]; suſteffal theſz tham vkradl murarzſky kthori ſkryl za czeglą wdomu Auguſtina koſzczielnego pod zamkyem LibMal 1550/154; LubPs S4v; RejWiz 136; Cegły wypádáły/ ále będziem budowáć kwádratowym kámienim Leop Is 9/10; RejZwierz 115v [2 r.]; A ściſnieni ſą od nich bárzo ćięſzką robothą wapná y cegły BibRadz Ex 1/14, Gen 11/3, Ex 5/14, 16, 18, 19; żadną miárą nie dawaycie im plew do cegły/ [...] á przedſię áby káżdy ſwą ſztukę wyrobił BielKron 29, 7v, 27v, 96v, 453; GrzegRóżn I3; Materia na budowanie/ yáko yeſt Drzewo/ Cegłá/ Wapno/ etc. Mącz 113a, 65a, 102b, 185a, 193a, 359d; poćieray gorącą cegłą/ áby máść dobrze wśiąkáłá. SienLek 172, 161; BudBib I 43c marg, Is 9/10, Iudith 5/10; KochFr 35; Calep 584a, 1059a; Cegłę gdy palą/ gonty kiedy robią/ máią to ták w ſtoſy vkłádáć: Cegłę tyśiącámi/ Gonty kopámi GostGosp 162, 14, 74; JanNKar E2; Záśię kto páznogietek/ zechce mieć rumiány [...] Z ráná tákże y ná noc/ cegłą práwie świeżą/ Trzeć mocno PaxLiz D3.
Zwrot: »cegłę palić, napalić cegły« [szyk zmienny] (2 : 2): Tedy nápalili cegły miáſtho kámienia BibRadz Gen 11/3; GrzegRóżn Hv; Coquere lateres in fornace, Cegłę palić. Mącz 64d; GostGosp 162.
Wyrażenia: »czyrwony jako cegła« (1): PIaſek w vrinie ieſt troiaki/ cżyrwony iako czegła. Drugi biały. Trzeci ciemny. FalZioł V 10v.

»olej(ek) z cegły« (4): Oleiek z czegły. FalZioł II 22v, +5d; Oley z cegły wyćiąga bol z zębu dźiuráwego SienLek 77, 161.

»(nie)palona cegła« (2): Later crudus, Nie palona Cegłá. Mącz 185a; later coctus vel coctilis laterculus, Pałona Cegłá. Mącz 185a.

»cegłą położony« (4): Pirwſzy ſtopień był z Amatiſtu/ [...] ſiodmy cegłą położony. HistAl G3; Mącz 271b, 452a; Calep 1022a.

»z cegły (wy)murowany, uczyniony« [szyk 4 : 1] (4 : 1): kośćioł ná kſtałt Koloſá Rzymſkiego [...] z cegły murowány BielKron 264; byłá wyſoka wieżá Piramis/ ná cżterzy gránie z cegły wymurowána BielKron 268, 277v; ModrzBaz 35v; Lateritius ‒ Zczegłi vczinioni. Calep 584a.

2. Gliniana tabliczka używana w starożytności do pisnia (rycia); later PolAnt (6): ſynu cżłowieczy/ weźmi cegłę [...] á wyriy ná niey miaſto Ieruzálem. BibRadz Ez 4/1, I 118b marg; BielKron 96; gdzye Pan [...] mowić racżył o mieyſcie Ierozolimſkim ná cegle náznácżonym RejPos 89v, 89v; BudBib Ez 4/1.

DM