[zaloguj się]
[pdf]

CHWAST (45) sb m

a pochylone.

Fleksja
sg pl
N chwåst chwåsty
G chwåstu chwåst(o)w
D chwåstowi chwåståm
A chwåst chwåsty
I chwåst(e)m chwåstami, chwåstmi
L chwåście
inne sg N a. A - chwåst

sg N chwåst (7). ◊ G chwåstu (7). ◊ D chwåstowi (1). ◊ A chwåst (2). ◊ N a. A chwåst (1). ◊ I chwåst(e)m (6). ◊ L chwåście (1). ◊ pl N chwåsty (3). ◊ G chwåst(o)w (6). ◊ D chwåståm (1). ◊ A chwåsty (6). ◊ I chwåstami (3) CzechRozm, CzechEp, GrabPospR, chwåstmi (1) FalZioł.

Sł stp: fast, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Roślina dziko rosnąca, zielsko; calametum, herba surda et ignobilis, herbarum vitium, purgamentum, silva herbarum Cn (42): drugie [żaby] leſne czo ſie wchwaſcie chowaią FalZioł IV 15a; RejRozm 398; RejWiz 100v; a niech będźie związan żelázną y miedźiáną zwiąſką miedzy chwaſtem polnym [in gramine agri]/ [...] cżąſtká iego niechay będźie z zwierzęty miedzy chwaſtem źiemie [in herba terrae] BibRadz Dan 4/12; ludzye ná wśi chwaſt iedli żywiąc ſie ladá cżym. BielKron 419; bo tego trzebá áby około młodego dzewká chwaſt nie roſł. RejZwierc 107, 107 [2 r.], 107v, 108v [2 r.], 142v; także też prożno ſie żyznego roku ſpodzyewáć / ieſli zboża chwaſty záraſtáią RejPosWstaw [413]v; Strum Lv; CzechRozm 212, 235; GostGosp 98, 120 [2 r.]; áby z nich ſkłonnośći złe/ iáko z roley nieczyſtey chwaſty wykorzeniáli SkarKaz 420a
Szeregi: »chwast i byle« (1): gdzie ógrod bez plewidłá ieſt/ chwaſtow y byla prętko národzi SkarJedn 341.

»chwast albo pokrzywa« (1): by tego kozy nie głodáły/ á chwaſthy álbo pokrzywy nie zágłuſzáły. RejZwierc 108v.

Przen (18):
a) Rzecz szkodliwa, błaha (często w polemikach religijnych) (17): RejWiz 78v [3 r.]; RejZwierz 100v; RejAp 166v; ieſt węgorzowa [chwała]/ ieſt mozdzyrzowa/ y inych chwaſthow. GórnDworz K5v; RejZwierc 142v [2 r.]; gdy ſoli/ wodźie/ swiecy/ popiołowi/ chrzanowi/ kwiećiu/ ogniowi/ iáycam/ ſłoninie/ y inſzym niezlicżonym chwaſtam y báłámuctwam ſwym [...] zbáwienie przycżytaią CzechRozm 223; CzechEp 84, 362; temby ſię chełpić pocżęli [...] á nie temi teráznieyſzemi márnotrawnemi chwaſtámi. GrabPospR K4; Abſalon wśiał w ſerce ſwe wielką o ſobie dumę: vroſł chwaſt ktory bydło zdeptáło. SkarKaz 83b.
Szereg: »rumy, (i) chwåsty (i zawady)« [szyk 3 : 1] (4): okazáły ſię złe/ ſmrodliwe/ y ſzkodliwe rumy/ y inſze plugáwe chwaſty y záwády CzechEp 269, 102, 103, 105.
b) Człowiek niedołężny (1): iuż śiłá będzieſz miał przed onym chwaſtem co ni konicżká oſieść/ ni drzewecżká w rękę wziąć [...] nie vmie. RejZwierc 113.
a. Części zielone rośliny (1): proch tránkowy z chwaſtu y s korzenia dobrze z iáiem miękkim ieść. SienLek 105v.
2. Roślina jadalna, jarzyna, warzywo (3): Lactuka miedzi inſzemi chwaſtmi ktorich pożiwamy ieſth nalepſza FalZioł I 74a, I 74a; Lachanon – Chwaſt. Calep 576a; [Lachanum. Latine olus, Ziele ku yedzeniu dobre Mącz 181c].

Synonimy: 1. byle, ziele, zielsko.

KW