[zaloguj się]
[pdf]

PŁACHTA (32) sb f

Oba a jasne (w tym w drugim a 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N płachta płachty płachcie
G płachet
A płachtę płachty płachcie
I płachtą płachty
L płachcie płacht(a)ch

sg N płachta (13). ◊ A płachtę (8). ◊ I płachtą (2). ◊ L płachcie (4). ◊ pl N płachty (1). ◊ [G płachet ◊ A płachty] ◊ I płachty (1). ◊ L płacht(a)ch (2). ◊ du [N (cum nm) płachcie InwMieszcz 1565 nr 119.] ◊ A (cum nm) płachcie (1) ZapKościer 1580/5.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Duży kawałek tkaniny lnianej, bawełnianej lub konopnej, używany do różnych celów; sindon Miech; amictus, linteum, lodix, operimentum, peripetasma, peristoma Mącz; aulaeum, tageticula, velamen, velarium Cn (32): BierEz L2; niewiaſta iedna vboga [...] obwinąwſzy w płachtę dziecię iedno dwieletnie na ramionach nioſła. MiechGlab 55; LibMal 1547/131, 1549/148, 1550/153v; KrowObr 112; RejWiz 82; y zákryłá ie [niewiasta syny kapłańskie] w ſtudnicę zwirzchu płáchtą/ ná ktorey krupy ſuſzyłá. BielKron 72; Amictus, Odzienie zwierſchne álbo Płáchtá Mącz 7c; Peripetasma, Zasłoná/ kortiná/ płáchtá od zasłony. Mącz 291c, 195a, 196d, 279b, 291c; áleć tho powiádam tobie owo płáchtá leży/ obwiń ſie ią HistRzym 12, 12 [2 r.]; znowu na nie [lege: na nię] część muru vpádłá/ y wiele wniey kośći połamáłá/ iſz ledwie żywą na płáchćie wynieſli. SkarŻyw 193, 251; Iako te wſzitki rzeczi ktore wprzod ſą pisane [...] Dwie pierzince dwie poduſzce trzi zaglowki dwie poszewce dwie plachcie ZapKościer 1580/5, 1580/5, 1585/55v [2 r.]; [[mieli pieczę o] cortinas atrii y Cortyny plachty ſzenne [lege: sienne] [...] ktory zawieſzv v ſzenÿ koſzczelney TomZbrudzBrul Num 3/26; nábrawſſy płáchet y innych ſſat/ y kazał ie máczáć w ſtudźiáney wodźie FlawHist 28v; InwMieszcz 1550 nr 40, 1572 nr 256, 1583 nr 243, 1584 nr 256].

W charakterystycznych połączeniach: płachta brudna, czarna, dobra, jedyna, płocienna; w płachtę obwinąć (się); w płachcie chodzić; na płachcie przynieść, wynieść.

Wyrażenie: »płachta łożowa, [łożna, na łoże]« (1): Lodix, Kobierzec/ Płáchta łożowa álbo deká płocienna ná łoże. Mącz 196d; [2 płachcie na łoże InwMieszcz 1565 nr 119; 3 ręczniki powszednie, 3 płachty łożne, 2 poszwie wielgie InwMieszcz 1572 nr 180, 1559 nr 88].
Przen [czego] (1): moy miły pánie [...] ty ſnádnie możeſz obroćić wrádoſći nárzekanie moye/ á rozerwáć ná mnie płáchtę żáłoby moiey RejPs 43.
a. Żagiel; velum Mymer1, Mącz, Cn; lintea, supparum Mącz (5): Mymer1 36v; Velum, Zagiel/ płáchtá zwłaſzczá ná okręciech którą dla wiátru roſciągáyą. Mącz 479a, 195a, 212d; Nád przyrodzenie/ łákomſtwo niezbedne/ Ná morze z płáchtą wypráwiło iedne KlonFlis C2v.
Wyrażenie: »płachta żagielna (a. żaglowna)« [szyk 2:1] (3): Velifico vel Velificor, Zegluyę/ to yeſt roſpuściwſzy żagielną płáchtę yádę/ wiozę ſie po wodzie. Mącz 479a, 434c, 479a.

Synonim: a. żagiel.

DDJ