[zaloguj się]
[pdf]

COBY (170) cn

o jasne.

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w. s.v. co.

1. Wprowadza zdanie dopełnieniowe lub odpowiedni równoważnik: żeby, aby; quod Vulg (9): BielKron 219; A ieſliże ſam cżytáć nie vmieſz/ więcz komu inſzemu kázáć/ coby y nadobnie przecżedł y rozwiodł RejZwierc 173; Zgoniny/ Plewy/ w ſuſzy chowáć/ doyźrzeć coby nie zeprzáły GostGosp 48, 90; WujNT Luc 17/8; y człowieczy rozum, nie ſtánie go ná to, áby miał ſobie przywłaſczáć, coby miał wſzyſtko rozſądźić. SarnStat 792.

Połączenie: »to ... coby« (1): Chociaż to był ten dekret iuż ná wſzytki wydał/ By nie był zwan bogátym co temu nie zdołał/ Coby woyſká nakłádem przez rok nie wychował. PaprPan Yv.

a. Wprowadza bezokolicznikowy równoważnik (2): Coby kogo oſzukáć/ okłámáć/ oſzydzić/ Tego iáko zá cnotę/ nie będą ſie wſtydzić. RejZwierc 242v; StryjKron 122.
2. Wprowadza zdanie podmiotowe: żeby, aby (2): Cóż ieſt/ coby kto śmiał twiérdźić/ żeby Król Włádyſław zá tákąż właſnie przyczyną miał przymiérze złamáć? OrzJan 118; Anoby ſnać lepiéy, coby potwarcá przyśiągł SarnStat [1281].
3. Wprowadza zdanie orzecznikowe: żeby, aby (1):

Połączenie: »taki ... coby« (1): A gdyby rok táki był/ coby ſie ſprzątnąć nie mogło/ tedy lepiey Wioſny cżekay. GostGosp 112.

4. Wprowadza zdanie przydawkowe: żeby, aby (11): GliczKsiąż F8v; támże y ołtarz poſtáwicie s kámienia coby ſie ich żelázo nie tknęło/ ná ktorym ofiáry ſpokoyne vcżynicie BielKron 45, 401; SienLek 99, 139v.

Połączenie: »taki (a. takowy) (...) coby« (6): wyley to w nacżynie takowe czoby ſie mogł poſladek cżłowieczy włożyć w nie FalZioł V 93, II 2a; RejZwierc 80; Chcąc też by táką pámięć thu vcżynił ſobie/ Coby Krolowie wiecżnie trzymáli przy ſobie. PaprPan Dd; GostGosp 102, 136.

5. Wprowadza zdanie okolicznikowe lub odpowiedni równoważnik (w znacz. E. c. α. też składnik zdania pojedynczego) (147):
A. Sposobu: jakby, jak gdyby (2):

Połączenie: »tak (wiele) coby« (2): Złóby włóż/ ták/ cobyś rozumiał/ żeby ieno właſną wodę ónego meatu mogły zniéść Strum N; GostGosp 42.

B. Stopnia lub miary: żeby, aby; ut Vulg (43): Miły bráćie przeday nam źiela/ Coby byłá pełna kobiela. BierEz C; á thak cżynić kielo razow aże gdy [pszenica] zmiękhnie czoby ſie godziła przetłocżyć przez chuſtę FalZioł III 42a, I 115d; BielKron 33; SienLek 58v, 120v, 176; bácżyć dobrze/ áby okop/ álbo Oboz/ nie był názbyt rozćiągnion ná dłuż álbo ná ſzerz/ iedno według ludźi/ coby nie było ćiáſno/ áni bárzo przeſtrono/ wokoł BielSpr 8, 9v, 74, 74v; bo ma bydź kłodá nábita/ coby ledwie mąki vćiął GostGosp 32.

Połączenia: »tak (...) coby« [w tym: tak wielki (3), tak wiele a. wiela (4)] (23): FalZioł I 79a, V 24v; zali thák wiele Owiec y Wołow nábijeſz/ coby im mogło doſtárcżyć ku pokármu [Numquid ovium et bovum multitudo caedetur, ut possit sufficere ad cibum]? Leop Num 11/22 [przekład tego samego tekstu BielKron 40]; BielKron 30, 40; y mieć igłę bláſzáną z dźiurą ták wielką/ co by ón włośień w nię mógł wleść SienLek 171v; ále áby ták dobrze głowá záwinióna byłá/ coby iéy wiatr nieoźiębiał/ á cobj wniéy káſzlów niepobudzał Oczko 16v, 13, 22; Nie doſtawáło przedſię raz chlebá ták wiela coby doſyć dla gośći było ReszList 170; Kto ma puſzcżą á wielki źwierz w niey/ nie ieſt ták głupi coby śieći álbo ſtrzelcá nie miał. GostGosp 152, 52, 104, 112, 118, 124 (11); SarnStat 1277.

»taki coby« (1): Kmieć ktory ſie ná źimę nie popráwi/ o Bożym Národzeniu/ w nawiętſzy mroz/ vcżynić mu dźiurę táką/ coby v ſąśiádá látá docżekał. GostGosp 34.

»tyle ... coby« (2): Oczko 24v; Okrutny pożárł płomiéń/ ni tyle zoſtáło/ Coby tę troſzkę ćiáłá do śiebie zchowáło. GórnTroas 36.

»z to coby« (1): Tchu y dowćipu po tobie żaden dźiś nie ma ſto/ Coby ſię twych pieśni podiął/ pártácżeſmy proſto. KlonŻal B2v.

a. Wprowadza równoważnik zdania (4): toć ieſt chleb wam dány od Bogá/ zbieraycie po miarce ná każdą głowę/ y zbieráli coby ná dzyeń ieden/ nic nie zoſtáwuiąc ná drugi dzyeń BielKron 31.

Połączenie: »tak coby« (1): Wezmi Ieżyn iagod cżyſcie vzrzałych á nie zgniłych/ wyżmi z nich wodę/ á przyley do niey wina tak czoby mnieyſza cżęſć niżli tey wodki/ á to piy FalZioł V 68.

Frazy: »coby o kość« (1): bo pierwey się wymawiania y przymowek nasłuchąm a skutku namniey coby okość nie widzę. ActReg 167.

»coby w oko skryć« (1): y tak Kopce rozsypali tak iz przyiazni znowu niemaſz coby woko skryc ActReg 155.

C. Celowe: żeby, aby (28): OpecŻyw 153v; FalZioł V 70; nyeracz waſcha Kro. m. ſzye na naſz gnyewacz y zeſzmi poſla waſchey Kro. mczi przi ſobye zadzyerzely. czo bichmi ſzye dowyedzyely od kogo ſzye nam tha ſkoda ſthala LibLeg 11/155; BielKom F4; Poſlimy tám kilko mężow coby przewiedzyeli kędy mamy iść BielKron 40, 30, 97v, 140v, 213v; vczynić iákążkolwiek obrónę/ co byś niepuſzczał wody gośćinnéy w Staw. Strum N; ZapKościer 1588/80v; Kápuſtę/ Ogorki/ vmieiętnie vmieć ſolić/ coby ſie nie pſowáło. GostGosp 68, 68, 80 [2 r.], 108, 110, 114 (11); GostGospPon 170; áby czáſu woyny/ gdy ſie iuż Rycérſtwo woyną zábáwi/ drudzy z inſzych ſtanów ludźie domá zoſtáli coby rolą oráli OrzJan 124; WujNT 138 marg; SarnStat 1284; KlonFlis F.
a. Wprowadza bezokolicznikowy równoważnik (1): Ku ktorey rzecży lekarze maią mieć pewne nacżynie/ Iako noże Kleſzcże, haki, y nożycze: czoby nimi takowe cżłonki, albo richło odciąć albo oderwać. FalZioł V 34.
D. Przyzwolenia: choćby (1): Tákże też rozumieć maſz y o Chriſtuſie Pánie náſzym/ nád ktorego ſobie Páná inſzego ſzukáć nie mamy: áni też ſámi iákimi Pány być przełożonymi nád inſzymi: cobyſmy y ſámych ſiebie y inſzych bronili. CzechRozm 251.
E. Warunkowe (34):
a. Możliwe: gdyby (1): y nákłádli w koło murow ná ſkále miednic/ dzwonow/ ſpiże/ moſiądzu/ áby tám źwiąkáło kiedy będą kopáć/ áby przez ono brząkánie wiedzieli w ktorym mieyſcu kopáią/ coby ſie też przećiw im kopáli. BielKron 250v.
b. Nierzeczywiste: jeśliby (1): Aleś ty mąż bez obrony/ Cierpiſz vćiſk ze wſzey ſtrony: Co by też moie zęby miał/ Radći by kożdy pokoy dał. BierEz O3v.
c. Warunku wyłączonego i (przeważnie) pożądanego: byle, pod warunkiem że a. żeby (32): ti wſzitki rzecży zmieſzay z orechy włoſkiemi wziąwſzy ich dziewięć, á to po thym włoż w Gorzałkę czoby iey było poł kwarty/ á ktemu przyley ocztu winnego kwartę FalZioł II 15b, I 91b, 124d, II 19a, V 90, 100; ComCrac 21; weźmiſz ſmalcu wieprzowégo coby práwie czyſty był/ álbo go ták przelutruy roſpuſzczáiąc go kilká rázów/ ley go zá káżdą rázą ná źimną wodę SienLek 134, 171.
α. W zdaniu pojedynczym wprowadza składnik (który można niekiedy interpretować jako elipsę zdania) (23): Wezmi twarog czoby dziſieyſzego tworzenia/ przyłoż go miązſzo na ranę przez godzinę FalZioł V 75; pothym nazaiutrz z theyże ſtrony gdzie ieſt kłocie: puſzcżay krew z płuczney żyły czoby nie mało FalZioł V 82, I 1c, 13a, 65c, V 90v, 102, 114; RejKup b7; RejZwierz 54v; y przywiodł mię ná przyſięgę ábych ſynowi iego Izáakowi żonę przywiodł coby nie z rodzáiu Kanáneyſkiego w ktorey mieſzka BielKron 13, 32; SienLek 84, 180; A kiedy ták vczyniſz/ náwieźiſz then Vpuſt źiemią dobrą/ coby nie piaſkowátą/ y nienapłáwną Strum Mv, Qv; W godźin cztérzy po kąpániu/ coby przed południém/ obiad ſwóy ieść Oczko 28; GostGosp 88; SarnStat 532; PaxLiz D.

Połączenia: »a coby« (1): zá nimi blech w bok/ ſadzawki podnim/ á coby ſnádnie złowne. GostGospPon 170.

»ale coby« (1): Też piwo ięcżmienne dobrze wyſtałe/ ale czoby nie kwaſne: dobrze ieſt pić. FalZioł V 64v.

»coby tylko« (1): Abowiem ieſli zá przywiedźienim głodu/ nie vmyſłem zdrádźieckiego zyſku/ co by tylko ku ziedzeniu álbo pićiu/ może ſye nieiáko omowić GroicPorz kk2.

F. Skutkowe: żeby, aby (21): ActReg 87; Vrzędnik ma ſpiſáć porządek vſtáwicżny około ſzkut/ y ſpráwowáć rządnie/ y ma rozmierzyć ſtráwę ná ieden dźień/ y ma wiedźieć wiele wynidźie coby mogł przez wiátru przyść GostGosp 100, 50.
Przysłowie: ták iáko ono poſpolićie mowią/ coby był wilk ſyt/ y owcá cáła. KlonWor ded **2.

Połączenia: »tak (...) coby« (15): LibLeg 7/35v; BielKron 39; RejZwierc 16v, 101; Przyſięgáli tedy [...] ták cżynić coby było s pożytkiem Ceſárſkim y rzecży poſpolitey. BielSpr 12, 35v, 65; ktorą robotę goſpodarz ták ma ſzáfowáć/ coby Kmiotkow nie zubożył/ á ku więtſzemu pożytku co rok przywodźił. GostGosp 6, 22, 32, 68, 96, 106, 164; SarnStat 483.

a. Wprowadza bezokolicznikowy równoważnik (2):

Połączenie: »tak ... coby« (2): Borow/ láſow/ iáko oká ták ma pilnowáć/ coby ſie ná Gáiewniki nie ſpuſzcżáć GostGosp 12, 112.

G. Przeciwieństwa: zamiast żeby [w tym: z czasownikiem „mieć” w orzeczeniu (13); zdanie nadrzędne w postpozycji (15)] (18): á tak iż ta gorzkoſć czoby w lekarſtwie miała dać ſprawę: zoſthawa przy zielu FalZioł II 2a; OrzRozm H4; Ale cobym ſię długo báwić miał/ przypomináiąc ieſzcże iáko o tym wiele nápiſał Auguſtyn y Hieronim: oto nie tylko do ich właſnych kśiąg káżdego odſyłam: ále náwet do Grácyaná CzechEp 135; GostGosp 6.

Połączenia: »miasto tego coby« = pro eo ut Vulg (6): LubPs Z; (Ták mowićie) miáſto tego cobyśćie mieli mowić Leop Iac 4/15, Ps 108/4; iako też ono co Oleum/ oleiem przekłáda/ Vitis macicá/ Domus fámilia/ miaſto tego coby miał przełożyć/ oliwą/ drzewem winnym/ y domem/ y wiele tákowych BudBib I b2; CzechRozm 235v, 236v.

»coby ... to« (9): MurzNT 51; DiarDop 99; Dzis w lekkyey wadze á tárgu ſą náucżycyele/ zá dobrodzyeyſtwá ich coby im myano dobrym oddáć/ tho ze złym ná nye wyiezdzáyą. GliczKsiąż N8; LubPs Z; RejPos 184; Bo coby miáło drzewko rość/ tho mu onę wilgotność chwaſt wyciągnie. RejZwierc 107; CzechRozm 236v, 265v; Coby tego drugi miał/ práwie przez cáły Rok/ To ia wſzyſtko w godźinie/ wetkam w ieden ſwoy bok. PaxLiz C4.

a. Wprowadza równoważnik (1): Więc coby iáłmużnę dáć ſwoię/ żebrze cudzey KlonWor 48.

Cf CO, COĆBY, COŻBY

ZZa