[zaloguj się]

CZELADŹ (296) sb f

e jasne; -ådź (97), -adź (1); -ådź : -adź SarnStat (7 : 1). ◊ -adz- (130), -ådz- (5); -adz- : -ådz- BielKron (11 : 4), BudNT (1 : 1).

Fleksja
sg
N czelådź
G czeladzi
D czeladzi
A czelådź
I czeladzią
L czeladzi

sg N czelådź (56).G czeladzi (70).D czeladzi (34).A czelådź (80).I czeladzią (46) [w tymi -a (2)].L czeladzi (10).

Przydawka doczeladźzawsze w sg. ◊ panowie czeladź (1) BielKom F3. ◊ Orzeczenie w sg (20), w pl (4); pl PowodPr; sg : pl BielKron (1 : 1), HistLan (1 : 2). ◊ Zaimekktoryw zdaniu względnym w sg LibLeg (3), w pl (1): Tamże czeladź domowa, ktorzy to widzieli HistLan C2.

stp, Cn notuje, Linde XVIXIX w.

1. Służba; słudzy, pachołkowie; domownicy; ludzie z najbliższego otoczenia; familia Mymer1, Mącz, Cn; domus BartBydg, Mącz; famulitium Mącz, Cn; domestici BartBydg; ministerium Mącz; oecos Calep; famularis turba, paedagogium, servitium Cn (290): yakom ya nyeszbyl yego przesz czelacz szwoyą ZapWar 1505 nr 1966, 1505 nr 1967, 1522 nr 2277, 1527 nr 2343 [2 r.], 1534 nr 2544, 1540 nr 2510; Cżeladź ſwą dobrze opatrzay/ Potrzeby iey rządne daway: Niedbay by ſie tylko bali/ Ale by ćię miłowáli. BierEz F4v, A4, Bv, R3; wzięla na ręce ſwoie ſynácżka/ ſnádz boiątz ſie by nie Herodowa cżeládz iechala ku zabiciu dzieciątka. OpecŻyw 24, 24; Mymer1 12; BartBydg 45; BielŻyw 165; MiechGlab [89]; KłosAlg Gv; Pan Lasszky od Crolya Rzymszkiego yachal do Cessarza ſchtorego czelyadzyą podkalem sye wlesye pol dnya chodv za Endrnopoliem LibLeg 9/50v; y to bidlo y wſzitka czeladz ktorą pobrano wnyewolią wczaloſczy bedziely wroczona LibLeg 11/91; Item wzyely v Iarmak 4 czeladzy sina makara a zonę Criſtine a dzyeke [!] Olenę Drugą Annvſze LibLeg 11/101v, 10/56 [2 r.], 56v, 59 [2 r.], 59v [2 r.], 98 [2 r.] (19); RejPs 97v; RejRozpr Hv, I2v; LibMal 1545/91; RejJóz C4v, G, G3v; Zedać aby pan Bog dal (dobrą/ żonę/ męza/ dziatki/ czelać/ dobytek/ iako y tobie dał) bliznemu twemu SeklKat N2, F2v, G3; HistAl A8v; BielKom D8; GliczKsiąż L; GroicPorz q2, aa2; Iuż ſie ſtrzeże przyiaciół/ ſtrzeże ſie cżeládzi. Iednych by go nie ſkrádli/ drugich by nie ſtruli RejWiz 13v, 31, 132; A miał ſthátku/ owiec/ bydłá/ y cżeládzi [familiae] bárzo wiele. Leop Gen 26/14; Y powiedział ieden z cżeládzi [unus de pueris suis] Nabálowey Abigáil źenie [!] iego/ temi ſlowy Leop 1.Reg 25/14, 4.Reg 3/17, 1.Tim 1/10; KochZuz A5; RejFig Bb3, Bb5, Bb8v; RejZwierz 137 [2 r.], 137v; A ták rzekł Iozef do bráćiey/ y do czeládźi oycá ſwoiego [Et dixit Ioseph et fratribus suis et domui patris sui] BibRadz Gen 46/31, 36/6, 47/12, Ex 1 arg, Num 18/31; OrzRozm H3, P; Naſiał tam zboża Izáák/ vrodziło ſie mu go doſyć á inym nic/ y wzdroie oycowſkie ktore przed nim zyemią zákryli Páleſtyni/ odkrył: á dobytek y cżeladź pili. BielKron 14, 11, 15, 15v, 27v, 30 (17); Mącz 7a, 117c, d, 121b, 143d (10); Dobrymi goſpodarzmi poſpolićie zowiem. Co ſię o dobrą czeladź napilniey ſtáraią Prot C4, B3, C4, D3v; SienLek 3; GórnDworz Cc8v; Ieſth wielkich źieḿ pán/ á bárzo możny/ w złoćie/ w ſrebrze/ y w cżeladź możny. HistRzym 52; Tedy krolewná wźięłá pielgrzymá do ſwego gmáchu ku ſwey cżeládźi. HistRzym 80, 13v, 22 [4 r.], 26, 34v, 52v [2 r.] (17); RejPos 32, 138v; Ia też poydę roſkażę wnet wſzytkiey cżeládzi/ Zeby tám iuż znośili wſzytki rzecży iego HistLan C3v; Owa iey tám wſzytko tho cżeladź powiedzieli/ Co v páná ſtárego zá ſkárby widzyeli. HistLan D, A3v, A4v, B [2 r.], D; KuczbKat 260; Zdać ſie też zá pociechę cáłą noc pić/ ſkákáć/ bębnáć/ piſkáć/ cżeládzi wiele chowáć/ ceklatum chodzić/ y inych rozlicżnych wſzetecżnośći vżywáć. RejZwierc 114, 7, 39, 58, 89v, 106v, 114, 115; WujJud 89v, 212 marg, Nn6v; WujJudConf 209v; A miał Mefiboſzeth ſyná máłego/ ktoremu (było) imię Michá/ á (ták) wſzytká cżeladź [domus] Ciwiná robiłá na Mefiboſzethá. BudBib 2.Reg 9/12; HistHel B2v; BudNT Matth 24/45; á ktokolwiek w domu przednieyſzy ieſt/ á nád tákową cżeládzią władność ábo pánowánie ma/ tego zową goſpodarzem. ModrzBaz 2v; Niechayby one gmáchy miáły wſzelákie wcżáſy dla ſámych ſędziow y dla iych piſárzow: dla żon też iych (ieſliby ie mieli) y dla dzieći/ y wſzytkiey cżeládzi. ModrzBaz 93, 2v, 12, 13, 36v [2 r.], 99v, 122v, 124; Ráno drzwi otworzą/ wynidzie Stárſzy nád cżeládzią/ vyrzy odartego vbogiego/ rzecże SkarŻyw 135; á gdy prze wielki ſmrod/ y pewne niebeśpiecżeńſtwo/ cżeládzi do poſługi/ y zá wielkie pieniądze doſtáć niemogli: prośił Páná Bogá/ y przecżyſtey Dziewice o piekálnicżki ich/ áby mu ſług poſłáłá/ dla chorych. SkarŻyw 460, 47, 292 [2 r.], 412, 429, 460, 527; CzechEp 208; KochFr 26; Niech mi brożek do nowégo/ Wedle ſtaniku moiégo/ Doda zbożá y żywnośći/ Dla czeládźi y dla gośći KochMRot A4; WerKaz 288, 290; BielSen 7; Roſkaż pánie czeládźi/ Niechay ná ſtół dobrégo winá przynaſzáią KochPieś 10, 18; Oracz pługiem zárznie w źiemię: Ztąd y śiebie/ y ſwé plemię/ Ztąd roczną czeladź/ y wſzytek Opátruie ſwóy dobytek KochSob 70; ArtKanc 120; A ieſlibyś mię tym chćiał podkáć/ iż ina rżecz ieſt goſpodarż/ ktory czeládźi ſwey roſkázuie/ y Ociec/ pod ktorego zwierżchnośćią ſą ſynowie GórnRozm F3v, F3v; Niech cię w drodze ſzcżęśći Pan z cżeládźią twoią. KmitaPsal A4v; ZawJeft 21; ActReg 4v; Calep 725a, 811a; Vrzędnik ma mieć oſobny regeſtr rządzenia cżeládźi y płácenia im: y ma to opátrzyć/ áby nie chowano w folwárku cżeládźi mniey áni więcey nád potrzebę GostGosp 16, 8, 30, 36, 72 [2 r.], 74 (13); GostGospPon 169, 170; GórnTroas 12; Bo żadne nie ſą więtſze zabáwy świeckie/ iáko ſtáránia o żywnośći/ y opátrzeniu żony/ dzieći/ czeládzi. WujNT 738, Matth 24/45, Luc 12/42; SarnStat 17, 351, 372, 388, 644 (10); GrabPospR L3v; Kátolicy záśię doſtátnieyſzy/ w Niedźiele y w świętá więcey zabaw świeckich máią/ y cżeladź nimi męcżą/ niż w powſzednie dni/ [...] ták iż cżeladź/ nigdy ábo rzadko/ do kośćiołá ſie vkazáć nie mogą PowodPr 51; SkarKaz 422b; Słuſzna czynić y ſłucháć/ gdy kto dobrze rádźi: Namniéy to niewádźi/ choć rádá od czeládźi. GosłCast 36; KlonFlis F; Trapi cżeladź y bydło: ćiemięży poddáne KlonWor 77, 77; ZbylPrzyg B4v.
Wyrażenia: »czeladź domowa« [szyk 10 : 5] (15): BielŻyw 48; Thedy wnet zwołáłá domowey czeládźi [Et vocavit viros domus suae] BibRadz Gen 39/14, Gen 39/11; Abráám ſzedł do Egiptu z żoną Sarą y z domową cżeládzyą. BielKron 11, 11v, 12; Domus pro familia [...], Czeladź domowa. Mącz 94b; Támże cżeladź domowa ktorzy tho widzieli/ Przed pánem y przed pánią tę rzecż powiedzieli. HistLan C2; Zdobyłem ſie ná niewolniki y na niewolnice/ miałem też czeladz domową [filii domus] (marg) wł. ſyny domowe. (‒) BudBib Eccle 2/7, Dan 13/26; ModrzBaz 126v; GostGosp 16, 88, 122; SarnStat 268.

»dworna (a. dworska) czeladź« [szyk 2 : 1] (3): Vrzędnik ma tego ſtrzedz co ná dworſką cżeladź domową przyſtoi/ áby tego ze wśi/ áni męſka áni biała pięć/ nie robiłá. GostGosp 16; IZ [...] o ſługi poddáne/ zbiegi/ y czeládź dworną/ v Sądu Ziemſkiégo ſpráwiedliwośći ſwéy dochodźili SarnStat 1180, 1181.

»czeladź książęca« (1): Czeladź kſiążęca nie mogłá go záſkocżyć ták rychło. BielKron 410v.

»czeladź miejska« (5): Za thym prziſſedl do Schamothul y thamze był pogiman przeſz cząlyadz myeiſka, y na zamek panu Staruchowſkiemu bill odeſlan. LibMal 1544/ 87v; przibyezall kath ſczelyadzia myeyſka powyadayącz yſch czlowyeka zabitho. LibMal 1544/194, 1544/90, 1546/ 121, 1552/170.

»niewolna czeladź« [szyk 2 : 1] (3): BudNT t6 marg; dom y oycżyznę ſwoię y imienie przedawſzy/ yniewolney cżeládzi wolność dárowawſzy: wſzytko vbogim rozdáli SkarŻyw 566; StryjKron 125.

»czeladź robotna« (3): ZapWar 1544 nr 2559; Rzepnicá też dla oleiu nie zła: dla cżeládźi domowey robotney. GostGosp 122; Táżbir do dworu cżeládźi robotney záwżdy zoſtáwowáć ma Piwowar. GostGosp 136.

»rządna czeladź« [szyk 3 : 1] (4): MurzNT 133v; Do karmienia wołow rządna cżeladź ma bydź/ bo nád niemi nie záwſze ſtać może GostGosp 80; Rzezánie śiecżki bydłu/ wymiárem á rządnie/ y koleią: á zwłaſzcżá kędy cżeládźią rządną domową tego nie rzeżą. GostGosp 88, 132.

»czeladź stajenna« (1): O czeladzi Staienney WyprKr 121.

»czeladź urzędowa = [sądowa]« (1): álbo go zá onymi przezyſki Czeladź Vrzędowa z roſkazánia Sędźiego fantuie/ álbo ſye ręczy GroicPorz C.

»czeladź zamkowa« (1): Klimunt z Moſkorowic Stároſtá Krákowſki/ Mikołay Litwos s cżeládzyą zamkową zbroyną/ ziecháli z zamku á rozwádzili ie/ y ſtraż nád nimi poſádźili. BielKron 385.

Szeregi: »dom (a. domostwo, a. domownicy), (i, abo, to jest) czeladź« [szyk 4 : 2] (6): Nie bacży nicz iż to wadzy Wſzemu domu y cżeladzy RejJóz H4; A goſpodarz każdy yeſt głową domu/ to yeſt/ czeládźi ſwoyey. KromRozm III M4v; BielKron 70; Bo imieniem Rzecżypoſpolitey iedná familia, álbo dom ieden nie bywa názwan/ gdyż ieſt rzecż oſobna/ iednemu należąca/ ktorą właſnym imieniem zową/ Rzecżą domową/ álbo goſpodárſtwem/ á do tego należy/ áby oná cżeladź y wſzytcy domownicy weſpołek żyli [ut familia ac omnes domestici una vivant] ModrzBaz 2v; bo wſzytkiego w domu zániedbawſzy odchodzą/ przyiaciół/ cżeládźi ábo domoſtwá/ Zborow/ y Rzecżypoſpolitey. ModrzBaz 91v; SkarŻyw 134.

»czeladź i kmiotki (a. kmiecie)« (4): Iakom ya przesz czelacz sva hy Cmiothkj sve nyenachodzil Sklomya do sthawu Iego viathschich pracz ZapWar 1538 nr 2428 [idem 1538 nr 2520, 2521]; Vidzialem gdy ssya czelącz schodzila y kmieczie do wssi kthorzy byly rozegnany sdomow y zewssy ZapWar 1550 nr 2674, 1538 nr 2520, 2521.

»czeladź i poddani« (1): Iáko Pan ták też Vrzędnik y Włodarz poſłuſzeńſtwá ma nabárźiey v cżeládźi y v poddánych ſtrzedz GostGosp 8.

»(poddani) słudzy (a. służebnicy), (i) czeladź« [szyk 2 : 1] (3): GrochKal 11; Y ſtałá czeladź y ſłużebnicy [servi et ministri] v węgla bo źimno było/ y grzali ſię WujNT Ioann 18/18; Nuż poddáni/ ſłudzy/ cżeladź/ poſpolſtwo/ hultáyſtwo/ przeklętym naywięcey opilſtwem/ ieſt ták popſowáne/ iż go do cżego dobrego vżyc trudno. PowodPr 74.

W przen (10): O wielko ſſcżęſny on dóm/ w ktorym tako cżeládz ſwiętá przebywala. OpecŻyw 35v, 41v; Sors. [do Sprawiedliwości] [...] Podźwá do pánow cżeládzi/ Vyrzyſz iák mi tám będą rádzi BielKom F3; Tákież groch bez márſzałká álbo bez cżeládzi/ Gdyż go s połciem á z iágły cżáſem zyeść nie wádzi. RejWiz 15; Venus czo ma zá cżeladź. RejWiz 39 marg [idem] Dd3v; A ten ma mieć kraſną cżeladź/ to ieſt ſmyſly zewnętrzne y wnętrzne krom grzechu HistRzym 53v; SkarŻyw 270; RybGęśli D; KlonKr F4v.
Przen: Wierni (4): WEyzrzy proſimy panie na tę cżeladz twoię/ za ktorą pan naſz Iezus Kryſtus nie wątpił ſie podać w ręcze winnych y krziżową podiąć mękę TarDuch D2; Iż miáſto potrzebney á zbáwienney ſpráwy Wiecżerzy Páńſkiey/ gdźie wſzyſtek lud ſpołecżnie vżywał dárow Bożych/ teraz pátrzeniem tylko karmią ich M. Kśięża cżeladź miłego Bogá. WujJudConf 179v; Niechay nie záwieráią ręki miłośierney Cnotliwym/ y cżeládźi Chriſtuſowey wierney. KlonWor 51.
Przysłowie: Dźiwny to pan/ dźiwnie rádźi O ſwéy na świecie czeládźi. KochPs 94.
a. O uczniach Chrystusa (1): Acz Pan/ áby nie dał zgorſzenia/ pobor płácił: wſzákże tuż pokazał/ że nie tylko ſam miał być wolen od płácenia tákich podátkow [...] ále y czeladz iego/ Apoſtołowie/ y ich namiáſtkowie/ że [!] wſzytkim duchowieńſtwem WujNT 72.
b. O grupie wojska (3): MiechGlab 24; Gdy chceſz wiedziec w woyſzcże ſwoim o nieprzyiaćielſkim ſzpiegu/ roſkáż wſzyſthkim Rotmiſtrzom/ Towárzyſzom y s cżeládzią iednego dniá/ áby ſie zeſzli pod ſwoie Namioty/ á wywiádował ſie káżdy o nowothnym á nieznáiomym miedzy ſwemi BielSpr 36v; KochProp 5.
c. O robotnikach pracujących w kopalni soli (2): VStáwiamy/ ták chcąc mieć: áby w oboiéy Zupie/ ták w Wielickiéy iáko w Bochenſkiéy tylko robili ſześćdźieśiąt tych/ którzy ſól wycináią: któré po Polſku Stolniki zową: w to zámknąwſzy czeladź gośćinną [famulis hospitalibus JanStat 45]. SarnStat 379.
Wyrażenie: »czeladź żupna« (1): Téż vſtáwiamy: iż żaden nie ma ſądźić czeládźi Zupnéy [familiam Zuppae JanStat 45]/ iedno ſam Zupnik. SarnStat 379.
2. Uczniowie uczący się rzemiosła (5): yſſz tho Rzemieſło naſſe Vſkarſza śie na then niedoſtatek naſſego Rzemieſła, kthori śie ieſſcze więcey rosſzirza y mnoſſzi wthen obiczai yſz Cżeliadz albo thowarziſſe bendącz w Słuſzbie nieſą poſłuſſni ListRzeź w. 7; gdziesmy thei nadzieie, yſz za thakową sprawą y postempkiem czeliadz naſſa, bendzie nam starſſim y thudzieſz społu braczi naſſie wſſitkiei powolnieiſſa y wiernieiſſa ListRzeź w. 47, 14, 16, 44.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): C troie: piérwſzé z Łaćińſkim iedno/ iako nic: drugié z kréſką iako/ nić: tŗećié z pŗydanim téy litery/ z/ iako/ czeldź. JanNKarKoch Ev.

ZZa