[zaloguj się]
[pdf]

CZŁOWIECZEK (29) sb m

o oraz oba e jasne (tak też Cn).

Fleksja
sg pl
N człowieczek człowieczkowie
G człowieczka
D człowieczkowi
A człowieczka
L człowieczku
V człowieczku

sg N człowieczek (20). ◊ G człowieczka (2). ◊ D człowieczkowi (1). ◊ A człowieczka (4). ◊ L człowieczku (1). ◊ V człowieczku (1). ◊ [pl N człowieczkowie (Linde).]

Sł stp (aneks), Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) – XVIII w.

Dem. od „człowiek” ‘jednostka ludzka, reprezentant ogółu ludzi’; homulus Murm, Mącz, Calep, Cn; homuncio Murm, Mymer1, Cn; homul(l)ulus Murm, Cn; homunculus Mącz, Cn (29): Murm 44; Mymer1 22; Mącz 157b; áby [Bog] po piąći ábo po ſześći tyſięcy lat o namnieyſzym cżłowiecżku od pocżątku ſwiátá wiedzieć á poſtánowić miał RejZwierc 3; Calep 486b.
Szereg: »ni człowieczka ni bydlątka« (1): ná tym mieyſcu/ (ktore wy powiádaćie być puſte/ przeto że niemáſz ni cżłowiecżká ni bydlątká [quod non sit homo nec iumentum] w mieśćiech Iudſkich/ [...]/ ktore ſpuſtoſzáłe ſą bez cżłowieká/ y bez obywátelá/ y krom bydłá) Leop Ier 33/10.
a. Człowiek niskiego wzrostu; karzeł; hornuntio Mącz, hornuncio Calag (3): ále ty [Dariusz do Aleksandra Wielkiego, który był małego wzrostu:] iáko cżłowiecżek á owſzeki z mężow namnieyſzy ſiląc ſie nád máłoſć twoię [...] po ſzyrokich mieyſcách Perskibh [!] skacżes HistAl C3v; Mącz 332c; Calag 347b.
b. Człowiek skromny, niepozorny, małego znaczenia; biedny, nieszczęśliwy (19): RejPs 73v; RejWiz 64, 65v, 88, 155; Gdy niemocen leży nędzny iáki cżłowiecżek/ ledwie iáka bábká zmiłuie ſie nád nim RejPos 243; Kornelius gdy vźrzał Piotrá s. cżłowieczká ſtárego/ proſtego/ boſego/ vpadł przed nogi iego RejPos 284, 10v, 212, 284 [2 r.]; HistLan F5v; Azaż dziś vbogi cżłowiecżek rádę iáką álbo pomocz iáką znaydzie w iákim vpadku ſwoim bez dárow? RejZwierc 65; HistHel Dv; PudłFr 63; Iuż tedy teraz/ nędzny cżłowiecżku/ wpuść ſię w głębokość ſmutku niezmiernego/ ktoryś ſię dobrowolnie ſpuśćił w przepáść grzechu ſtráſzliwego. LatHar 151, 148; PowodPr 80.

W charakterystycznych połączeniach: człowieczek nędzny (7), prosty (4), ubogi (3).

Wyrażenie: »grzechu człowieczek« = grzesznik (1): nie páſł ten [papież] Chriſtuſowych pokornych owiecżek będąc ſyn zátrácenia y grzechu cżłowiecżek. CzechEp [414].

»człowieczek prosty« (1): Owa wſzędy á wſzędy s kłopotem vżywa nędzny woyt cżáſow twoich/ [...] cżłowiecżek proſty odpráwiwſzy powinność ſwoię/ ſiedzi ſobie w pokoiu RejPos 316.

KK