Fleksja
|
sg |
pl |
| N |
czyściec |
|
| G |
czyśca, czyścu |
czyśc(o)w |
| D |
czyścowi |
|
| A |
czyściec |
czyśce |
| I |
czyścem |
|
| L |
czyścu |
czyścoch |
sg N czyściec (70). ◊ G czyśca (47), czyścu (ló); -a OpecŻyw, KromRozm I, GrzegŚm, WujJud, CzechRozm, NiemObr, LatHar, WujNT (5); -u FalZioł, SeklWyzn, SeklKat (3), BielKron, RejPos, WujJudConf, SkarJedn, CzechEp, ReszPrz, SkarKaz; -a :-u KrowObr (22 : 1), GrzegRożn (2 : 2), WysKaz (11 : 1). ◊ D czyścowi (3). ◊ A czyściec (31). ◊ I czyścem (9); -em (1), -(e)m (3). ◊ L czyścu (70). ◊ pl G czyśc(o)w (1). ◊ A czyśce (1). ◊ L czyścoch (2).
1.
Według religii rzymskokatolickiej miejsce pozagrobowej kary, trwającej określony czas;
purgatorium Cn (247):
A yeſtliby nyektora duſcka. myala czyerpyecz wczyſczyv [...] thaka przeſz thy modlitwi bądzye wyſzwolona. PowUrb +4,
+4v;
OpecŻyw 191v;
PatKaz III 124 [3 r.],
125,
140;
SeklWyzn a2v [2 r.],
a3v,
f4v [2 r.],
Gv [2 r.] (
11);
KromRozm I A4v,
F2v,
I4v [4 r.],
K [2 r.],
Kv (
10);
MurzHist C2,
D2;
ieſliżeby ludzie/ po ſmierći w Cżyſcu mieli być/ y tám niewiem dokąd ſię ſmáżyć? KrowObr 75v;
Lotrá Kryſtus do Cżyſcá niepoſlał. KrowObr Ss3,
18v,
74v [5 r.],
75 [4 r.],
75v,
76 (
32);
RejWiz 159v,
163v [2 r.],
164,
Cc5,
[Cc8];
BibRadz II 93 marg;
BielKron 194v,
212v,
213v marg,
276v,
462;
GrzegRóżn Ev [4 r.],
E2v,
E3,
E3v [2 r.],
F3 (
12);
RejAp 124,
Dd2v;
Przyſlichmy też byli ktemu/ żechmy gonili duſze po ſwiáthu/ ſłucháliſmy ſtękánia ich w cżyścoch ich RejPos A5,
163v;
GrzegŚm [A4] [2 r.],
28;
Mocnie trzymam że Cżyśćiec ieſt/ y że duſze tám zátrzymáne/ modlitwámi wiernych ludźi bywaią wſpomagáne. WujJud 26v,
B7,
26v,
200,
203,
203 żp (
13);
WujJudConf 203 [3 r.],
203v [4 r.];
iż Cżyśćiec ieſt do ktorego po śmierći ći idą ktorzy tu w pokućie y włáſce Bożey ſtego świátá zchodzą/ ná wypłácenie docżeſnego karánia SkarJedn 274;
Trzymáią [Grecy] iż żadnego cżyiſcu niemáſz/ a przedſię ſię zá vmárłe modlą SkarJedn 343,
D4v;
SkarŻyw 278,
279,
337 [2 r.],
580 marg,
581;
CzechEp 83;
ReszPrz 40;
LatHar 76,
285,
748;
áby oſtátki grzechow odpuſzczonych/ áffekty ziemſkie y ćieleſne/ y grzechy powſzednie oczyśćił: albo ná tym świećie/ przez godne owoce pokuty/ [...] ábo Więc ná onym świećie/ w czyścu muśi nogi vmyć WujNT 361;
Kogo Bog miłuie tego w czyścu karze. WujNT Yyyyy2,
51,
171,
263,
403,
Yyyyy2 (
19);
A przeto Cżyścá ſam Pan Bog ieſt budownicżym. WysKaz 34,
3,
14 [3 r.],
19 [4 r.],
20,
31 marg (
48);
Duſzom w czyścu iáko ſłużym. SkarKaz 637a marg,
634b [ 2 r.],
637a,
Oooob.Tytuł utworu M. Reja (1): Piſał też ſpectrum álbo nowy cżyſciec/ áby ſie ludzie s ſthárych błędow obacżáli. RejZwierc Aaav.
Zwroty: »czyścić się, polerować się w czyścu« [
szyk zmienny] (
2 :
1):
KrowObr 76v;
O tych też wiem ktorzy ſie w cżyścu poleruią/ Też o ſobie nádzyeię y ći nie złą cżuią. RejWiz 159v;
Czyli ſye w czyscu czyśćiſz/ ieſli z ſtrony ciáłá Iákakolwiek zmázeczká na tobie zoſtáłá. KochTr 10.»do czyśca iść (a. pojść)« [szyk zmienny] (5): Powiedz mi? ieſli to ieſt Ewánieliey vtzyć/ [...] iż po ſmierći muſzą wſzyſcy do Cżyscá iść? KrowObr 75v; A wżdy mu Pan nierzekl: Poydzieſz Lotrze pierwey do Cżyscá KrowObr 77v, 75; WujJud 202; WysKaz 19.
»w czyścu się smażyć« [szyk zmienny] (2): I coſz by to było zá odpuſztzenie grzechow/ ieſlibyſmy ſię mieli ieſztze zá nie ſmáżyć w Cżyścu? KrowObr 76v, 76.
»z czyśca wybawi(a)ć, wyciągać, wykupić, wykupienie itp.« [szyk 14 : 7] (21): SeklKat Y4 [3 r.]; I prośiłá potym onego Kxiędzá/ áby zá nię Kryſtuſá znowu offiárował/ y onę duſzę s Cżyscá wybáwił. KrowObr 75v; Ieſliże by vbogi żebrak vmárł/ zleby onim było/ boby ſię nie miał tzym wykupić s Cżyscá? KrowObr 75v, 75v, 76 [3 r.], 123 [2 r.], 183 [2 r.], Tt3; to ieſt w mocy v niego/ iż cie może zbáwić y potępić/ á s cżyścu wykupić duſzę twoię. RejPos 124, 163v; CzechRozm 73; NiemObr 153; Z Cżyścá odpuſty wybawiáią. LatHar 285 marg; WujNT 263, Yyyyy2.
»z czyścu wyniść« [szyk zmienny] (2): KrowObr 75v; yż vkázowáły ſie przez ſen duſzycżki przyiaćielow zmárłych/ vpomináiąc ie/ áby [...] Tricezymy naymowáli/ áby rychley z Cżyſcu wyſzły BielKron 212v.
Wyrażenia: »czyściec duszny« (
1):
tudzieſz teſz cżyśćiec duſzny ieſt nie przę. SkarJedn 294.»mniszy czyśeiec« (1): Niektorzy ludźie vcżeni mienią Piekło cżworákie/ iedno na głępſze w ktorym ludźie wiecżnie potępieni ſą. Drugie wyſzſzey/ w ktorym dźieći nie krzeżone. Trzećie wyizſzey/ ktore zową mniſzy Cżyśćiec. Cżwarte ktore zową Limbus/ tám to byli ſwięći Oycowie BielKron 467.
Szeregi: »(ani) czyściec i (ani) limbus« [
szyk 1 :
1] (
2):
iż y ſámi odſzczepieńcy wyznawáią/ że áni Limbuſá/ áni czyśca záprzeć y zgłádzić nie mogli WujNT 404,
856.»czyśce a doczesne męki« (1): powiedaiącz nam o odpuſciech/ o tricezimach/ o dziwnych rzecżach/ iáko ie s tych cżyścow á s tych docżeſnych mąk wybáwiáć tám mieli. RejPos 163v.
»czyściec, (i) niebo, (i) piekło« [szyk zmienny] (3): GrzegŚm [A2]v; iż duſze ludzi świętych po w niebo wſtąpieniu Páńſkim proſto idą do niebá/ [...] y tám z nim mieſzkáią: á nie w iákimśi więzieniu/ ábo otchłániách nowych/ ktore Kálwin wymyſla: tworząc iákieś inſze mieyſce dla duſz/ oprocz niebá/ y czyśca/ y piekłá. WujNT 684; SkarKaz 6a.
W przen (1):
Zwrot: »czyścem wyczyściać« (1): A ták nábudował [Antykryst] Kośćiołow Káplic/ Ołtharzow/ ná káżdym mieyſcu/ [...] doiąc thák głupi á zniewolony lud/ y thym Cżyſcem wycżyśćiáiąc/ obory/ mieſzki/ y kálety vbogich ludkow. GrzegŚm [A4v].
Przen (3):
a) Zwrot: »mieć czyściec« = przeżywać męki (1): Bo co raz to go bábá pocáłuie/ A on záś mnichá: Więc mu ſię ſtyſkuie. Miał czysćiec práwy ieſcze ná tym świećie KochFr 25.
b) Zwrot: »mieć czyściec« = odbywać za życia pokutę zagrzechy (1): Ma wielki ij pożytecżny cżyſcietz cirpliwy cżlowiek/ ktoryż cirpiątz krzywdy ij mierżącżki/ więcéy żaluie ijnſſégo zloſci/ niżli ſwé krzywdy/ ktory też rád ſie modli za ſwé przeciwniki OpecŻyw 191.
c) Zwrot: »na czyściec obrocić« = spalić, obrócić w perzynę (1): O nędzny prawco co ták rozumieſz/ nie bacżyſz iż podobno muſiáły być inſze cżáſy y inſze pokoie/ gdy ták wiele wśi y miaſt/ ſkąd ſzłá obroná poſpolita/ na Cżyſciec obrocono. RejZwierc 188.
a. U protestantów: zadośćuczynienie, pokuta za grzechy za życia (2): O cżyſczv też to trzymam/ gdy ocżyſcim zgrzechow/ przes wiarę naſzę/ y miłoſierdzie boże/ ſvmnienie naſze/ żywiemy wpocieſzeniv ſpokoinego ſvmnienia/ y w weſelv dvcha ſwiętego/ To ieſt cżyſciec. SeklWyzn f4v; á to iego czifciec ieſt że fię iuż oczifcił y miedźi krzeſcieani [!] prziyęt. SeklKat X3.
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}