[zaloguj się]
[pdf]

DRZEWIANY (120) ai

e oraz a jasne.

Fleksja
sg
mNdrzewiany fNdrzewianå nNdrzewiané
Gdrzewian(e)go G Gdrzewian(e)go
Ddrzewian(e)mu D D
Adrzewian(e)go, drzewiany Adrzewianą A
Idrzewianym Idrzewianą Idrzewianym
Ldrzewianym Ldrzewian(e)j Ldrzewianym, drzewian(e)m
pl
N m pers drzewiani
subst drzewian(e)
G drzewianych
D drzewianym
A m pers drzewian(e)
subst drzewian(e)
I m drzewianymi, drzewian(e)mi
L drzewianych

sg m N drzewiany (22). ◊ G drzewian(e)go (1). ◊ D drzewian(e)mu (1). ◊ A drzewian(e)go (1), drzewiany (7). ◊ I drzewianym (4). ◊ L drzewianym (1). ◊ f N drzewianå (5). ◊ A drzewianą (3). ◊ I drzewianą (3). ◊ L drzewian(e)j (2). ◊ n N drzewiané (7); -é (1), -(e) (6). ◊ G drzewian(e)go (1). ◊ I drzewianym (1). ◊ L drzewianym (1) BudBib, drzewian(e)m (1) GórnRozm. ◊ pl N m pers drzewiani (1). subst drzewian(e) (16). ◊ G drzewianych (8). ◊ D drzewianym (4). ◊A m pers drzewian(e) (3). subst drzewian(e) (18). ◊ I m drzewianymi (2) Strum, NiemObr, drzewian(e)mi (2) BielSpr, BudNT. ◊ L drzewianych (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Zrobiony z drewna, drewniany; ligneus Mącz, Calep, Cn; ex intestino opere factus, ligneolus, materiarius, materiatus Cn (112): na tey gorze gdzie pierwey był zamek ieſt grod drzewiany doſzyć ſzyroki MiechGlab 6, 71; RejKup cc5; Item dwye czwyerczy drzewyane zidowcze Slomyney vkradl LibMal 1550/152v, 1550/154; MurzNT Mar 7/4, 8; KromRozm III C7v; A ſtał Eſdrás Kápłan y kaznodzieiá zakonu Bożego ná drzewiánym ſtolcu [Et stetit Esdras sacerdos et lector legis super ligneum tribunal]/ktory było vcżyniono. Leop 3.Esdr 9/42, 3.Esdr 6/25 [2 r.]; BibRadz Lev 15/12, Eccli 22/19; ták iż wſzytko wygorzáło ná zamku cokolwiek iedno drzewiánego było ták wieże iáko y domy BielKron 369, 37, 97, 150v, 263v, 374 (14); Pegma, Nieyákie drzewiáne naczinie álbo budowánie w które obrázy ſtáwiano/ Puzdro álbo ſzáfá obrázná może być zwáne Mącz 286c; Ruta caesa, Domowy ſprzęt drzewiány ruſzáyący/ To yeſt yáko my mówiemy który gozdźiem przibity nie yeſt. Mącz 362b, 76b, 98a, [267]d, 457b; SienLek 68v; RejZwierc 169v; BielSpr 4 [2 r.], 7v, 61v, 67; BudBib Ex 7/19, Ez 41/22, 25; Strum Q4; ModrzBaz 42; Iáko gdy Pan Bog prorokom ſwoim roſkázował: [...] Hieremiaſzowi/ áby okowy drzewiáne y żelázne nośił/ á wołáł/ y ſtráſzył ludzie do pokuty SkarŻyw 32; StryjKron 120, 250, 395, 447, 612, 752; CzechEp 41, 81; náſze ſchadzki/ nie w murowánym Kośćiele/ áni ná mieyſcu vcżárowánym ále w domiech drzewiánych/ w ktorych ludźie poſpolićie mieſzkáią/ bywaią. NiemObr 22; Calep 282b, 603a; GostGosp 74; w wielkim domu/ nie tylko ſą naczynia złote y śrebrne/ ále też drzewiáne y ſkorupiáne: iedne ku vczćiwośći/ á drugie ku zelżywośći. WujNT 2.Tim 2/20; SarnStat 1277; SkarKaz 611a.

W charakterystycznych połączeniach: drzewiany (-a, -e) balka, bot (2), ćwierć, dom (3), fossa, grod, kij, klatka (2), kletka, koł, kościoł, krzyż, kubek, łuk, miasto, naczynie (4), obraz, ołtarz, okowy, parkan, rożen, rura, słojeczek, słup, sprzęt, statki (2), stolec, tablica, tram, twierdza (3), wał(ek) (2), wieża, wschod, zamek (6).

Wyrażenia: »drzewiane budowanie« [szyk 2 : 1] (3): BielKron 430; ModrzBaz 35v; w podłem drżewiánem budowániu náſzem/ máiętnośći chowamy naſze GórnRozm B4v.

»gwoźdź drzewiany« (1): przybijayże óno piętro mocno gwoźdźmi żeláznymi/ á nie maſzli żeláznych więc drzewiánymi. Strum M3.

»drzewiana kłoda« = narzędzie kary, drewniane urządzenie unieruchamiające nogi (1): Chćiałbym widźieć y proch błogoſłáwionych onych nog/ ktore były w drzewiáney kłodźie zámknione ReszList 182.

»łańcuch drzewiany« = więzy łyka albo jarzmo (2): vcżyń ſobie ſześć łáńcuchow drzewiánych [cf Vulg Ier 27/2]/ włoż ná ſię ieden á pięć poſli piąći krolom przez ich poſły BielKron 94v, 94v marg.

»drzewiany most« = most na palach [szyk 4 : 2] (6): Murm 28; pons sublitius. Holczenbrucke drzewiany moſt. Mymer1 6v; BartBydg 119; Moſt drzewiány Sublicium ná Tybrze napirwey zbudowáć dał. BielKron 102, 285v; pons sublicius, Moſt ná ſochách poſtáwiony/ drzewiány zwłaſzcza moſt. Mącz 425d.

»drzewiana pantofla, trepka« = koturn [szyk 1 : 1] (1 : 1): Cothurnus, [...] Bót á trzewik którego w ſpráwowániu komediey y ynſzych grach vżywano/ Drzewiána pántoflá. Mącz 67a; Calones ‒ Trepki drzewiane. Calep 153a.

»piła drzewiana« (2): Roźlał Manáſſes kreẃ niewinną Ezáiaſzá Proroká dzyádá ſwego mácierzyſtego przed miáſtem v Syloe/ kazał piłą drzewiáną ná poły rozetrzeć. BielKron 90, 94.

»wieża drzewiana« = wojenny sprzęt oblężniczy [szyk 10 : 1] (11): BielŻyw 158; á to licżąc krom ieznych y pieſzych/ cżterzi ſtá Słoniow/ ná ktorych grzbieciech były drzewiáne wieże poſtáwiane HistAl G8v; gdy záſię wieże drzewiáne przythocżyli pod miaſto/ z ktorych wielką ſzkodę cżynili w ludziech BielKron 251, 126, 251, 352v, 435; BielSpr 9 [2 r.], 61 [2 r.].

W przen (22): Wy yeſteſcye śwyátłoſć ſwyátá/ wy ſol źyemye/ wy złote á ſrzebrne ſędy: ſą [lege: ſądy] glinyáne álbo drzewyane/ prętá żeláznego á wyecznego ſpalenya oczekawáyą. KromRozm III O3v; Smutne Hamadriades duſze leśnych drżęniow/ Odeſzły ćiał drzewiánych y dąbrownych cięniow. KlonŻal Bv.
Wyrażenia: »bałwan drzewiany« = bożek, także obelżywie o obrazach i figurach katolickich [szyk 5 : 3] (8): BielKron 343v; RejAp 83, 114v; BudNT przedm a5; CzechRozm 7; znowu ſobie/ nie tylko złotych/ śrebrnych/ miedźiánych y drzewiánych/ tákże y woſkowych y chlebowych báłwánow nárobili/ ktorym ſámemu Bogu pocżćiwość/ cżeść y chwałę należącą oddawáią y wyrządzáią CzechEp 79; NiemObr 92; WujNT Apoc 9/20.

»bog drzewiany« = bożek [szyk 8 : 1] (9): Cżłowiek ieden Bogá ſwego/ Miał w ſwym domu drzewiánego BierEz I; Leop Dan 5/23; BibRadz Deut 28/36, Bar 5/3; Bo ieſli ſię gdzie ogień werwie wdom tych złotych śrebrnych y drzewiánych bogow [in domum deorum ligneorum]/ tedy kápłani ich vćiekáią BudBib Bar 6/54, Bar 6/29, 48, 56; Ia rękom cżynionym Bogom / drzewiánym y kámiennym/ ktorymeśćie y wy podobni/ ofiáry cżynić nie będę. SkarŻyw 40.

»drzewiane budowanie« = coś, co jest słabe, nietrwałe (1): Lecż tá Heretycka ſłomá z ſwemi plewámi fałſzowánego piſmá/ y zdrzewiánym budowániem mátáctwá ſwego/ vcżynić tego nigdy niechćiáłá. SkarŻyw 373.

peryfr. »drzewiany mur« = okręt; murus ligneus Cn s.v. nawa (1): Atheńſcy rádzili ſie bogá Apoliná [...] iákoby ſie beſpiecżniey bronić mieli tey wielkośći nieprzyiacioł. Odpowiedzyał iż w drzewiánych murzech. Obacżył Themiſtokles iż ſie to rozumie ná okręty/ bo do Grecyey zewſząd wodą przyiecháć muśi BielKron 117.

peryfr. »drzewiana wyprawa« = trumna (1): Od świátá wźięłáś drzewiáną wypráwę/ A nic ná ſtráwę. WisznTr 17.

Przen: Małej wartości, gruby, prostacki, niedouczony (1): Item żebym będąc drzewiánym Theologiem/ z iedney ſtrony rozwięzowáć miał oſobę Chriſtuſowę/ á z drugiebych miał mieſzáć boſtwo z cżłowiecżenſtwem CzechEp 75
2. Pochodzący z drzewa, drzewny; arboreus Calep (8): Arboreus ‒ Drzewiany. Calep 88a; Rudis ‒ Niewiprawioną rozga badz zelazna albo drzewiana. Calep 930b.
Wyrażenie: »skora drzewiana« = kora drzewna (1): Papyrus, vel papyrum, [...] ſtárzi pierwey ná tákowym więzie/ potym ná skórach drzewiánych/ po trzecie ná woskowych tablicách piſáli Mącz 276c.
Zestawienia: »bluszcz drzewiany« = Hedera Helix L. (Rost) (1): weźmi Celidoniey/ Bábki/ bluſzczu drzewiánego/ ſtłucz to co nalepiey a z oleiem rumnowym z mieſzay SienLek 54.

zool. »drzewiany czerw (a. czyrw)« = Anobium pertinax L. (Rost); robak gryzący drzewo; teredo Mymer1, BartBydg, Cn (2): Teredo. Hulczwurm. drzewiani cerw Mymer1 28v; BartBydg 157.

»gęś drzewiana« [= wg Bielskiego owoc drzewa, które rośnie na wyspie Pomona – dziś Mainland – na północ od Szkocji] (2): Piſze Silwius/ iż w Szkociey ſą drzewá máiąc owoc ná wyobráżenie pthaká/ [...] kthorykolwiek z drzewá w wodę wpádnie cżáſu podobnego/ ożywa/ y w ptaká ſie obraca żywego/ zową gęś drzewiána/ rośćie tho drzewo ná wyſpie Pomony nie dáleko ieſt od Szkociey ku pułnocy. BielKron 277, 277 marg.

Synonim: zool. zest. »drzewiany czerw«: drzewotocz.

Cf DREWNIANY, DRZEWNY, DRZEWOWY

BZ