[zaloguj się]
[pdf]

DUCHOWNIE (64) av

o oraz e jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. duchowny.

1. W sposób niewidomy, niecielesny; nadprzyrodzony, mistyczny; wewnętrznie, duchem, duszą; spiritualiter Mącz, Cn; instar spiritus Cn (43): A niechtzątz ijch [apostołów] w wątpieniu/ [...] zoſtawitz/ piſmo ijm wykladá/ ſertza w miloſci rozpálá/ [...] Takiéż na każdy dźień s nami cżyni duchownie OpecŻyw 168v; Tak ze też chrzeſt duchownie nas rodzy/ odnawia/ vſprawiedliwia SeklKat T4v; KromRozm II 13v, m3 [2 r.]; Luter s ſwoimi powiádał być ćiáło boże prawdzywe duchownie pod oſobą chlebá według wiáry y ſłow/ [...] Hoc eſt corpus meum BielKron 206v, 203v; Deus ille quem mente noscimus, Pan Bog ktorego duchownie chwalimy. Mącz 250c, 408c; HistRzym 60v; Ieſzcże go [Ciało Chrystusa] tym ſpoſobem pożywamy/ vżywáiąc onych znákow widomych chlebá y winá/ gdzye prawdziwie á duchownie z wiárą pożywamy ciáłá iego RejPos 103, 3v; RejPosWiecz3 97v [2 r.]; Ciáło Páná Chriſtuſowe cżłowieká wnętrznego duchownie/ doſtátecżnie/ pośila y tucży. WujJud 257v, 172v, 251, 264; BudNT 1.Cor 2/14; CzechRozm 267v; SkarJedn 390; ArtKanc A13v; A ták w tym nabożeńſtwie záraz wyráziſz y odpráwiſz duchownie/ troiákie ono Zydowſkie ofiáry LatHar 507, +9, 186, 314, 334 marg; nie tylko Mária Bogárodzicá ieſt błogoſłáwiona/ ále y ći wſzyścy / ktorzy ſłowo Boże duchownie w ſercu poczynáią/ co bywa ſłucháiąc WujNT 243, 186, 304, 1.Cor 2/14, s. 581 marg [2 r.].

W przeciwstawieniu: »duchownie ... cieleśnie« (4): TarDuch B4; Mamy Kryſtuſá znáć duchownie y wedle mocy iego nie ćieleſnie. BibRadz II 100v marg; niemaż go (Krystusa] tu ćieleſnie ieno duchownie. BielKron 203v; LatHar 186.

Szereg: »duchownie a (i) niewidomie« [szyk 2 : 1] (3): Sákráment ábo ſwiątość/ ácż widomie ſpráwowány bywa/ á wſzákoż duchownie á niewidomie ma być rozumiány. RejPosWiecz2 95v, 97v; LatHar 231.
a. W sensie wyższym, bożym (mówić, rozumieć); altius, caelitus, divinitus, spiritualiter Cn (2): Alem wam tymi ſłowy ſákráment nieiáki zálećił/ ktory gdy duchownie będzie zrozumiány/ tedy then ożywi ſmyſły y duſze ludzkie. RejPos 89v; (bo oni choćiaż niechcą być Antropomorphitámi heretykámi názwiſkiem/ iednák ták tobie cżęſto Bogá z głowy ſwey/ iáko iednego cżłowieká máluią/ y ták o nim grubie choćiaż wrzkomo ſubtylnie y iákoby duchownie y dumáią y mowią.) CzechEp 255.
b. Świętobliwie, bogobojnie (1): S tego naukę wziątz mámy/ [...] Trzecié ijż duchownie mamy żytz/ a ſlowa boſkié niemaią nám bytz przykré OpecŻyw 56.
2. W sposób alegoryczny, przenośny, typiczny, nie dosłownie; allegorice BartBydg (21): Allegorice, vicladnye a duchownye BartBydg 241v; Pſalm 85. Modlitwá Dawidowá. Duchownie Pánu Chriſtuſſowi służy/ według textu kożdemu poboſznemu Leop Ps 85 arg; RejAp 91 v, 92v, 138v, Ee4; Abowiem wyznawáią (mowi Confeſsia Mánsfeldeńſka) że prawdźiwe Ciáło/ y prawdźiwa Kreẃ Chriſtuſowá na Wiecżerzy Páńſkiey prawdźiwie y iſtotnie przybytna ieſt/ á wſzákże pod figurą/ duchownie y ſákrámentálnie: ták/ że ćiáło Chriſtuſowe záwſze mieſzkáło w niebie. WujJud 173; SkarŻyw 162; LatHar 354, 476; A ciáłá ich leżeć będą ná vlicách miáſtá wielkiego/ ktore duchownie [spiritualiter] názywáią Sodomą y Egyptem WujNT Apoc 11/8 [przekład tego samego tekstu RejAp 91v]; PowodPr 22.
Zwroty: »duchownie rozumieć, rozumiany« [szyk 6 : 2] (6 : 2): OpecŻyw 55v; Ty ſam miły panie tworżyſz gori mocżą twą Gori to ieſt apoſtoły, rozumieiącz duchownie. WróbŻołt V; RejPs 126; Możymy theż thym powietrzem duchownie rozumieć wierną náukę Páńſką/ bez ktorey iáko bez powiethrza żaden żyw być nie może RejAp 138v; CzechRozm 120 [2 r.]; NiemObr 173; LatHar 718 marg.

»duchownie wykładać« (1): A ná konyec ták mamy rozumyeć o wſſyſtkyem piſmye ſtárego zakonu [...] iż ſye to widomye táko dźyáło/ y ták yáko Pyotr y Páweł duchownye wykłádáyą. KromRozm II m4v.

Synonim: 2. wykładnie.

TG