Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: DUSZOTRATNY

Następne hasło: DUSZYCKA »

DUSZYCA (17) sb f

Fleksja

	sg	pl
N	duszyca	duszyce
G	duszyce	duszyc
D	duszycy
A	duszycę
I	duszycą
L	duszycy

sg N duszyca (3). ◊ G duszyce (4). ◊ D duszycy (1). ◊ A duszycę (1). ◊ I duszycą (1). ◊ L duszycy (4). ◊ pl N duszyce (2). ◊ G duszyc (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Dem. od „dusza” ‘indywidualny, dany człowiekowi od Boga, nieśmiertelny, warunkujący życie człowieka byt niematerialny’ (15)
- Hipokor. (14)
2. mit. Duchy zmarłych (2)
- Hipokor. (2)

1. Dem. od „dusza” ‘indywidualny, dany człowiekowi od Boga, nieśmiertelny, warunkujący życie człowieka byt niematerialny’ (15):

Hipokor. (14):

W przeciwstawieniu: »ciało ... duszyca« (6): Iużby mi nieſſło ocziało Chocacz tak marnie ſtruchłało [!] Bych yako miłą duſſycze Mogł wżdy opatricż nędznjcze RejKup n7; RejWiz 54, 119v; RejZwierz 135v; RejZwierc 62v, 259.

Wyrażenia: »miła duszyca« (7): RejKup n7; Skromiąc w ſobie rozumem ſzkodliwe przypadki [...] A ná miłey duſzycy chytrość/ fáłſz/ á zdrádę. RejWiz 193v, 54; RejZwierz 135v; iż ná miłey duſzycy áni pryſzcżow áni guzow nie znáć/ więc też nie dbamy ábychmy ią lecżyli. RejZwierc 133, 62v, 259.

»niewinna duszyca« (2): Tákżeć też náſz Skowronek/ niewinna duſzycá/ Siedzi w plugáwey klatce ná ſwiecie nędznicá. RejWiz 171v; RejZwierc 70.

roztropna duszyca« (1): ći co máią ná pyecży/ Y ſwoie powinnośći/ y thy przyſzłe rzecży. [...] A roſtropney duſzyce rády vżywáią. Iuż mogą y fatá ſwe záwżdy złomić ſnádnie RejWiz 129v.

»duszyca uboga« (2): RejWiz 180; Niech cie nie zwodzą ziemſkie obłudnośći/ Snadnie rátuieſz duſzyce vbogiey/ S tey ſtráſzney trwogi. RejZwierc 116v.

»wdzięczna duszyca« (9): coż rozumieſz o miłey á wdzięcżney duſzycy/ ieſli też tám obumrzeć nie muśi? RejZwierc 62v; iużby tho mnieyſza iżby ciáło albo máiętność byłá wydaná ná rozdrapánie/ ále wdzięcżna á miła duſzycá wpada w możne ręce Páná tego/ ktory ią podáć może ná wiecżne zátrácenie/ cżego ſrogość ziemſka vcżynić nie może. RejZwierc 259, 127v.

Szereg: »rozum z duszycą« (1): Pátrzże záſię ſtárością gdy iuż ciáło mdleie/ Iuż też rozum z duſzycą pewnie oſłábyeie. RejWiz 119v.

W przen (4): Ieſliże ná tym doſyć iż ciáło vbráne/ A ná miłey duſzycy wſzytko odrápáne. RejWiz 54; to co ciáłu miło/ toć wſzytko cukruią. Ale miłey duſzyce/ s Piołunem potráwy RejZwierz 135v; RejZwierc 62v, 128v.

Iron. (1): ſtąd Antykryſt potwierdza ſwych duſzyc [...] Bárzo śię ná tym myli GrzegŚm 46.

2. mit. Duchy zmarłych [tylko w pl] (2):

Hipokor. (2): Nagrobek Gąſce. [...] Gąſko/ iużeś w dole/ A czarnéy Perſephonie ſzpaczkuieſz przy ſtole. A duſzyce ſię śmieią/ że ten/ co by grzeczy/ Słowá wyrzéc nieumié nowy ćięń człowieczy. KochFr 130.

Wyrażenie: »blade duszyce« (1): Cżyli chceſz [mój Boże] ábym náwiedźił podwoie Podźiemnych gmáchow/ gdźie bláde duſzyce Namniey niewiedzą iuż co to teſknice? GrochKal 10.