[zaloguj się]
[pdf]

DWORNOŚĆ (16) sb f

Oba o prawdopodobnie jasne (tak Cn).

Fleksja
sg pl
N dworność
G dworności dworności
D dworności
A dworność
L dworności(a)ch

sg N dworność (4). ◊ G dworności (8). ◊ D dworności (1). ◊ A dworność (1). ◊ pl G dworności (1). ◊ L dworności(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Obyczaje, maniery dworskie; elegancja, wykwintność, wytworność; wystawność, okazałość, zbytkowność, przepych (6): Ku ſlużebniku pán Iezus chcial ijdz ij vzdrowitz iego ſlugę/ a to dlá iego pokory/ A ku krolowi dlá pychy niechce [...] Tu pán Iezus więcey ſlugę vcżcil rycerſkiégo niżli ſyna krolewſkiégo/ nám daiątz naukę/ abyſmy nie cżcili komu dlá dwornoſci iego albo téż nieſlużyli OpecŻyw 43; [Maryja] nygdy na proſznoſzcz ſyą nyeubyerala dwornoſzczy nyepatrzala lekkoſzczy a krotophyle nyeukazała PatKaz III 109; RejZwierz 115; Názáiutrz Ceſarz na Ratuſzu tániec mieć roſkazał/ przy ktorym wſzytki kſiążętá z kſiężnámi były/ tám była wielką dworność/ obfithość koſzthownego pićia/ z rozmáithą muzyką. BielKron 331v.
Szereg: »dworności, prożności i głupości tego świata« (1): iż cżłouiek niema o ſobie wiele trzymać/ ani też ma chodzić w dwornoſciach w prożnoſciach/ y w głupoſciach tego ſwiata. WróbŻołt rrv.
a. O języku albo stylu poezji (1):
Wyrażenie: »dworność słow« (1): Tak też ci ktorzy thilko ſamey dwornoſci ſłow w poetach ſzukaią, acżkolwiek nieiaki pożytek biorą, wſzakoż mały BielŻywGlab nlb 11.
2. Zbytnia, próżna ciekawość, dociekliwość; appetitus rerum novarum, curiositas, periergia Cn (10): ia iako tłumacż przerzecżonego doctora, twey panſkiey miłoſci offiaruię [...] Chcząc w tim doſzyć vcżynić dwornoſci Polakow, ktorzy o czudzich ſie rzecżach badaiąc, nie wiedzą czo ſie doma dzieie MiechGlab *2v; Poniewáſz wſzyſtek świát woła/ iż Piotr S. w Rzymie vcżył wiáry S. y krzyżową śmierćią vmarł: kiedy ktorego dniá/ roku/ godzyny/ nie potrzebna to dworność. SkarJedn 100; gdy [św. Niceta] to co mu ſtárſzy roſkazał/ zá głos ſobie Boży poczytał/ á dwornośći żadney y wątpienia w tym co mu roſkazano nieprzypuſzcżał: ále ochotnie wypełniał. SkarŻyw 297; Tám corká iego Dyná zdwornośći niepotrzebney/ ſzłá do miáſtá poznáć ſię zniewiáſtámi oney ſtrony SkarŻyw 348.
Wyrażenie: »niewieścia dworność« (1): Krolowa Arágońſka [...] nápieráłá ſię pilnie z nieiákiey niewieśćiey dwornośći/ áby iego komorkę gdzie legał y gdzie ſię modlił oglądáłá. SkarŻyw 310.
a. Zainteresowanie rzeczami nie związanymi z religią, laickimi, świeckimi (5): Będąc [św. Augustyn] biſkupem ſwięty żywot wiodł/ nie kocháiąc ſie w żadnych krotofilach dwornośći álbo roſkoſzach/ ále bez przeſtánia piſał kſięgi wſzemu Krześciáńſtwu pożytecżne BielKron 161.
Wyrażenia: »wielą dworności rozerwany« (1): Dni tego cżáſu krotkie ſą y złe/ pełne boleśći y vćiſku: gdźie cżłowiek rozlicżnemi grzechámi bywa oſzpecony/ [...] wielą dwornośći rozerwány/ nie iedną márnośćią vplećiony LatHar 601.

»dworność świecka« [szyk 1 : 1] (2): (Iezu nałáſkáwſzy) day mi ſerce cżuyne y oſtrożne áby go żadna świecka dworność od ćiebie nie odtrąćiłá. LatHar 23; Tám obacżyſz krewkość ludzką w Apoſtolech: obłudę y zdrádę w Iudaſzu [...] pierzchliwość y dworność świecką w Herodźie LatHar 262.

Szereg: »nie z nabożeństwa ale z dworności« (1): Herod [...] żądál go widzietz nie z nabożeńſtwa/ ale z dwornoſci dla niéktorégo znamienia albo tzuda OpecŻyw 121.

Cf DWORSTWO, DWORZAŃSTWO

BZ