[zaloguj się]
[pdf]

DYJALEKTYKA (35) sb f

dia- (24), dya- (11); -k- (33), -c- (2); -ti- (20), -ty- (15).

-a- (22). -å- (10); -a- OrzList, SarnUzn, GórnDworz, RejPos (2), WierKróc, CzechEp, LatHar, SarnStat; -å- SkarŻyw; -a- : -å- KromRozm II (1 : 1), (2 : 3),WujJud (9 : 3), CzechRozm (1 : 2); e oraz końcowe a jasne.

Fleksja
sg pl
N dyjalektyka
G dyjalektyki dyjalektyk
D dyjalektyce
A dyjalektykę
I dyjalektyką dyjalektykami
L dyjalektyce

sg N dyjalektyka (14). ◊ G dyjalektyki (12). ◊ D dyjalektyce (1). ◊ A dyjalektykę (3). ◊ I dyjalektyką (2). ◊ L dyjalektyce (1). ◊ pl G dyjalektyk (1). ◊ I dyjalektykami (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) i XIX w.

Sztuka dowodzenia, prowadzenia dyskusji; argumentowanie, rozumowanie; dialectica Cn [dialectica — nauka dyspuiowania, to jest gadania a rozmawiania, albo też jasnego a rządnego pisania o wszelakich rzeczach Mącz 84c] (35): A ktorzi ani w mowie ani wskłádaniu nieſą richli/ ći wybornie ku gadaniam według Dialectiki przysłuchaią. KwiatKsiąż Kv, Iv; Nie ćwiczony w Dialektyce. Mącz 235a; Vicina et finitima Rhetorica Dialecticae Bárzo bliska Rhetoriká diálectiki. Mącz 493d, 119d, 140b, 421c; Ale daymy pokoy Dialektice/ wroćmy ſie do piſmá. SarnUzn E7v; GórnDworz B3v; Ale to zła Dyalektiká: Ieſli kto pożywa Páná Chriſtuſá ma żywot wiecżny/ kto wierzy weń ma żywot wiecżny: tedyć wiárą tylko Páná Chriſtuſá prziymuiemy? (marg) Confeſsioniſtow Dyálektyká. (–) WujJud 99v; Dyálektyká Sáſka. WujJud 237 marg [idem L18v] 77v [2 r.], 83, 83v, 170v, L14v, L18v [2 r.]; bárzoby głupia/ y nieprzyſtoyna byłá Diálektyká/ á nie tylko ſłowu Bożemu/ ále y ſámym Filozofom przećiwna CzechRozm 140v; W cżym ieſt więtſzy dziw/ iſz [św. Antoninus] niemaiąc nigdy náucżyćielá po lat ſzeſnaśćie/ w ktorych trochę tylko Dialektiki ſłuchał/ ſam przez ſię wſzytkiego ſię náucżył SkarŻyw 411; CzechEp 104; Wiele/ proſzę ćię/ mamy ná świećie porządnych Grámmátyk? wiele ſubtylnych Dyálektyk? wiele Kśiąg Aryſtoteleſowych vczonych tłumáczow? LatHar +5v.

W połączeniach szeregowych (7): Iż żaden namędrſzemi wymyſły ſwemi/ diálektikámi ſwemi/ y árgumenty ſwemi/ nie może poznáć Bogá Oycá iego niebieſkiego/ iedno kogo z miłoſierdzya ſwego pociągnie do niego ten ſwięty á obwołány Syn iego ſwiętemi ſłowy ſwemi RejPos 288v; Bo tám nie ná wykręty/ gdyż tám nie pátrzą Grammátiki áni Diálektiki/ iedno ſercá wiernego á vniżonego w pokorze twoiey przed ſwiętym Máieſtatem Páná tego. RejPos 289; Bierzmy ſobie takiego/ kthory Retoryki Nie vtzył ſie áni chytrey Diálektiki. WierKróc B2v; Abowiem gdyby ſie on omylił/ á ty byś prawdę mowił/ tedyby prawdá twoiá Grámmátyki y Diálektiki tákiey nie potrzebowáłá. CzechRozm 63v, 64; Przebrawſzy rozumy do teg° godne/ niechby o tem było ſtáránie/ áby ſtudenći przećwicżywſzy ſię w pirwſzych trzech náukách Grammatiki, Diálektiki, y Retoriki, każdy ſię wdał w tę náukę/ ktoreyby ſię naywięcey vcżył y wniey ſię ćwicżył. ModrzBaz 134v; Ale iuż ći śiłá máią naprzód, którzy zmłodu Diálektiki y artes dicendi vczyli ſie. SarnStat *5v.

W charakterystycznych połączeniach: dyjalektyka konfesyjonistow (6), saska (2).

Zwrot: »[na kogo] dyjalektyką iść« = przytłaczaćwywodami (1) : Wiem iż záwołaſz ná Plátoná/ y rzeczeſz/ iż ná ćię Diálektyką idę OrzList a4v.
Wyrażenie: »słomiana [= nie niewarta] dyjalektyka« (1): Ták was vcży dowodźić ſłomiána Diálektiká wáſzá, WujJud 237.
Szeregi: »dyjalektyka a (albo) filozofija« (2): A to ſye wſſyſtko nye przyrodzonemi wywody z Dyálektyki/ albo Philizophiey [!]/ áni dekretałmi/ áni ſzkolną Theologią áni yákimi vſtáwámi ludzkimi/ ále piſmem S. á ſſczyrym ſłowem Bożym wedle potrzeby wywyodło KromRozm II a2, o4v.

»ostrość gadania to jest dyjalektyka« (1): Yeſli przez náukę/ náukę śwyecką/ yáko wymowę/ oſtroſć gadánya/ to yeſt Dialektykę á philoſophią/ [...] álbo y byegłoſć w piſmye śwyętym rozumyeſz KromRozm II o4v.

HJ