Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [DYMNISTY]

Następne hasło: DYMOKRACYJA »

DYMNY (14) ai

Fleksja

sg
m	N	dymny	f	N	dymnå	n	N	dymn(e)
	A	dymny		A	dymną		A
	I			I	dymną		I
	L	dymnym		L			L

pl
N	subst	dymn(e)

sg m N dymny (4). ◊ A dymny (1). ◊ L dymnym (1). ◊ f N dymnå (3). ◊ A dymną (2). ◊ I dymną (1). ◊ n N dymn(e) (1). ◊ pl N subst dymn(e) (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „dym” (14)

Przymiotnik od „dym”; fumosus Mącz, Calep, Cn; furneus, fumidus, fumifer, fumificus Cn (14):

1. Zadymiony, pełen dymu (6): Wielicżká gorá folna w źiemi zápalona od iednego łotrá [...] Kośćielecki Andrzey ná ten cżás będąc Zupnikiem/ wpuśćił fie z Botmánem ftárym w gorę dymną/ tám vgáśili ogień BielKron 407v; Mącz 139b; á nawięeey w izbách miárę mieć/ áby gorące á dymne niebyły. SienLek 15v; Nie ták Pándyonowá iáſkołká okrutnie Lámentuie pod dymną ſtrzechą KlonŻal B2; Calep 440b.

Wyrażenie: »dymny chyz« = kurna chata (1): Muśi mieſzkáć w dymnym chyźie/ Ládá ſię go co nágryźie. KochMRot A4v.

2. Przepuszczający dym, dymiący (2): Fumarium, Dymna dziurá/ álbo miesce gdzie wino albo piwo odkiſawa. Mącz 139b; Spiramentum, Dymny loch. Kominek zkąd dym wychodźy. Mącz 408d.

3. Jak dym, o kolorze lub zapachu dymu (3): Boć niebyłá ták niemożna wſſechmocna ręká twoiá [...] wpuścić na nie mnoſtwo Niedzwiedziow/ ábo ſmiáłe Lwy/ ábo nowe iákie á nieznáiome gniewu pełno beſtye/ ábo parę ogniſtą tchnące/ álbo dymny ſmrod wydawáiące [fumi odorem proferentes] Leop Sap 11/19.

Wyrażenie: »piwo dymne« (2): Capnias, Piwo dymne. Mącz 37a.

Przen: Znikomy, marny (1): Bo ſie rożnićiłá [!] iáko ogień bezbożność/ tarnie y ćiernie będzie żárł: y zápáli ſie w gęſtwie wleſie/ y ſtocżyſie w kupę pychá dymna [convolvetur superbia fumi] Leop Is 9/18.

4. [Zestawienie w funkcji terminu chemicznego: »dymna żużel«: Dymna Zużel w Kominiech Vtnych piecow ieſt Troiáká. Pierwſza ſie wieſza/ iáko groná winne/ á to ieſt groniſta Dimna Zużel/ Pompholix Botrytis. Grawnicht. Druga ieſt ſkorupiáſta przy śćiánách Kominowych/ tę Láćinnicy zową Pompholix Crustacea. Trzećia ieſt mſzyſta Przeto ią Pompholix Vellerea zową, á Niemcy weyſznicht/ wſzákże wſzyſtki Vrewcem niektorzy zową. SienHerb I3#d (Linde).]

5. W opisie procesów fizjologicznych (1):

Wyrażenie: »wielkość dymna« (1): Zaſię przycżyna proſtich włoſow ieſt wilkoſć dymna á cięſzka, która włoſi ku dołu ſkłania GlabGad A8v.

6. Zawierający w sobie lotne substancje (o płynach) (2): Siárká tedy [...] z témi to wodámi ſie czaſem mieſzáiąc/ wedle tego iáko iéy ná ktorym mieyſcu śiłá/ wodę ćiepłą a dymną podawa. Oczko 7; Abo ow dymny trunek (marg) Gorzałká (‒)/ co go piią łáiąc/ Ocży mrużąc/ marſzcżąc ſię/ káſzląc y charcháiąc. KlonWor 69.

Cf DYMIASTY, [DYMISTY], [DYMNISTY], DYMOWY