[zaloguj się]
[pdf]

DZIESIĘCINA (314) sb f

e oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N dziesięcina dziesięciny
G dziesięciny dziesięcin
D dziesięcinåm
A dziesięcinę dziesięciny
I dziesięciną dziesięcinami
L dziesięcinie dziesięcinach

sg N dziesięcina (22). ◊ G dziesięciny (22). ◊ A dziesięcinę (77). ◊ I dziesięciną (4). ◊ L dziesięcinie (4). ◊ pl N dziesięciny (22). ◊ G dziesięcin (64). ◊ D dziesięcinåm (1). ◊ A dziesięciny (77). ◊ I dziesięcinami (4). ◊ L dziesięcinach (17); -ach (9), -åch (7), -(a)ch (1); -ach LatHar (4); -åch Leop, BudBib; -ach : -åch SarnStat (4 : 4), PowodPr (1 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Dziesiąta część zbiorów dawana jako danina, trybut, czynsz (najczęściej oddawany kościołowi, duchowieństwu); decima Mymer1, Calep, Cn; decuma, decima a. decuma pars Cn (314): Iako on mnye nye pozyczyl sta slothych monethy y lyczby polskyey na skupowanye dzeszaczyn ZapWar 1527 nr 2381; Mymer1 16, 42; ComCrac 20, 20v marg; Strzeſz ty pánie czynſzu winy Iać niechybię dzieſięćiny RejRozpr Kv, A3v, B2, E2 marg; KromRozm I A4, B2; Nie záſiali ieſzcże chłopi/ O dzyeſięćinę klną popi BielKom A2v; GroicPorz t4; RejWiz 59v; Leop Eccli 35/11, Mal 3/10; UstPraw E3; RejFig Ee2v; BibRadz I 8a marg, Num 18/26 [2 r.], 28; wſzytcy duchowni dáli pomoc z dzieſięćin ſwych do cżterzech lat przećiw Litwie drapieżney. BielKron 375, 3 marg, 7, 11v marg, 150, 261v (11); Mącz 155a, 272a; OrzQuin C4 [2 r.]; RejPos 310; BielSat D4v; KuczbKat 405; RejZwierc 234v, 235; WujJud 215 [2 r.], Mm; BudBib Lev 21/22, 27/31, 3/8, 10; Robi ich tą wádą [łakomstwem] wiele/ ále niemniey owi co dźieśięcinámi kupcżą [propolae decumarum'] ModrzBaz 34, 34, 34v [2 r.], 139, 141v; SkarŻyw 284, 347; StryjKron 16; A bych ći miał wyliczáć y głębſzé przyczyny/ Czemu imo ſye puſczam wielkie dźieśięćiny [...] To tylko krótko powiém: dochody ſczupleyſzé: Ale myśl beſpiecznieyſza KochMarsz 154; BielRozm 31; ActReg 19 [2 r.]; Calep 290a [2 r.]; GostGosp 52, 70, 150 [2 r.], 158, 160; OrzJan 124; Troiákie dźieśięćiny ſtározakonne. LatHar 128 marg, 117, 126, 127 [4 r.], 128 [2 r.], Aaa7 [2 r.]; WujNT Hebr 7 arg, 7/5, 6, 8, 9; Około tych, co dźieśięćiny y dobrá kośćielné chwytáią SarnStat 189, 4, 107, 112 [3 r.], 183 [3 r.], 184 [8 r.] (57); Rádźiby teraz [...] odpráwowáli ſnopem nietylko dźieśięćinę/ ále y połowcżynę PowodPr 26, 23 [5 r.], 24 [2 r.], 25 [3 r.], 26 [2 r.]; SkarKaz 422a [4 r.], b; ẃnetże heretycy kośćioły wydźieráć/ Kátholikom imioná odeymowáć/ dźieśięćin bronić/ [...] poczęli. SkarKazSej 700b, 685a.

dziesięcina czego (6): BudBib Deut 12/17, 2.Esdr 13/5, 12; áby też dźieśięćiná dóbr [decima bonorum JanStat 228] tychże na ſtół náſz/ przez wſzelkiégo ſporu niemiáłá bydź przywróconá. SarnStat 186, 188, 189.

dziesięcina od czego (1): Zżup obudwu Krákowſkich ſolnych [król] wiele długu skupił/ Olborę Olkuſką/ to ieſt dzyeſięćinę od kruſcu BielKron 405v.

dziesięcina z czego (26): ony ze wſchitkiego tego dzieſſieczynę na sye bieraly LibLeg 11/84; MurzNT Matth 23/23, Luc 18/12; Leop Gen 14/20; BibRadz Gen 14 arg, 14/20, Luc 18/12; y dał ie dárem Aaronowi y ſynom iego/ [...] tákież dzyeſięćiny z zyemie/ y owoc z drzewá y z dobytká. BielKron 36, llv, 359v; RejPos 199v; BielSpr 53; BudBib Lev 27/32, 1.Reg 8/15; SkarŻyw 284; StryjKron 165; LatHar 128 [2 r.]; WujNT Matth 23/23, Luc 11/42, 18/12, Hebr 7/2, 4; Około Dźieśięćiny z pośianych rzeczy ná ogrodzie [De decimis seminatorum in hortis JanStat 227]. SarnStat 185; PowodPr 22; SkarKaz 350a.

dziesięcina po czym (1): IEſli który ſzláchćic Dźieśięćinę po Folwárku wydrze/ tákowy wydźiércá albo złoczyńcá/ piérwéy vpomniony/ będźie záklęt SarnStat 184.

W połączeniach szeregowych (9): á kxięża iedno ſamy pożiwaią/ bo dzieſiecziny/ wſzy/ y prebendy za to maią y nalifę daią, SeklKat Y3v; KromRozm II i4; Leop Deut 12/11; BudBib Deut 12/6, 11; SkarŻyw 291; od wſzelákich płac/ podatków/ moſtowych/ woien/ ſtraży/ cłá/ mytá/ dźieśięćin/ [..,] [studenty i żaki] wolné czynimy SarnStat 202, 226; SkarKazSej 681b.

W charakterystycznych połączeniach: dziesięcinę brać (16), kupić, łapać, ofiarować (4), wybierać, wydrzeć (3), wydzierać (5), zakupywać; dziesięcin kupienie (3), przekupywanie, skupowanie, (s)przedanie (2), ułapienie (2), wolność (3), wydzieranie (3), zakupowanie; dziesięcinami kupczyć.

Przysłowie: bibl. Ceſárzowi czyńſz y pobor; a Bogu dźieśięćiny y ofiáry [Vulg Matth 22/21]. WujNT 93.
Zwroty: »[kogo] w dziesięcinie brać« (2): Dziatki naſze w dzieſięćinie biorą. BielSat G2v; BielSen 16.

»dziesięcinę (od-, wy-)da(wa)ć; dziesięcina (od)- da(wa)na; dáwanie dziesięciny« = decimare Vulg, PolAnt, Modrz, JanStat; decimam dare Vulg, PolAnt, JanStat, Cn [szyk zmienny] (56; 5; 3): Iż gdy wydam dzieſięćinę Bych był nagorſſy nie zginę. RejRozpr A2v; SeklKat Y3v; KromRozm I A3v; MurzNT Matth 23/23, Luc 18/12; Leop Gen 14/20, Deut 12 arg, 26 arg; RejZwierz 103; BibRadz Gen 14/20, Num 18/21, 24, Luc 18/12; ále potym ziednániu/ Ierzyk dzieſięćin niechćiał dáwáć BielKron 215v, 3, llv, 14v, 203, 261, 261v, 359v; Mącz 79b; Prot B2; RejPos 199v, 200v; BiałKat 141; BielSpr 53; BudBib Gen 28/22, Eccli 35/9 [11]; CzechRozm 144; Nie ieſt wolen od dawánia dźieśięćin [a decumis solvendis] ModrzBaz 89, 124; SkarŻyw 284 [3 r.], 291, 491 [2 r.]; StryjKron 295; CzechEp 257; GostGosp 150; LatHar 126, 128 [5 r.], 129; WujNT Matth 23/23, Luc 11/42, 18/12, s. 665 marg, Hebr 7/4, 9; SarnStat 184, 185, 186, 187, 897 marg; PowodPr 23, 24; SkarKaz 350a; SkarKazSej 675b; Z teyże też lichwy dáie Xiędzu dźieśięćinę KlonWor 78.

»dziesięcinę płacić (a. płacać); płaca, płacenie dziesięciny; dziesięcina płacona« = decimam solvere, solutio decimae JanStat [szyk zmienny] (8; 1 : 1; 2): Y v was nie widźiemy ieſzcże ſzcżodroby wielkiey/ okrom tego/ że Dźieśięćin nie płácićie WujJud 209, A4v; WujNT 661; SarnStat 107, 186, 187, 188 [3 r.], 189 [2 r.], 1069 marg.

»wytykać dziesięcinę« = pobierać dziesięcinę; decimam partem detrahere Cn [szyk zmienny] (4): RejKup Cc; Decumanus, Wytykownik/ Poborcá/ Vrzędownik ten który dzieſięćiny wytyka. Mącz 79b; GostGosp 42; Choć dźieśięćiny Xięże wytykamy/ Przedśię na wſzytkim/ iák widźimy/ choro/ Wſkurác nie ſporo. KlonFlis C4.

Wyrażenia: »czas wytykania dziesięcin« = tempus decimandi JanStat (4): A ſą poſtánowioné rzeczy niżéy nápiſáné/ o wolności Dźieśięćin/ o wydźiérániu Dźiesiéięćin/ o czáśie wytykánia Dźieśięćin SarnStat 112 [idem 185, 211], 185, 187, 211.

»wytykacz dziesięcin« = decumanus Mącz (1): Aby żaden żitá nie zwoźił áliżbyſie pierwey o dźieśięćinę s poborcą albo ynſzym wytikaczem dźieſięcyn zgodźił. Mącz 272a.

Zestawienia: »dziesięcina folwarkowa« [szyk 1 : 1] (2): wiárdunek groſzy Práſkich [...] ná káżdy rok nam máią bydź płáconé miáſto dźieśięćiny folwárkowéy [pro decima solui debent praediali JanStat 230]. SarnStat 187, 184.

»dziesięcina konopna« = decima canapi JanStat [szyk 5 : 1] (6): á którzy około konopi nie robią/ od Dźieśięćiny konopney máią bydź wolni. SarnStat 191, 112, 185, 190 [2 r.], 1309.

»dziesięcina kościelna« = decima ecclesiae JanStat (4): SarnStat 226, 896; kto gwałtem dźieśięćiny kośćielne ſobie przywłaſzcża/ ſam ſie sſtánie dźieśięćiną. PowodPr 26, 22.

»dziesięcina pieniężna« [szyk 1 : 1] (2): Spiſne niema być brano od dzyeſięcin pieniążnych/ áni od dań Krolewſkich, UstPraw Gv; VotSzl D2.

»dziesięcina snopowa« = decima manipularis JanStat [szyk 5 : 2] (7): BielKron 362; z tych [włók] máią dáć táką dźieśięćinę ſnopową ná polu/ iáką inni kmiećie ich ſąśiedźi zwykli płáćić. SarnStat 187, 186, 187 [2 r.], 188 [2 r.].

»dziesięcina żytna« (1): Decimae, Dzieſięcina żytna. Mącz 79a.

Szeregi: »czynsz (a. czyńsz), (i, jako) dziesięcina« = census, decima Modrz, JanStat [szyk 3 : 2] (5): KromRozm I A3v; ModrzBaz 124, 138v; bo tu dáie Kmieć náſz cżynſz y dźieśięćinę GostGosp 150; SarnStat 1069.

»dziesięciny, (i) dochody« = decima, proventus a. questus JanStat [szyk 3 : 3] (6): SarnStat 1069 [2 r.], 1109 [2 r.]; Fundáment Dźieśięćin ydochodow kośćielnych. PowodPr 22 marg; SkarKazSej 703b.

»dziesięciny i ospy [= dań w zbożu]« (2): Przes kilká lat dzieſięćin y oſpow nie bráli. BielSat D4v [idem] BielRozm 32.

bibl. »dziesięćiny i pi(e)rwociny (a. pierwiastki a. pi(e)rworodztwa) (rąk)« = decimae et primitiae (manuum) Vulg [szyk 6 : 1] (7): Każe wykorzenić Báłwochwálſtwo/ dzieſięćiny y Pirwoćiny dáwáć Leop Deut 12 arg; Deut 12/6, 2.Par 31/11, Mal 3/8; Iemu dał dźieśięćiny y pierwiaſtki v wſzytkiego ludu/ ná żywność domu iego. SkarŻyw 491, 491 marg; PowodPr 25.

»dziesięciny i (a) płaty (a. popłatki)« [szyk 2 : 2] (4): Diar 62, 79; Wierz mi by nie ty płáty á nie dzyeſięćiny/ Nie byłoby odpuſtow od męki od winy. RejWiz 60; GrzegŚm A4v.

»dziesięcina, (i, albo) podatek« = decima seu datus JanStat [szyk 2 : 2] (4): aby dał [...] ksiądz z tegoż łanu sztyry gr, bo dziesięcinę z niego ma i ine podatki. Diar 63; RejPos 338v; ći płáthu żadnego niemáią thylko ſą woln od dzieſięćin y od podatkow. BielSpr 51 v; SarnStat 202

SB