« Poprzednie hasło: [DZIEWIĘCIORY] | Następne hasło: DZIEWIĘĆDZIESIĄT » |
DZIEWIĘĆ (352) nm
e jasne.
N (cum m pers) dziewięć (10). (cum subst) dziewięć (68). ◊ G dziewiąci (34), dziewięć (3), dziewięci (1), dziewi(ø)ciu (1); -i : -u ZapWar (1 : 1); (do) dziewięć OpecŻyw (2), Leop; dziewiąci: dziewięci GrzepGeom (2 : 1). ◊ D dziewiąci (2) Leop, RejPos, dziewiąciam (1) Strum, dziewięć (1) [w przykładzie: twojej trojej dziewięć sile] LibMal. ◊ A (cum m pers) dziewięć (5). (cum m an) dziewięć (2). (cum subst) dziewięć (191). ◊ I dziewiącią (14), dziewiąciu (2), nad dziewięć (1) OpecŻyw; -ą : -u WyprKr (1 : 2). ◊ L dziewiąci (11), dziewięci (4), dziewiąciu (1); dziewiąci FalZioł, GliczKsiąż, Leop (2), OrzRozm, BielKron, SienLek, Calep, GostGosp, SarnStat, CzahTr; dziewięci Mącz (2), SkarŻyw; dziewięci : po dziewiąciu BudBib (4 : 4).
Składnia orzeczenia: dziewięć (kogo, czego) jest, było będzie (29), dziewięć (kogo, czego) są, byli, będą (5); dziewięć (kogo, czego) jest, było, będzie MetrKor (2), LibLeg, LibMal, FalZioł, KłosAlg, KrowObr, HistAl, UstPraw (2), WyprKr, BibRadz (2), RejPos (2), BudBib (2), CzechRozm, ModrzBaz, Oczko, SkarŻyw; dziewięć (kogo, czego) są, byli, będą KlonŻal; dziewięć (kogo, czego) jest, było, będzie: dziewięć (kogo, czego) są, byli, będą Leop (1 : 1), BielKron (3 : 1), GrzepGeom (1 : 1), WujNT (2 : 1).
Składnia przydawki: ty, tych, tym dziewięć (czego) (6); tę, tą dziewięć (czego) (3); ty, tych, tym dziewięć (czego) Leop, SkarJedn, SkarŻyw, WujNT; tę, tą dziewięć (czego) LibMal, ModrzBaz; ty, tych, tym dziewięć (czego): tę, tą, dziewięć (czego) RejPos (2 : 1).
Składnia rządu lub zgody z rzeczownikiem lub zaimkiem przedmiotu liczonego dla poszczególnych przypadków: w składni rządu: N (46), A (170), I (15), L (6); w składni zgody: D (2), L (8); w składni rządu lub zgody G (29).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) - XVIII w.
- Liczebnik główny (352)
W połączeniu z rzeczownikiem lub zaimkiem oznaczającym przedmiot liczony (czasem z elipsą rzeczownika) (322):
W składni rządu z rzeczownikiem oznaczającym przedmiot liczony (237): yeszlym mu shadal dzyewyacz ran krwavych y zynych vedluk posw thom vczynyl za yego począthkyem gdy my drogą zasthypyl ZapWar 1522 nr 2282, 1502 nr 1910, 1542 nr 2559; BierRaj 17; OpecŻyw 35v, [61], [80], 88, 147v, 179; PatKaz I 14; PatKaz II 27, 39, 40, 41 v, 42, 53v, 56v, 57, 70, 70v, 78v; PatKaz III 118v; Wezmi ſoku opichowego dziewięć łyżek FalZioł I 8b, I 21c, 26d, 43d [2 r.], II 15b, V 91v (16); MiechGlab 13, 48, 74; Iednak w prawdzie/ dziewięć ieſt ſpher [...] ktore ſie zawſze nad nami w godźin cżtyrzy y dwadzieſćia/ to ieſt przez ieden dźień/ w około obraczaią. KłosAlg A4; MetrKor 62/171v [2 r.]; kthorego on konya w Gorkach kaczmarzewi kozlowi za dzyąwyącz wyardunkow przedal. LibMal 1544/90v, 85, 86v, 1545/102, 1546/115, 1547/135 (12); LibLeg 11/141, 156v; RejKup t6; HistAl Dv; MurzNT 196; GliczKsiąż I6; Ieſliże nie ſpráwiedliwie przyſyęgaż/ day Bog áby ná cię ſpádłá śiárká/ ſmołá/ y ogień pałáiący/ iáko ſpadáłá ná Sodomę dźiewięć dni y dźiewięć nocy. GroicPorz aa2v, bb2 [2 r.], bb2v; KrowObr 197v; RejWiz 53v; Leop Lev 25/8, 4.Reg 17/1, 2.Esdr 11/6, 4.Esdr 4/40, 8/8, 2.Mach 8/24, 12/10; UstPraw E3; SzAta Opadla Adamaſkowa czarna. s dziewiącziu bramow Axamitnich. WyprKr 72v, 17v [2 r.], 20, 70v, 89, 110 [2 r.]; BibRadz Gen 5/27, 11/18, Num 1/23, 2.Reg 18/2, 2.Par 29/1, 2.Mach 8/24, II 103a marg; [Pan Bog] przykazał dźieśiąty ſnop dáwác Kápłanowi/ oſtháwiwſzy domá kożdemu po dźiewiąci ſnopow OrzRozm Hv; á Krol Angielſki w then cżás vmarł/ á ſyná Edwarduſá w dziewiąći lat ná ſwe mieyſce náznácżył BielKron 228v; thym cżáſem namioty z Budziniá przyſzły y prochy y dziáłá wielkie/ y dziewięć dział od Wiedniánow poſłanych. BielKron 307, 10, 22, 22v, 42, 88v (50); Mącz 251b, 401c; á tho ták ma ná noc wypić/ kthory ma wątrobę zápaloną/ á ma tego czynić po dźiewięć dni. SienLek 89, 59, 59v, 86 [2 r.], 93; LeovPrzep b, D3v, E2v; GórnDworz Z7; GrzepGeom I4 [2 r.], Mv, Nv [2 r.], N2 [3 r.]; á Krol Apollon pływał po morzu dziewięć lat żony żáłuiąc. HistRzym 21v, 18, 21v; RejPos 166, 196, 212v, 215; Dwor Xiążęćiá Chryſtophá teſz był/ dziewięć mil od Párnáwy ku Rydze. KwiatOpis C3v, D2; RejZwierc 108v; BudBib B, Gen 11/19, 17/24, Num 1/23, Lev 25/8 (8); Wyſokość Grobléy ku Dźiewiąćiąm łokći/ potrzebuie zakłádu łokći 26, Strum D4, Ev; CzechRozm 32v, 136, 148, 156v, 165v; Do ktorey rzecży vcżynienia/ niepomáłuby ſię drogá podáłá/ tą dźiewiącią oſob [his novem viris]/ ktorziby záwżdy byli weſpołek/ á o wſzytkich rzecżách y ſpráwách/ ſpolnieby ſię porozumiewáli. ModrzBaz 92v, 92v, 121; SkarJedn [A *2]v; Oczko 29v; y vmárło ich ná tey poſłudze bráciey 22. męſzcżyzny: niewiaſt ktore niewiáſtom ſłużyły/ ośmnaśćie: Kápłanow dziewięć: Klerykow pięć SkarŻyw 460, 166 [2 r.], 251, 258, 352, 493 [2 r.] (12); StryjKron 325, 617; CzechEp 310; KlonŻal D2v; PRzy boku tegoż mężá/ dźiewiącią gwiazd wity/ Kwitnie Cnéy Ariádny więniec znákomity. KochPhaen 3; WerGośc 263; GórnRozm K4v; KochWróż 39; Calep 338b, 704b; LatHar + + +2, 318, 336, 473, 666 (7); WujNT Luc 15/7, s. 512, 514, 669 [3 r.], Xxxxxv (8); SarnStat 407, 714, 953, 1078 [2 r.]; KlonKr A3; Y záś Bodogkio tákże przypomnię Koſzice/ Ktore ſą w dźiewiąći mil też od Machowice. CzahTr Hv.
W składni zgody z rzeczownikiem oznaczającym przedmiot liczony (10): byli záś w Ieruſálem w dźiewiąci Kxiężycach/ y we dwudzieſthu dni. [post novem menses et viginti dies] Leop 2.Reg 24/8, Matth 18/13; BibRadz Gen 11/24, 2.Reg 24/8; Enneaptongochelim, Lutnia o dziewięći głoſiech Mącz 103d, 103d; A podobno ſie też nam ták zda iáko y onym dzyewiąći/ iż nie z dobredzyeyſtwá twego/ ále dla tego iżeś im roſkazał idź do kápłanow/ byli vzdrowieni. RejPos 215; SkarŻyw 152; Calep 553a; Dźieśiątnik wiedźiał co ſie w dźiewiąći domiech dźieie GostGosp 144.
G w składni rządu lub zgody z rzeczownikiem oznaczającym przedmiot liczony [w tym: po przeczeniu (6)] (29): anym mv zadal dzievyączy rany trzech kravych [!] ZapWar 1528 nr 2461, 1502 nr 1910, 1529 nr 2353, 1537 nr 2496, 1540 nr 2500; LibMal 1546/116v; Mącz 93c, 107c, 145d, 251b, 451b (7); SienLek 58v, 152v, 166, 174v; GrzepGeom N2 [2 r.]; RejPos 166; ModrzBaz 92v, 121; okrom tych dziewiąći w Ruſkim piśmie wylicżáią inne takie Láćinſkie/ iáko oni mowią/ Ierezie. SkarJedn 232; PRóżno mnie do dźiewiąći lat ſwé fráſzki chowáć/ Iáko xiąg mądrzy ludźie zwykli popráwowáć. KochFr 78; Phil R2; LatHar 425, 743; WujNT Matth 18/13; Od lat ſpełná dźiewiąći na poſługách twoich/ Nie żáłowałem zdrowia áni koſztow moich. CzahTr I.
Z elipsą rzeczownika oznaczającego przedmiot liczony (46): OpecŻyw 60v; á od ſiedmi ziarn możeſz dawać aż do dziewięć albo do iedennaſcie FalZioł I 62c; [dziewięsił] korzeń ma iako ſzafran/ wiele ſkorkami odziany, dziewiączią podobno albo więczey FalZioł I 64a, I 13c, 15b, 41a, V 77, 115v; Leop Matth 18/12; Drobne pieniądze máią być bráne dzyewięć zá pułgroſá UstPraw E3; RejFig Cc3; RejZwierz 27v [2 r.]; W Greckim ſtoi Dydráchmá co cżyni około ſiedmi groſzy Polſkich ábo dźiewiąci. BibRadz II 12 marg, Gen 17/1, 24, II 103a marg; BielKron 454; Mącz 57b, 251b; SienLek 59, 71, 170; LeovPrzep D4v, I2, I4; Záśię/ niech będźie plác na dłużą máiąc ſzeſtnaśćie ſznurow Miernickich/ á ná ſzérzą dźiewięć. GrzepGeom K, I4, N2; RejPos 168v; Ieſliby ſzło o licżbę tych ſędźiow zda ſię/ żeby dźiewiąci było doſyć. ModrzBaz 92; SkarJedn 231; Oczko 8; Od iednéy przyſzło áż więc do dźiewiąći/ A doktorowi mózg ſię wełbie mąći. KochFr 33; SkarŻyw 285; GrochKal 3; LatHar [+12]v, [++2], [++3], [++4], ++5, ++6; WujNT Matth 18/12, Luc 15/4, 17/17; SarnStat 406; [ná pierwſzą expedycyą wypráwuią mu [poddani cesarzowi tureckiemu] dźiewięć dźieśiątego [tj. dziewięciu poddanych wyposaża dziesiątego do służby wojskowej]: ná wtorą expedycyą ośm dźiewiątego: ná trzećią śiedm oſmego WerVotum 15, 6, 7].
peryf. »jedna z dziewiąci (bogiń)« = Muza (5): Erato, Una Musarum, Jedná z dziewiąćy Bogiń Mącz 107c, 451b, 454a, 508b; GrochKal 3.
»dziewięć miesięcy, księżycow« = okres dojrzewania płodu w łonie matki (23 : 2): O móy miły ſynu wezrzy [...] na ten żywot w ktorymes dziewiętz mieſięcy przebywál OpecŻyw [80], 88, 147v, 179; PatKaz I 14; PatKaz II 27v, 39, 40, 41v, 42 (11); Idź á ſpythay brzemienney/ gdy ſie iuż wypełni dziewięć kxiężycow [novem menses]/ możeli żywot ieſſcże iey zátrzymáć w ſobie płod? Leop 4.Esdr 4/40, 8/8; A ták białeygłowie/ roſpuftnie żyć bárzo nieprzyſtoi/ a męſzcżyznie iuż nie ták/ bo tęn dziewięć mieſięcy brzemieniá nie nośi GórnDworz Z7; BudBib 4.Esdr 4/39; CzechRozm 32v, 156v; CzechEp 310; LatHar 336, 501.
»dziewięć razow« (5): FalZioł V 110v [2 r.]; A gdy [Tatarowie] ſie przez gorę Belgian ná tę ſtronę przeprowadzáli dźiewięć rázow nániey klękáli/ przeto vnich thá lidzbá y dźiś dźiewięć w wielkiey wadze. BielKron 438v, 465; á czyń tego do dźiewiąci rázów SienLek 166.
peryf. »dziewięć siostr corek Jowiszowych« = Muzy (1): Niechże dźiewięć śioſtr corek Iowiſzowych Prziydą tu w wieńcách porządnych bobkowych. KlonŻal D2v.
»troja dziewięc sił(a) [= wszystkie siły życiowe]« [używane przy zaklinaniu] (2): zlodzieyu [...] wrocz ſzyą zaſzyą, boza mocza panny Mariey mocza wſczyornkich ſzwyetich pomocza yſch bi thak czyąſchko bylo thwoyey moczi, thwoym ſtawom, thwoyey troyey dzyewyacz ſzylye, twoym zadzam yako tym yąnczom czyąſzko kthorzi wyąſthwie ſzyedzą LibMal 1544/84; Vithayczie zarze viſzczie trzi panni ydzczieſz mi do thego philipa, Roſthargnyczieſzmu yego ſſercze, yego zadze, yego troyą dzyewyączſzyl, yſchbi nyemogl ny picz ny yeſzcz przeſz nyey yſzbi nyemyal woley ny do dzyewky ny do wdowy ny do zadnego ſthworzenya yedinie do ſſamey Luciey. LibMal 1544/85v.
Zestawienia liczebnikowe (83): WYpelniwſzy miloſciwy pán Iezus dwadzieſcia dziewiętz lát od ſwego narodzeniá [...] rzekl. OpecŻyw 35v; BibRadz 2.Par 29/1; Oczko 29v; Miſtrz Zákonu Otto ze czterdzieſcią dźiewiącią Brátow zábit. StryjKron 325; WujNT Matth 18/13 [ogółem 5 r.].
OpecŻyw 60v, [61]; MurzNT 196; KrowObr 197v; Leop Lev 25/8, 2.Esdr 11/6, Matth 18/12, 13; BibRadz Gen 11/18, 24, 17/1, 2.Reg 18/2, II 103a marg [2 r.] (8); W tym to mieśćie było Concilium wielkie látá 1414. ná ktorym było Pátryárchow cżterzey/ Kardynáłow dwádzieśćiá y dziewięć. BielKron 283, 61 [2 r.], 164v, 298v, 318v; Mącz 503a [2 r.]; Tákowe zácmienie Słońcá było ták śiedḿ dźieśiąt lat y dźiewięć/ gdy Regenſpurg Miáſto zacne wźięte było przez Kśiążę Báwárſkie. LeovPrzep D4v, b, D3v, I2, I4; GrzepGeom N2; RejPos 166 [2 r.], 168v, 196; A ma to Páńſtwo w ſobie [...] ſto y dźiewięć Zamkow/ okrom Miaſt. KwiatOpis D2; BudBib Gen 11/19, 24, 17/24, Lev 25/8, 2.Par 25/1; CzechRozm 148; Ale áza tym ſpoſobem Rzecżpoſpolitą nie znácżnie oſzukawáią: gdy miáſto ſtá dźiewiącidźieśiąt y dźiewiąci iezdnych [pro 199 equitibus]/ tylko ſto ná woynę idźie? ModrzBaz 121, 121; SkarŻyw 125, 208, 285 [2 r.]; StryjKron 457; WerGośc 263; Calep 1135b, 1136a [5 r.]; LatHar [+12]v, [++2], [++3], [ + +4], ++5, ++6; WujNT Luc 15/4, 7 [ogołem 62 r.].
Alexander [...] przyſzedł do miáſtá ktore zwano Prozopolis/ w ktorym było dziewięć tyſięcy ludu HistAl Dv; Leop 2.Mach 8/24; BibRadz 2.Mach 8/24; Proſzowice od Iurká Lángá dzyewiąćią tyſiąc złotych cżyrwonych odkupił. BielKron 405v, 228, 405v; GrzepGeom Mv, N2 [2 r.]; A ták 10.000. Tálentow, czynią dziewięćkroć tyſiąc tyſięcy złotych: ábo dziewięć milionow. WujNT 75 marg; SarnStat 1078 [ogółem 11 r.].
wzyaly ponych okvpv dzyewyencz y trzidzyeſczy thiſzyancz y cztheriſtha. LibLeg 11/141; BibRadz Num 1/23; BielKron 39; BudBib Num 1/23; SarnStat 1078 [ogołem 5 r.].
Cf DZIEWIĄTEK, DZIEWIĘCINA, DZIEWIĘĆDZIESIĄT, DZIEWIĘĆDZIESIĄTY, [DZIEWIĘĆDZIESIĘĆLETNY], DZIEWIĘĆDZIESTY, DZIEWIĘĆGŁOSY, DZIEWIĘĆKROĆ, DZIEWIĘĆKROTNY, DZIEWIĘĆLETNI, DZIEWIĘĆLISTNIK, DZIEWIĘĆSET, DZIEWIĘĆSETNY, 1. DZIEWIĘSIŁ, 2. DZIEWIĘSIŁ
JZ