[zaloguj się]
[pdf]

DZIĘCIOŁ (17) sb m

-ół (3), -oł (2); -ół SienLek (2); -ół : -oł Mącz (1 : 2); -(o)ł-.

Fleksja
sg pl
N dzięciół
A dzięcioła dzięcioły
I dzięcioł(e)m

sg N dzięciół (13). ◊ A dzięcioła (2). ◊ I dzięcioł(e)m (1). ◊ pl A dzięcioły (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. zool. Picus sp. (Rost); ptak z rodziny dzięciołowatych o upierzeniu różnobarwnym, często pstrym; picus Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; picus arborarius a. Martius Mącz, Cn; cavator arborum Mącz (15): Picus, eyn ſpecht rott von farbe. Dzyenol [!]. Murm 87; Mymer1 25v; BartBydg 115; kruk yáko nyektorzy ptáſſnicy powiádáyą/ bárzo na dzięcyoły waży. GliczKsiąż F3; Arborarius picus, dźięcioł. Mącz 14b; Picus, Dźięciół. Mącz 299a, 42b; SienLek Xxxv, 245v; Abowiemćiby mnieyſzy dziw był kiedyby dudek dzięciołá wylągnął/ bo obádwá pſtrzy. RejZwierc 268; Calep 804a.
Przysłowie (3): kofztowna ſzátá/ Nie náſzego miłego nie ozdobi brátá. By ſiedzyał iáko Dzyęcioł nadobnie vpſtrzony/ A nie będzye rozumu/ porowna z Gáwrony. RejWiz 46v;

Pſtryć też Dzyęcioł y Dudek á wżdy śmierdzi záwżdy/ Tákieć y w tych pſtroćinach nie pachnieć też każdy. RejWiz 68v;

iuż go [człowieka poćciwego] na lepſzym bacżeniu y ná lepſzey piecży mieć muśi/ niżli owego dármolegá/ chociay nań cżáſem y złotá iáko pſtroćin na dzięcioła náwieſzáią. RejZwierc 135v.

W przen (1):
Zwrot: »uczynić [kogo] dzięciołem [= próżnym, lekkoduchem]« (1): Iż yáko ſkoro dziecyę na ſwyát wynidzye [...] wnet ſſubecki ádámáſzkowe y koſſulki [...] piſáne á zepſtrzone. Vcżynyą go zmłodu dzięcyołem GliczKsiąż F3.
2. n-pers Zestawienia (2): Przisli slachetni pánowyę stawyczſczi na Imyę blaſzy y maczy dzyęczol. ZapKościer 1588/75, 1588/75.

WK, BC