Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ELEKCIK]

Następne hasło: ELEKT »

ELEKCYJA (146) sb f

-l- (138), -ll- (6), -ł- (1); -ec- (84), -ek- (50), -ekt- (11), skrót: elek. (1); -ti- (82), -ci- (46), -cy- (3).

Oba e jasne, a pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	elekcyjå	elekcyj(e)
G	elekcyjéj, elekcyj(e)
D	elekeyji
A	elekcyją	elekcyj(e)
I	elekcyją	elekcyjami
L	elekcyjéj, elekcyji, elekcyje, elek.	elekcyjach
inne	sg N (lat.) - elekcio, electio

sg N elekcyjå (28). ◊ G elekcyjéj (33), elekcyj(e) (1); elekcyj(e)j : elekcyj(e) PaprUp (2:1); -éj (8), -(e)j (25). ◊ D elekeyji (1). ◊ A elekcyją (21). ◊ I elekcyją (5). ◊ L elekcyjéj (39), elekcyji (5), elekcyje (1), skrót: elek. (1); -ji MetrKor, LubPs; -(e)j : -ji : -e PaprUp (2 : 1 : 1); -(e)j: -ji ActReg (9 : 2); -éj (15), -(e)j (24). ◊ pl N elekcyj(e) (2). ◊ A elekcyj(e) [zapis ę] (1). ◊ I elekcyjami (2); -ami (1), -(a)mi (1). ◊ L elekcyjach (4); -ach (2), -(a)ch (2). ◊ (lat.) N sg elekcio (1) BielKron, electio (1) ReszPrz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) i XVIII w.

Znaczenia

praw. Wybór, wybieranie; powoływanie monarchy, dostojnika świeckiego lub duchownego, albo też urzędnika drogą obioru spośród ubiegających się o to stanowisko kandydatow (146)
- a. Zjazd, sejm walny, zgromadzenie zwołane celem dokonania elekcji lub uroczystości z dokonaną elekcją związanych (29)
- b. Prawo wybierania (6)

praw. Wybór, wybieranie; powoływanie monarchy, dostojnika świeckiego lub duchownego, albo też urzędnika drogą obioru spośród ubiegających się o to stanowisko kandydatow [eligo, idem quod deligo, unde electio ‒ wybranie Mącz 187d; electio ‒ wybranie Calep] (146): MetrKor 31/621; RejRozpr C3; gdy było roſtárżenie około elekcyey/ przyleciáłá gołębicá pádłá mu [Fabianowi] ná głowę/ znák ten podáłá áby był wybran Papieżem BielKron 152, 175v marg, 176v, 234v, 319, 330v [3 r.]; MycPrz II Bv, C3v; WierKróc A3v; StryjWjaz A3; KochDryas A2v; StryjKron 427, 707; nie rodźi ſię nam Pan/ iáko w Iſzpániey/ we Frąncyey/ w Angliey y indźie. Do electiey każdy tu należy/ á waży głos nayubożſzego Szláchćicá ták/ iáko naywiętſzego Páná. GórnRozm A; Więc co ieſt naygorſzego w wáſzey electiey, to ty chwaliſz naybárźiey/ to ieſt obieránie Krolá w polu GórnRozm Av; Koroná Węgierſka electiami nierządnemi/ á wywodzeniem ná woynę Krolá vpádłá. GórnRozm A2v, A [3 r.], Av [4 r.], A2 [2 r.], A2v [4 r.], N3v; i juſz kaſn ſroga Boza nadnami wiſiala dla onei niezgodney Elekcijei PaprUp F4v, H; Kanclerzowi wiecey się podoba Maximilian, aniz Szwed, bedziem mieć niedługo Electią. ActReg 115, 33, 39, 50, 69 [2 r.], 72; Statutum aeuiternum Zygmuntá krolá, w którym obyczay Electiiéy ſtárodawny koronny opiſuie. SarnStat 14; Ieſcze do elekciiéy należy: ze iedno láty, dowćipem okazáłym máią bydź rozdawáné Stároſtwá y Dignitárſtwá. SarnStat 484; Plſarz tenże Żiemſki/ który przez Elektcią od ſzláchty obrány/ á przez Królá Ie^go M. dawan bywa/ [...] Aktá Grodzkié ſpráwowáć ma SarnStat 1157, 1, 458, 483, 853, 1300 (18); CiekPotr 88.

elekcyja czyja [dotyczy elekta; w tym z gen. rzeczownika (najczęściej imienia), lub zaimka (13), z odimiennym przymiotnikiem dzierżawczym (4)] (27): LubPs Z; OrzRozm B4; Iulius trzeci [...]/ ktorego Elekcya ſtoi ſzyroko nápiſaná v Szleydaná/ zoſtał Papieżem. BielKron 190, 184; StryjKron 427 marg; warowany ieſt, tak pokoi inter diſsidentes. iako y Kompozycyą, zesię peremptorie na Electiey Henrikowey skonczyc miała ActReg 20, 20, 50, 138; Ieden pan w Polſcze y Litwie/ y o elektciiéy iego. SarnStat 1011; Significatoriales Elektciiéy Anny Królewny, y Stephaná Batorégo. SarnStat 1224, 14, 18, 20, 1200, 1203; VotSzl D3v.

elekcyja czyja [dotyczy stanowiska; w tym z gen. rzeczownika (18), odrzeczownikowym przymiotnikiem (2)] (20): około Ellekcyey Papieżá byłá roznicá/ bo tám ſą miedzy Kárdynały co ſtronę trzymáią Ceſárſką/ drudzy co Fráncuſkiego Krolá BielKron 239, 175v; Elekcija Krolá RejZwierc 249, Aaa3v; Pánowie też Koronni [...] ziecháli ſię ná Siem do Piotrkowá [...] A tám rożne były votá y zdánia około Electiey nowego Krolá (marg) „Rożne votá Panow Koronnych w wobierániu [!] krolá (‒) StryjKron 667, 707; GórnRozm A2v; ActReg 30, 31; O electiiéy Podkomorzégo, y ſądu Ziemſkiégo. SarnStat 457; leſcze ku obiáſnieniu Stárośćiéy elekciiéy, żeby [!] ták ośiádły był, coby tám mógł przemieſzkiwáć. SarnStat 483; Elekcia Podſędká y Sędźiégo Grodzkiégo, [...] Przy ſtánowieniu Sędźiégo, Grodzkiégo, téſz właſnośći, co y przy wybiérániu Sędźiégo Ziemſkiégo máią bydź vpátrowáné. SarnStat 488; Electia królów wolna/ grunt wolnośći SarnStat 1308, 8, 15, 458, 481, 483 żp, 489, 556.

elekcyja na kogo, co (4): Kthore mieyſce przypomina Piotr ſwięty w Akciech Apoſtolſkich przy Elekcyi Mácieiá ſwiętego ná ſtan Apoſtolſki. LubPs Z; Ná nędznego piſárzá elekcią mamy RejZwierc 249v; Eleccia Succeſforá na Kroleſtwo Polſkie. StryjKron 427 marg; PaprUp I4v.

W charakterystycznych połączeniach: elekcyja nierządna (2), niezgodna (2).

Wyrażenia »wolna elekcyja« [szyk 6 : 4] (10): Diar 95; GórnRozm A2; PaprUp F2, I4v; interim tego przecię niemamy nawet y wolney Electiey Pana ActReg 31; A takież Nurſkiéy źiemi Piſárzá oſobnégo dáiemy/ y Elektciiéy wolnéy poſt mortem moderni poſſeſſoris pozwalamy. SarnStat 1151, 14 [2 r.], 15, 1308.

Szereg: »elekcyja to jest wyb(ie)ranie« (3): [cesarz Otto] chcąc zábieżeć temu iákoby elekcye/ to ieſt wybieránia Ceſárſtwá Rzymſkiego były w ſwey mocy á ſtałośći [...] vcżynił Syem BielKron 175v; OrzRozm B4; Kácerstwo po Láćinie zową Haereſis, co wzięto z Greckiego ſłowá/ ktore znácży Electio, to ieſt wybieránie ReszPrz 99.

a. Zjazd, sejm walny, zgromadzenie zwołane celem dokonania elekcji lub uroczystości z dokonaną elekcją związanych (29): MetrKor 31/621; BielKron 342v; GórnRozm A, Av [2 r.], K2v; Patrzaicieſz dla naſzei niezgodi co za Pana obraliſmy naprzeſzlei Electije PaprUp E2, A4v, D2, D4, Ev; O Zołmierze Inflantckie aby płacą ieszcze na Electiey obiecaną mieli ActReg 26; Wymawiali tez Pany swe ze się z a Arcyxiązęty Rakuskiemi, na Electiey przyczyniali ActReg 168, 49, 89, 116 [2 r.], 134, 138; PORZĄDEK NA SEYMIE Wálnym, do obiéránia Páná y Królá nowégo przez Ich M. pány, Rády, y wſzytko Rycérſtwo Koronné, y Wielkiégo Kſięſtwá Litewskiégo, poſtánowiony pod Wárſzáwą [...] Roku, 1573 [...] A ktoby z ruſznicą nábitą chodźił [...] tákowy ma bydź więźieniem karan przez Electią SarnStat 16; DAwáć ſpráwę máią Poſłowie [...] przed Bráćią ná Elektiiéy téy/ gdy Deputaty ná Trybunał obiéráć będą. SarnStat 44; IŻ miáſto náſzé Wárſzáwá wielką ſzkodę y ſpuſtoſzenié ma z przeſzłéy Elekciiéy y z inſzych ziázdow Koronnych Séymow [...] Tedy Myto y Cło źiemſkié [...] dáiemy SarnStat 1179, 1202, 1225; PowodPr 25.

Zwrot: »elekcyją złożyć« (3): A gdźieby w tym [pisarze] niedbáli byli: tedy Woiewodowie nową Elekcią winni ſzłáchćie [!] złożyć będą/ ku obiérániu nowé^go Piſárzá [diem novae electioni praestituere ... ad eligendum nouum notarium JanStat 497] SarnStat 563, 457, 556.

Wyrażenie: »elekcyja koronacyjej« (1): Ellectia koronáciey thegoſz Máximilianá Krolá Cżeskiego/ ná Rzymskie Kroleſtwo: która ſie ſtáłá w Fránkfurćie v Menu BielKron 330.

b. Prawo wybierania (6): Xąza mila aczkolwyek tha Electia waſchich M. yako y ynſzich koſcziolow, kthemv prziſla, yſch malo albo nycz nyewaſzy Bo y oczyecz swianthy Papyeſch poddawanye Byſzkvpſtw [...] ſzobye prziwlaſczyl. y theſch krolewye naſchy [...] tho zdawnego Zwycżayv prawo mayą [...] Raczyl mye yego krolewſka M. [...] prziſlacz MetrKor 31/620v, 31/621; BielKron 141v; A zaſz y okrom electiey nie znáczna y rozſławiona ieſt po wſzytkiem świećie Wolność Polſká? GórnRozm A3; Wſzyſtko ſię tu od electiey począwſzy/ o Wolnośći wáſzey mowi GórnRozm C3v, C3v.

Synonimy: obieranie, stanowienie, wybieranie, wybranie; a. zjazd.