[zaloguj się]
[pdf]

ESSENCYJA (16) sb f

Zawsze -ss-; -c- (9), -t- (7).

Oba e jasne, a pochylone.

Fleksja
sg pl
N essencyjå
G essencyj(e)j essencyj
A essencyją
L essencyj(e)j

sg N essencyjå (6). ◊ G essencyj(e)j (3). ◊ A essencyją (5). ◊ L essencyj(e)j (1). ◊ pl G essencyj (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVIII w.

1. fil. W filozofii średniowiecznej istność, istota rzeczy odróżniająca dany gatunek od wszystkich pozostałych, przysługująca wszelkim bytom, u Boga tożsama z egzystencją czyli byciem; termin podstawowy przy formułowaniu nauki kościelnej o Trójcy św. [essentia – istność; essentia divina ‒ istność, bytność BartBydg; – podstać Calep; istność, istota – essentia Cn] (12): IEHOVAH tho ſłowo thoż znácży że Bog y ſam ieſt przez ſię/ y inym eſſenciey/ to ieſt żeby byli vdziela. SarnUzn B8v, B5.
Szereg: »essencyja to jest (abo) istność« (5): Eſsencia ábo Iſtność ieſt rzecż nie rodząca áni vrodzona áni pochodząca/ á oná ieſt pocżątkiem wſzytkiego/ mimo kthorą inſzy pocżątek nie może być nálezion. GrzegRóżn K3v; SarnUzn B4v; możeſz rozumieć iż Ociec y Syn y Duch ſwięty ſą ſiedzący na máyeſtacie Bożym/ to ieſt/ w oney iedney á nierozdzielney Eſſenciey/ to ieſt iſtnośći Boſtwá onego dziwnego á żadnym rozumem nieogarnionegoRejAp 68v; CzechEp 145, 256.
a. W pismach polemicznych antytrynitarzy traktowana jako imię wyznawanego przez przeciwników bóstwa (5):
Wyrażenie: »essencyja boska« (1): A mowię iż to w kupę iednę gmátwa/ gdy zaś z tych dwu ſobie rownych/ iednegoż tylko Bogá cżyni [...] bo iednę eſſencyą boſką: á cżyni to vchodząc wielośći Bogow/ ktore wprowádźił CzechEp 179.
Szereg »Bog (abo) essencyjå abo istność« (4): muſzą to (z Turki y z Zydy y z bráthem ſwoim Sábelliuſzem) báiáć y mniemáć [...] że then ich ieden Troiáki.Bog Eſsentia wćielił ſię. GrzegRóżn B3; Páweł Duchem świętym mowiąc nie kłádźie mnogich Bogow ábo Eſsenciy GrzegRóżn B4, A4v; CzechEp [402].
2. Istotna treść (1): Przypadło też y to, ze nim się pierwszemu pisaniu (ktorem ia według wskazania wm MMPana essentią w pamięci zostawiwszy odesłał) effekt Stal, tym drugie pisanie nastąpiło ActReg 127.
3. Wyciąg, ekstrakt zawierający główne składniki wyciągnięte z jakiegoś ciała (3):
Zestawienie: »piąta, quinta essencyja« (1 : 1): Biedne Veratrum/ którego kilku tyśięcy wiek ſámego vżywał: Náſz/ moczy/ wytłacza/ deſtilluie/ w quintę eſſencyą/ w Extráctie/ w Elixiri/ w dźiwne Oleyki/ w páſtiłły obráca Oczko 2; Ale przemyſły w tákim doſtátku precż puśćiwſzy/ tylko w ſámey roley nabárźiey gmerzem: á doſyć po proſtu: Florenckiego alembikowánia/ áni piątey eſſencyey w rzecżách ſzukánia/ zániedbawſzy. GostGospSieb +4.
Przen: Wódka (1): Wielebną eſſencia [!] Wynalaźła Venecia Aqua vitae zwaliią Przednich cżaſow. LudWieś B4.

Synonim: 1. istność.

AK