[zaloguj się]
[pdf]

GOLEŃ (114) sb f

-e- (113), -ę- (1).

o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N golen goleni
G goleni goleni
D goleni(a)m
A goleń goleni, goleni(e)
I goleniami
L goleni goleniach
inne sg a. pl G - goleni

sg N golen (12). ◊ G goleni (3). ◊ A goleń (9). ◊ L goleni (5). ◊ pl N goleni (18). ◊ G goleni (12). ◊ D goleni(a)m (1). ◊ A goleni (25), goleni(e) (6); -(e) ZapWar; -i : -(e) FalZioł (1 : 1), Mącz (3 : 1), SkarŻyw (1 : 2), WujNT (2 : 1). ◊ I goleniami (5); -ami (4), -(a)mi (1). ◊ L goleniach (14); -ach (4), -åch (3), -(a)ch (7); -ach Leop, BibRadz; -åch March1; -ach : -åch SienLek (2 : 2). ◊ sg a. pl G goleni (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Część nogi między stopą i kolanem; podudzie, łydka; kość goleniowa; crus Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; tibia Murm, Mącz, Calep, Cn; perna Mącz; sura Modrz; crusculum, internodium cruris Cn (113): March1 A2, D4; BierEz I; Ty vzrzáwſſy z daleka/ we zbroij ijdącé z miaſta ku lámaniu golenij lotrowſkich OpecŻyw 152, 108v; Murm 62; Mymer1 21 v; BartBydg 37b; Pierſtien z kopyta albo z goleni oſlowey na palczu noſzony/ niedopuſzcża padać wielką niemocz cirpiączym. FalZioł IV 4d, I 32c, 53a, 97b, IV 5b, 22a, V 50v, 108; GOleni koſciſte y mięſiſte zna. cżłowieka mocznego/ ſmiałego/ y bezpiecżnego, ale grubego rozumu leniwego y trudney nauki. GlabGad P6v, F3, P6v [3 r.], P8; March3 T7; Tam też ná tym mieyſcu byłá iedná wieża okrutna á przykra w kthorey było bárzo wiele więzniow/ iedni s poućinánemi nogámi/ drudzy s połamanemi goleniami HistAl F6v, D3v; KrowObr 146v; RejWiz 66v, 93v; Leop Ps 146/10, *2v; RejFig Dd8; Krol złamał goleń v Przedborzá BielKron 375v marg, 9v [2 r.], 375v; Crus, Golień/ Właſnie kość pod czáſzką kolanną. Tibia vero, Goleń Mącz 69c; Patefio, Wieprzowa ſzołdrá álbo golień á zwłaſzczá przednia Mącz 295a, 230d, 291c, 292b, 305b, 455c, 475d, 476c; Albo weźmi ſzpiku z goleni ćielęcych świeżych/ á thego z winem w vcho puść. SienLek 71, 35, 93v, 120v, 121 [2 r.], 121v (12); RejAp 160; HistRzym 93; RejZwierc 58, 157v; BudBib Ex 12/9, Lev 1/9, 13, 11/21, Prov 26/7; CzechRozm 168v [2 r.]; ModrzBaz 54v; SkarŻyw 76, 208, 277; StryjKron 557 [2 r.]; KochPhaen 19, 21; KochPieś 54; Calep 273a, 1068a; LatHar 736 [3 r.]; WujNT Ioann 19 arg, 31, 32, 33; By młodé dźiatki gráiąc poſkákuią ſnádnie. Drugi ſkacząc niebácznie/ goleni nátrąći/ Alić o iednéy nodze/ wkoło wſzytko krąći. GosłCast 42.

W połączeniach szeregowych (3): Bo ſie im krotochwilá tá bárzo ſprzykrzyła/ Goleń/ Plecy/ y Głowe w hárab náruſzyłá. BielSat C4v [idem BielRozm 23]; RejZwierc 62; BielRozm 23.

W charakterystycznych połączeniach: goleń cielęca, cienka, jelenia (2), kosmata (2), koścista, krotka (2), krzywa, kudłata, lewa, męska, miąższa (2), mięsista, nierowna, opuchła, osłowa, połamana, porosła, poślednia, prawa, prosta, sprochniała, sprosna, subtylna, wieprzowa (2), wołowa (2), zadnia, zakrzywiona, złamana (2), żelazna (4); goleni rozciągnienie, złamanie (2); goleń potłuc (stłuc) (2), rozłożyć, szczepać (2), ściskać, (z)łamać (połamać) (12).

Przysłowie: Komu ſye wrzod wgoleni włoży/ záwſſe ſye mu boleſć mnoży. March1 D4.
Wyrażenia: »śnieg do goleni« (1): Tegoż látá Mieſiącá Máiá 21. dniá vpadł śnieg wielki do goleni StryjKron 662.

»jako na wroblowej goleni mięsa« = bardzo mało (1): rozumyeyąc to po nich że ſie ná cnotę bárzo przeſadzáyą/ y máyą yey ták wiele yáko ná wroblowey goleni myęſá GliczKsiąż 6v.

Szeregi: »bok albo goleń« (3): Bo ktoć chce niedźwiedziá álbo wieprzá vłowić á roſkoſz s tego mieć/ pewnie też muśi boku álbo goleni nádſtáwić. RejZwierc 143, 164, 165.

»kolana, (i) goleni; kolana z goleniami« [szyk 3 : 1] (3; 1): Záráźi ćie Pan wrzodem iádowitym nieuleczonym w kolánách y w goleniách [saper genua, et super coxas]/ od podeſzwy áż do wierzchu głowy. BibRadz Deut 28/35; SienLek 18v; Mącz 475d; Niemożeć być ćiáło zdrowe/y niemoże być ná wſzem ſpoſobne/ gdźie woynę wiedźie ſkorá skośćiámi/ flágmá ze krwią/ koláná z goleniámi [im pugna ... genuum cum cruribus]/ ſerce z wątrobą. ModrzBaz 21v.

»goleni, (i) kości« (3): FalZioł *3c; SeklKat Y4v; y nieiákimi kátowniámi goleni iego y kośći ſzcżepáli SkarŻyw 273. [Ponadto w innym połączeniu strukturalnym 1 r.].

»goleni, (i) łysty« [szyk 2 : 1] (3): Też żyłki kthore ſą przy łyſtach/ y też przy goleniach otworzone/ ſą vżytecżne naprzeciw boleſciam goleni/ łyſtow y nog wſzytkich FalZioł V 59; GlabGad P6v.

»goleni, (i) nogi« (3): FalZioł V 12v; Iako my othym dobrze wiemy is yei nyevbil y nyezadal yei czterech ran wnoge lewa wramie prawe a dwu wgolienye wobiedwie nodze krwawych ZapWar 1550 nr 2613; BielKron 264. [Ponadto przy innych szeregach 3 r., w innych połączeniach strukturalnych 4 r.].

»goleni i (albo) pięty« [szyk 1 : 1] (2): Iuż gdzie raċjṡ Oyċe ſwietý Tłucz ſwę golieni y piety RejKup n6; Mącz 371a.

»goleni i stopy« (2): Y viąwſſy go zá rękę práwą podnioſl go: á nátychmiáſt vtwierdzone ſą goleni y ſtopy iego [et protinus consolidatae sunt bases eius et plantae]. Leop Act 3/7; WujNT Act 3/7.

2. Część zbroi okrywająca goleń, nagolenica, nagolennik (1): Tibiale militis, Goleń żołnierska od zbroyi ſie łſzcząca. Mącz 455c.
3. [Dolna część głównego pędu: Przy goleni máćice (iáko zową winarze) cożkolwiek wyrośćie/ ma być obrzynano/ chybá/ iżby winnicá potrzebowáłá odnowienia Cresc 1571 315 (Linde).]

Synonimy. 1. giczel, głozn, łydka, łyst.

ZZa