[zaloguj się]
[pdf]

GRANICZNY (99) ai

a jasne (w tym 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg
mNgraniczny fNgraniczn(a) nNgraniczné
Ggránicznégo Ggranicznéj Ggránicznégo
D Dgraniczn(e)j D
Agraniczny, graniczn(e)go Agraniczną Agraniczné
I Igraniczną I
Lgraniczn(e)m, granicznym L Lgranicznym
pl
N m pers graniczni
subst graniczné
G granicznych
A m pers graniczn(e)
subst graniczné
I m granicznémi
n graniczn(e)mi
L granicznych

sg m N graniczny (7). ◊ G gránicznégo (6); -égo (2), -(e)go (4). ◊ A graniczny (2), graniczn(e)go (1). ◊ L graniczn(e)m (I) ComCrac, granicznym (1) BielKron. ◊ f N graniczn(a) (4). ◊ G granicznéj (3); -éj (1), -(e)j (2). ◊ D graniczn(e)j (1). ◊ A graniczną (2). ◊ I graniczną (2). ◊ n N graniczné (3); -é (1), -(e) (2). ◊ G gránicznégo (6); -égo (4), -(e)go (2). ◊ A graniczné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ L granicznym (1). ◊ pl N m pers graniczni (2). subst graniczné (11); -é (9), -(e) (2). ◊ G granicznych (17). ◊ A m pers graniczn(e) (2). subst graniczné (18); -é (9), -e (1), -(e)(8); -é : -e SarnStat (8 : 1). ◊ I m granicznémi (2); -émi (1), -(e)mi (1). n graniczn(e)mi (1). ◊ L granicznych (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Stanowiący granice, granicą biegnący; rozdzielający coś; terminalis Mącz, Cn (33): Terminalis, Gránczny [!]/ konieczny, Mącz 450b.
Wyrażenia: »graniczny kamień« = terminalis lapis Mącz; finalis lapis Cn (1): Terminalis lapis, Graniczny kámień/ to yeſt kopiec. Mącz 450b.

»kopiec graniczny« (2): Kopce grániczné. SarnStat 1309, 472.

»miedza graniczna« (1): iż té znáki ſtáré ſą y prawdźiwé grániczné między dobrámi temi/ ábo ſtárą śćiáną/ ábo miedzą grániczną y kopce ſtáré/ wedle których znáków poſseſsią ſwoię y vżywánié wywiéźdź ma SarnStat 1176.

»miejsce graniczne« (3): A gdźieby która przywiléy miáłá/ álbo iákié liſty/ álbo zapiſy ná gránice/ álbo ná pewné mieyſcá grániczné/ to ieſt vroćiſká pewné/ tá ſtroná będźie miáłá początek do powodu probowáć/ y podeprzéć té gránice SarnStat 473, 1176 [2 r.].

»rzeka graniczna« (2): tedy oná rzeká ma być gránicą/ kthorey máią obiedwie wśi vżywáć iáko rzeki grániczney UstPraw Iv; SarnStat 945 marg.

»słup graniczny« (1): gdzie theż tám w pośrzodku Oſsy rzeki poſtáwił ſłnp żelázny áż do morzá ktore zowiemy Báltenm gránicżny BielKron 345.

»ściana graniczna« = decumanus limes Mącz (2): Mącz 194a; iż té znáki ſtáré ſą y prawdźiwé grániczné między dobrámi témi/ ábo ſtárą śćiáną/ ábo miedzy grániczną SarnStat 472.

»znak (a. znamię) (jest) graniczny(-e)« (22): Gdyby kto kopce rozſypał albo iákie inſze znáki grániczne pokáźił/ táki temu ktoby go pozwał przepada od káżdego kopcá álbo znáku narożnego trzy grzywny UstPraw Iv; Gdy kto vkaże liſt Commiſfárſki przes nas potwierdzony/ ktoryby znáczył známioná grániczne álbo liſt zá pieczęćią Podkomorzego álbo Panow ſądowych UstPraw I2v, Iv; á od inych kopców rozrzuconych y znáków którychkolwiek gránicznych [signis quibuscunque metalibus JanStat 422] ſkáżonych y popſowánych/ po dwánaśćie groſzy ma zápłáćić. SarnStat 471, 458, 462, 469, 472 [4 r.], 473 [2 r. ] (19).

2. Dotyczący wytyczania, ustanawiania granic (24):
Wyrażenia: »akt graniczny« (1): Akty grániczné/ták Podkomorzkié/ iáko y Comiſsárſkié [...] iść máią obyczáiem zwykłym SarnStat 6.

»prawo graniczne« (5): Zygmunt Krol w iednoſtáyność práwo grániczne przywodzi SarnStat 460, 5, 227, 455, 456.

»proces graniczny« [szyk 5 : 1] (6) : Trzećia część proceſſu gránicznégo po ſkończeniu sypánia gránic SarnStat 456, 460, 464, 468, 472, 1308.

»rozdzielenie (a. rozdział) graniczne(-y)« = limitatio Calep; distinctio limitum JanStat (3): Limitatio ‒ Rozdziął graniczni, przegroda. Calep 605a; TO téż obiecuiemy: iż wſzyſtkim proſzącym od nas gránic álbo rozdźielenia gránicznégo [...] damy dwu Przełożonych/ álbo Vrzędników/ y Podkomorzego SarnStat 839 [idem] 910.

»sąd graniczny« (1): Aieſliby też kto proſtego rządu abo ſtanu czloviek na ſprawie a ſądzie granicznem, abo ynnem przecziwko Commiſſarzom ſie rzuciel ſlovy a nievczcziel, taki ma bycz viezą abo ſiedzeniem do polroka karąn ComCrac 17v.

Zestawienia: praw. »list graniczny« [szyk 3 : 1] (4): áby ná káżdégo woléy z poddánych náſzych było/ prośić y otrzymáć od nas potwiérdzenia ná liſty grániczné [super literis limitum JanStat 411] wydáné od piąći Kommiſsarzow przez nas wedle Státutu náznáczonych SarnStat 844; Grániczné liſty niech będzie wolno do kśiąg Káncelláriiéy w wodzić. SarnStat 845, 842, 844.

praw. »roki graniczne« (2): iż od tych czáſów Podkomorzowie wſzyſtkich źiem/ wſzyſtkiégo króleſtwá/ Roków gránicznych [terminos graniciales JanStat 421] ſámi przez śię zá ſwym chceniém przećiwko porządku práwá/ nie máią przekłádáć SarnStat 463 [idem] 936.

a. Wytyczający granice, zajmujący się ustanawianiem granic (2):
Wyrażenie: »komisarz graniczny« (2): O szędziach Comiſzarzech granicznich abo na Vikupno ymienia danych ComCrac 17v, 13.
3. Dotyczący pogranicza; znajdujący się na granicy lub blisko granicy; limitaneus Cn (29): Slodzyeyſtwo granyczne. abi bilo zahamowane. LibLeg 11/181v; y czy [...] nalyezyon bendzye mog bicz obiczay yako ſzye thi rzeczi zahamvya a ſprawyedlywoſcz granyczna poſthanowyona bedzye. LibLeg 11/182, 11/164v; Tego też cżáſu/ Solimmánus/ Nowi Ceſarz Turecki/ Byálogrod wźiął Gránicżny/ w Węgrzech BielKron 197v; Ceſarz roſkazał niektorym/ áby woiowáli kráginy gránicżne Sáſkiego kſiążęćiá BielKron 228v; A w Portugálſkiey źiemi ći nawyſzſfy pánowie ſą/ Ludowikus bráth krolewſki Comoſtábilis/ przełożony nád kroleſtwy gránicżnemi BielKron 279v, 290, 290v, 292; A rycerz ſpráwiedliwy/ miał niektorą źiemię gránicżną á przyłącżoną [ź]iemi onego łákomego HistRzym 73v; RejZwierc 188.

W charakterystycznych połączeniach: graniczna(-j, -e) kraina, krolestwo, ludzie, miasto (2), pan, sprawiedliwość, ziemia (2), złodziejstwo.

Wyrażenia: »obrona graniczna« (3): Poyrzymyſzná obronę gránicżną iáka ieſt. LeszczRzecz A4; PaprUp I3v; SarnStat 101.

»sjem (a. sejm) graniczny« (3): MetrKor 40/824; y raczil bil iego Kro. rn. the rzecz na Syem granyczny odlozicz. LibLeg 11/182v, 11/181v.

»starosta graniczny« (1): Alye y theraſz gdi pan Voyewoda smowy czaſz seymowy Stharoſthamy granycznemi yego Kro. m. bedzye raczil pani ſzwe kthemv czaſſv poſlacz. LibLeg 11/182.

»starostwo graniczne« (1): Item ktho Bądzye mocz szobye lysth za swoya skodą v ſtarosth wyprawycz granycznych MetrKor 34/135.

»zamek graniczny« [szyk 5 : 1] (6): [Krzyżacy] wźięli y oprawili dwa zamki gránicżne pod Litwą BielKron 369, 362v, 408, 417, 418; Ano bierze Zamki gránicżne cum magna ignominia Regni ActReg 8.

»żołnierz graniczny« (1): Limitanei milites ‒ Zołnierze graniczni. Calep 604b.

Zestawienie: »cło graniczne« (3): Krol Włádziſław pozáſtáwiawſzy w Polſzce zamki y cłá gránicżne ná potrzebę Węgierſką/ wypráwił ſie przeciw Turkom látá 1443. BielKron 389; IZ Cłá nowégo gránicznégo [quia Teloneum novuum, in limitibus Regni JanStat 69] płácić nam winni nie będą od tego czáſu ſtan Rycérzki y Duchowny od wołów SarnStat 399, 399.
4. Sąsiedni, sąsiadujący; finitimus Mącz (9): Szwekow walki thylko v gránicżnych narodow ſłynęły BielKron 293, 349; Mącz 127d; Okazał im w Fránciey Kſiążę z Andegáwy/ Henryká ktorego ſą ſławne w męſtwie ſpráwy. Piaſty/ gránicżne pány/ wſzytki opuścili/ A Poſły do Fránciey s chęcią wypráwili. StryjWjaz A3v; A co ſię tycże o Ruſznice, te im ſą zapowiedziane od pana ich wpuſczach tak pańſkich, iak y Gránicżnych Actu ut ſupra. ZapKościer 1580/11.

graniczny czemu (1): A Potym woły/ ktore pędzą z Mázowſz y źiemi Polſkich Mázowſzu gránicżnych/ przez Wártę y Kozminek máią bydź pędzoné przez Káliſz SarnStat 982.

W charakterystycznych połączeniach: graniczny(-a) narod, pan (2), puszcza, ziemia.

Wyrażenie: »graniczny nieprzyjaciel« (2): ſąd pilnie á ſpráwiedliwie cżynił/ gránicżnego nieprzyiacielá mocnie odpirał. LeszczRzecz A3; BielKron 102.

W funkcji rzeczownika (1): Wnet wzgárda od granicznych y od ſwoich będzie/ Ziemiá Pomorſka s Pruſką wnet od nas odeydzie. MycPrz I Bv.

5. n-loc (nazwa rzeki) »Graniczna« (4): yako Slyachathny abraham [...] przyszethl szamoszoszth doymyenya niego [...] do Rzeky Rzeczoney Granyczna ZapWar 1508 nr 2054, 1508 nr 2045, 2055, 2056.

Synonim: 4. sąsiedni.

Cf GRANICKI

AL