Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [GROBIJAŃSKI]

Następne hasło: [GROBLANY] »

GROBLA (195) sb f

o jasne, a pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	groblå	groble
G	grobléj, grobli, groble	grobli, grob(e)l
D	grobli
A	groblą	groble
I	groblą	groblami
L	grobli, grobléj	grobl(a)ch

sg N groblå (26). ◊ G grobléj (51), grobli (5), groble (1) SarnStat; -i LibMal (4); -éj :-i Mącz (1:1); ~ -éj (41), -ej (4) Strum (41 : 1), -(e)j (9). ◊ D grobli (1). ◊ A groblą (52). ◊ I groblą (11). ◊ L grobli (20), grobléj Strum (2). ◊ pl N groble (1). ◊ G grobli SarnStat (2), grob(e)l (4) SkarŻyw. ◊ A groble (15). ◊ I groblami (5). ◊ L grobl(a)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Znaczenia

1. Wał ziemny wzdłuż lub w poprzek zbiornika wodnego, mający na celu spiętrzenie wody lub zabezpieczenie przed jej wylaniem; także szaniec (175)
2. Zestawienie w funkcji n-loc: »Nowa Grobla« (20)

1. Wał ziemny wzdłuż lub w poprzek zbiornika wodnego, mający na celu spiętrzenie wody lub zabezpieczenie przed jej wylaniem; także szaniec; agger Murm, Mymer¹, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; choma Calep, Cn; aggestum, grumus, moles Cn (175): Iako ia to vyem isch slachatni Mikolai nyeprzekopal groblei. ZapWar 1518 nr 2237, 1512 nr 2141, nr 2142, 1518 nr 2237, 1526 nr 2454, 1545 nr 2633, 1549 nr 2661; Agger. Ein geſchut fur ein bolwerck. Grobla. Murm 21; Mymer¹ 5v; BartBydg 6b; Ale Goſcznicze rozliczne po Wolinyu zmyaſta do Myaſta, tak kv polſcze iako kv Lithwye y zmythi okrom thego sza yako wodne tak na Grobliach etc kvpczom y praſolom MetrKor 59/280v, 57/119v; MiechGlab 72; wzyawſchi gi nyoſl z zyemye sprzerzeczonym Nyklyem aſch kv yedney grobly, kthorą nyeboſczik pan poznanſky budowal. LibMal 1553/176v, 1545/105; RejFig Ee2v; polękli ſie Kánibałowie/ ſkakáli do wody iáko żáby z grobley BielKron 444, 147, 179, 265, 315v, 348; Aggero, Podnoſzę grobli/ náſypuyę. Mącz 5d, 30c, 132c, 180d, 422d; Bywáią Groble/ wyżſzé niż dźieśięć łokći Strum Ev; Wſzákóż poſpolićie Grundfeſt maſz dáć czynić ſrzodkiem Grobléy. A kiedy pod máłą groblą/ doſyć go wzgłąb dwa łokćiá/ á ná ſzérz trzy łokćie. Strum E3; A tego czáſu kiedy wiátry wſtáną/ y flagá ná Stáwie/ tedy wielką ſzkodę czynią w Grobléy ónymi dźiurámi. Strum H2; czás kiedy ſye wodá z Groblámi równa. Strum Q4, D2, D2v [2 r.], D3 [3 r.], D3v [6 r,], D4 [3 r.] (96); StryjKron 26 [2 r.]; Calep 190a; GostGosp 60, 144; á oſtátek groble y z moſtem niech zoſtánie przez záwárćia ták we dnie iáko w nocy zá gośćiniec poſpolity SarnStat 1070, 975, 1044, 1184; Ieden z ich trzech ná ſzyię iák nárożen wtykał/ Y ták z nimi po grobli do ſwoich wymykał. KmitaSpit C5; KlonFlis G3, G3v [2 r.].

W charakterystycznych połączeniach: grobla celna, nowa (2), uczyniona; groblą budować (4), przekopać, robić (2), rozkopać, (u)czynić (poczynić) (6); przelewać przez groblą; grobli budowanie, (u)czynienie (2), wylanie.

Zwroty: »groblą (prze)rwać; grobla pocznie się rwać; przerwanie groblej« = restagnatio Mącz (2; 1; 1): Mącz 411d; ále ieſzcże więtſzy ſtrách y ſzkodę morze vcżyniło w Holándryey/ gdy groble wodá przerwáłá á wſſytko pokáźiłá BielKron 209; Strum Mv; tego potym kilká wśi nie zápráwi/ gdy nagła rzecż przypádnie/ á pocżnie ſie grobla rwáć. GostGosp 60.

»groblą (u)sypać (a. (na)suć, a. usuć); grobla usypana; sypanie grobli« = effundere aggerem PolAnt [szyk zmienny] (20; 1; 1): A iżby był przyſtęp do wyſpu na zachod ſlończa vſi[p]ali groblą z ziemie na czałą milę iakoby moſt MiechGlab 72; Y pádlá wrożká ná práwą ſtronę na Ieruzálem/ [...] áby náſuł groblą/ áby budował Káſthellá (álbo wieże). Leop Ez 21/22; BielKron 9v, 314v; BielSat M4v; BielSpr 62v, 63v; BudBib Ez 4/2, 21/27, 26/8; Strum D3 [2 r.], E2v, E3, F, N2, N3v, Ov; SkarŻyw 258; StryjKron 427; BielSjem 35; SarnStat 520.

Szeregi: »brzeg i grobla« (4): á cżęść ziemie oſuſzył/ roſkázuiąc gornym morſkim wodom/ áby brzegow y grobel ſwych/ z miękkiego y niſkiego piaſku vſypánych/ nie mijáły SkarŻyw 258.

»grobla, (albo, i) przekop« (3): UstPraw D; BielKron 375; CHłopi tułáiący ſie [...] áby przez vrząd mieyſki byli imáni y zátrzymáni: á potym okowáni niech będą obrácáni ku czyniéniu grobli/ y przekopów [ad faciendos aggeres et fossas JanStat 1094] mieyſkich SarnStat 520.

»grobla i row« (1): Ktemu niechby ſobie groble y rowy [aggeres item fossaque] cżynili/ przez ktoreby ſkakáli ModrzBaz 110v.

»grobla, (albo) szaniec« [szyk 1 : 1] (2): BielKron 251; Iacere aggerem, Szańce álbo groblą vczynić. Mącz 161c.

»grobla, (albo, i) wał« (5): Mącz 5d; Strum Ev; Trzy też groble y wáły vſypał StryjKron 427; Calep 43a; SarnStat 520.

W przen (4): pán Ieſus Chriſtus/ ſwoię kreẃ i śmierć/ iako zasłonę wyciągá/ i przeciwko wielkiem bożyi pomſty wałum iakoby groblą zaſtawiá/ aby ludźie miſerni/ nie byli prze wielkośc grzéchow zaláni. Ktorąto groblą za ktorám mogł być przeſpieczen/ ſborzyłem iá ſám iako by rękoma właſnemi/ gdym śię Chriſtuſa i iego świątośći odprzysiąkł MurzHist Lv; SzarzRyt B2v.

Wyrażenie: »grobla przerwana« (1): ſtąd widzę/ że okrutné morze cięſzkie^go gniewu iego [Chrystusa] wſzytki ſwoie wiry i náwałności na moię głowę byſtrze toczy/ i ſtąd teſz wód tak wielka moc/ aſz do duſze moiei przyſzła/ A toſz ieſt groblá odemnie przerwána [...] To ieſt gdym vtracił przyczyné Chriſtuſowę MurzHist Lv.

2. Zestawienie w funkcji n-loc: »Nowa Grobla« (20): Woycziech Zopathowa rzeczoni drab zeznal yſch pſſenycze zwozow wiſſipowal lyathoſz powyelkyey noczy na Nowey grobly LibMal 1544/77v, 1543/76, 1544/92v, 1545/106v, 1546/115, 1547/127 (20).

Synonimy: 1. szaniec, wał.

Cf GROBLICA