[zaloguj się]

ALIŻ (103) cn i pt

cn (86), pt (17).

-ż : -sz (69 : 34).

a jasne.

stp notuje, Cn brak, Linde XVI w.

I. Spójnik (86):
1. Wprowadza wypowiedzenie podrzędne (73):
a. Okolicznikowe czasowe (7): A tak chwilę dobrą ſtál nagi/ aliż ſuknia iego przynieſiono OpecŻyw 135; PatKaz II 50; [kościół] kthory ſye do tych myaſt buduye/ y do końcá budowáć będźye/ áliż ſye wſſyſtcy zbyeżymy w yednoſć wyáry KromRozm III N3v.

W połączeniu z trybem warunkowym: Przetni zyemię nápoły/ iużći ſie nie zgoi/ Ni ſie ſámá ſwą mocą iuż nigdy nie ſpoi. Aliż ią muśiſz zlepić y ſpołu położyć/ Przedſię áliżby przyſchłá/ toż na ſtronę włożyć. RejWiz 113.

Połączenie: »tak długo aliż« (3): tedy tácy máią być ſámi záklęći/ ták długo áliż temu doſyć vczynią/ co ná ich vrząd należy. UstPraw A4, B4, K2.

b. Okolicznikowe czasowo-warunkowe (66): Bo wiédz iżci móy mily ocietz/ nikomu nieba niechce otworzytz/ aliż ſie iá dám przod vmęcżytz ij zabitz OpecŻyw 81 v; bo my nieieſteſmy tacy/ abyſmy kogo bez winy na ſmiertz wydali ij ſędziému podali/ aliż pewnie wiémy ijż ieſt doſtoien ſmierci. OpecŻyw 118v, [57]v, 90 [2 r.], 95, 166v; ForCnR D2v; PatKaz I 12v; ktora koly rzecz dobra kyedy czlouyek onyey nyeſlyſzal any yey uydzyal nyepocząla ſyą w yego duſſy y ſerczu, alyſz rzecz ſlyſzana abo uydzyana toſz począta w ſerczu PatKazII 65; Mylczenye chouala rzatko mouyla alyſz tego barzo byla potrzeba PatKaz III 122, 101, 150; KromRozm III 14; GliczKsiąż B5; Ktorey żadny rozeznáć ni zrozumieć może/ Aliż kogo z łáſki ſwey onże ſam wſpomoże. RejWiz 113v; Zadnego z Sláchty záwiązáć ſlubem niemamy/ áliſz go Práwem zwyćiężywſzy UstPraw Av, Av, F2 F2v; Antequam aliquo loco consedero litteras a me non expectabis. Nie nádzieway ſie ode mnie liſtów/ áliſz ſie ná którym mieyſcu poſtánowię. Mącz 379b; Non potest nisi quae locutus es retexueris, Nie może być áliż to coś mówił odwołaſz. Mącz 454a, 94c, 205b [2r.], 396c; RejPos 61v; iſz z tąd nieodeydę/ áliſz to vcżyniſz. SkarŻyw 252, 251, 308, 357, 453.

W połączeniu z trybem warunkowym (20): MetrKor 37/3v, 4 [2r.]; OpecŻyw 25v, 146v, 168v; ysz sya nyemyely okrzywdy swe pozywacz alysby przeth przethnamy [!] ony polozyly ZapWar nr 2085 [2 r.]; iż ich po náwrocenyu ináczey nyeprzyymuye/ yedno áliżby w ten ſpoſob yáwnye wyználi KromRozm III O2, 16; Ták też oni niechay nye záraz młodego ſyná dáyą wſlużbę/ áliżby ſie godził y vſtał. GliczKsiąż I4v; Zaden dobry nie ma być poiman áliżby był práwem zwyćiężon UstPraw 14, D2, Fv, H2; Mącz 272a; OrzQuin A2, Pv, P2v; SarnStat 12, 54. Cf »nie pierwej ... aliż«, »tak długo ... aliż«.

Połączenia: »aliż gdy(by)« (2): ktorego lákubá ten Dominik nienágánił krewnoſćią przy miánowániu świádkow/ áliż gdy dowieſć miał UstPraw C4v, I4v.

»nie ... aliż pierwej«: Ne quis frumentum de area tolleret, antequam cum decumano pactus esset. Aby żaden żitá nie zwoźił áliżby ſie pierwey o dźieśięćinę [...] zgodźił. Mącz 272a.

»pierwej nie (nie pierwej) ... aliż(by)« (17): OpecŻyw 2v, 168v; PatKaz III 147; KromRozm III C8, C8v [2 r.], G4v [2 r.]; Nisi perfecta re de me non conquiesti. Pirwyś nie odpoczinął áliżeś to przewiódł y przekonał co mnie należáło. Mącz 341d; Tu non absistes ea facere donec vapules, Ty tego pirwey nie przeſtánieſz czinić áliż kiyem weźmieſz. Mącz 396c, 504b; OrzQuin A2, Pv, P2v [2 r.]; SarnStat 12, 54.

»tak długo ... aliżby«: sthego myeſcza thak dlugo nyeodchodzycz any stąpacz, alyſzby mya zaſſyą then ze podſtaroſczy [...] na ząmek wyodl MetrKor 37/4.

2. Łączy wypowiedzenia współrzędne lub przyłącza zdanie nadrzędne do podrzędnego (w apodozie) (13):
a. Łączne (3): Ieſli pan zwaycá/ vźrzyſz káżdego z árkábuzem około niego: ieſli pijánicá/ áliż iuż s kuflmi hárcuią około niego: ieſli myſliwiec/ áliż iuż wſzyſcy trąbią v wrot iego. RejPos 245v; bo tylko zgury Spusćiwſzy wóz/ áliſz Vhry. KochFr 126.
b. Przeciwstawne (2): Przetni zyemię nápoły/ iużći ſie nie zgoi/ Ni ſie ſámá ſwą mocą iuż nigdy nie ſpoi. Aliż ią muśiſz zlepić y ſpołu położyć RejWiz 113; Iż to moiá miáłá być nawdzięcżnieyſza winnicá ten narod ludzki/ á cżekałem áby ſie w niey byłá vmnożyłá ſpráwiedliwość/ áliż złość: Nádziewałem ſie też w niey ſądu ſpráwiedliwego/ áliśći krzyk á nárzekánie. RejPos 59v.
c. Wynikowe (8): ij dlugo za mártwé nieruſſaiątz ſie leżala/ aliż ią ijnſſé panijé cieſſyly OpecŻyw 110v, 125v; Ano iedzie ieden weſoło ſobie ſpiewáiącz/ koń pod nim pádnie/ áliż álbo nogá/ álbo ſzyiá wiśi RejZwierc 151v, 109; Wſzákże tym zakonni oni ludzie zwyćiężyć ſię niedáli/ y vmrzeć zá prawdę rádzi chćieli. áliſz inną na nie ſamołowkę nálaſł Ceſarz. SkarŻyw 300, 471, 477, 543.
II. Partykuła (17):
1. Uwydatniająca (4): duſſa yego zamyα ſmαtna bila alyſſ do ſmyercy. BierRaj 23v, 23; tamo to groblei ich alisch do spvsczenya staw i viscya rip motikami i ridlmi nyeprzekopal ZapWar 1518 nr 2237; ieſſcże przez maly cżas będę s wami/ tzuſz aliż do godziny ſmierci moie OpecŻyw 95.
2. Ograniczająca (13):
a. W wypowiedzeniu twierdzącym (7): [żona] Bądz to gniewliwa abo ſzalona [...] po ſwadzbie aliż poznano bywa. BielŻyw 109; KromRozm III B2, C8, G4, E8; Piſze też iż iuż potym áliż dniá cżwartego/ Toż niebo ochędożył ſwiátłoſciámi iego. RejWiz 144v, 93v.
b. W wypowiedzeniu zaprzeczonym (6): niebędzie obiawiono/ aliż w dźień ſądny. OpecŻyw 116; RejJóz 12; KromRozm III C8; Obiecuiem/ iż żadnemu z poddánych náſzych nieweźmiem Imienia/ áni ſię wwiążem/ o wſzeláki wyſthępek/ áliż z Práwá/ przes ktoreſmy ná to wyſádzili. UstPraw Av; Iż nielza miły Pánie inácżey iedno áliż we krwi teſtámentu twego muśiſz wypuśćić s tego nędznego więzyenia ten mizerny narod ludzki RejPos 101 v; SkarŻyw 227.

Cf ALIŚCI

MB