Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [GRUNTARZ]

Następne hasło: GRUNTOWAĆ SIĘ »

GRUNTOWAĆ (13) vb impf

o oraz a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	gruntować
praes
	sg	pl
1	gruntuję
3	gruntuje	gruntują

praet
	sg		pl
3	m	gruntowåł	m pers	gruntowali

imperativus
	sg
2	gruntuj
3	niech gruntuje

inf gruntować (1). ◊ praes 1 sg gruntuję (4). ◊ 3 sg gruntuje (2). ◊ 3 pl gruntują (1). ◊ praet 3 sg m gruntowåł (1). ◊ 3 pl m pers gruntowali (1). ◊ imp 2 sg gruntuj (1). ◊ 3 sg niech gruntuje (1). ◊ part praes act gruntując (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.; poza tym XIX w. w innym znaczeniu.

Znaczenia

1. Budować fundamenty; tu przen: o ziemi (1)
2. Czynić pewnym, niewzruszonym (5)
3. Ustanawiać, czynić obowiązującym (3)
4. Wywodzić rozwijać z twierdzeń podstawowych (2)
5. [Zatrzymywać okręt przez zrzucenie kotwicy na dno]
*** Bez wystarczającego kontekstu (2)

1. Budować fundamenty; tu przen: o ziemi (1): Powiáda Pan ktory rozpoſtrza niebioſá/ y ktory gruntuie źiemię [fundans terram] Leop Zach 12/1.

2. Czynić pewnym, niewzruszonym; fortificare Calep (5): Fortifico – Vmoczniąm, grunture [!]. Calep 431b.

gruntować co (4): á gruntuy o nim w ſercu ſwoim/ thák iáko oni gruntowáli thę mocną wiárę ſwoię RejPos 277v; rozſzerzáiąc Gránice ſwoie/ vſtáwicznymi woynámi pokoy ſobie y potomkom ſwoim w nich gruntuiąc / Rzymſkie y Konſtantinopolſkie Ceſarſtwá do gruntu práwie zwątlili StryjKron 95; Niech w tobie duſzá moiá żywot ſwoy gruntuie LatHar 386.

3. Ustanawiać, czynić obowiązującym; sancire Mącz [co] (3): Sancio [...] Vſtawę/ Státut czynię gruntuyę/ przykázuyę nieco pod winą Mącz 366d; TO żáłobliwe vciążenie Páná náſzego dzyało ſie iuż po oſthátecżney wiecżerzy iego/ gdy [...] w oſtátnich roſpráwach ze zwolenniki ſwoimi/ [...] gruntował á piecżętował tę wolą á poſtánowienie ſwięte ſwoie. RejPos 333v, 132v.

4. Wywodzić rozwijać z twierdzeń podstawowych [co na czym] (2): Ale niech obacżą/ żeć te^go ſłowká Troyce świętey/ y deklárácyey teyto táiemnice nie z Piſmá wźięli/ ná ktorym ſie ták dálece ſwe rzecży gruntowáć okázuią WujJud 44; Przetoż dármo gruntuią ná tym mieyſcu odſzczepieńcy ſámę wiárę ſwoię. WujNT 534.

5. [Zatrzymywać okręt przez zrzucenie kotwicy na dno [co]: Aż ſię náwet do Kumów Włoſkich przybił brzegu. Náwodząc rufy k morzu/ ſtaby záſtępuią Krzywé brzegi/ á kotwie okręty gruntuią. VergKoch 150.]

*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Fundo, Funduye/ Gruntuyę. Mącz 140b; Calep 441b.

Synonimy: 1. fundować; 2. umocniać, utwierdzać.

Formacje współrdzenne: ugruntować, zgruntować.

Cf GRUNTOWANIE, GRUNTOWANY