[zaloguj się]
[pdf]

GRZANKA (43) sb f

-an- (38), -ąn- (5).

Pierwsze a pochylone, końcowe jasne.

Fleksja
sg pl
N grzånka grzånki
G grzånki grzånek
A grzånkę grzånki
I grzånką grzånkami

sg N grzånka (10). ◊ G grzånki (1). ◊ A grzånkę (13). ◊ I grzånką (2). ◊ pl N grzånki (3). ◊ G grzånek (4). ◊ A grzånki (7). ◊ I grzånkami (3); -ami (2), -(a)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Kawałek chleba upieczony lub usmażony, także kromki chleba przeznaczone na upieczenie; panis butiratus, vesca Murm, BartBydg; tostura BartBydg; comptum Calep; bolus magnus, libamentum Cn (42): Murm 163; BartBydg 21, 161, 169; Theż ſkora rżanego chleba vpiecżona v ognia iako grzanka [...] ſthanowi wraczanie. FalZioł V 83, I 82a [2 r.], II 8b, III 30d, V 62v, 63 [2 r.] (11); RejKup R; Vciecże cżáſem z domu chociay mu nie trzebá/ Kiedy mu iuż ná grzånki nie doſtánie chlebá. RejWiz 92, 105; Naprzod gdyſye kóń oſádni/ grzankę z octem ćiepło ná nié przyłóż SienLek 180, 99; LeovPrzepSamb b4v; RejPos 185v; Gdiż then záwżdy lepſzey roſkoſzy vżywa co ſobie w ciepłey iżbie ſiedzi á grzanki ſobie do piwá kráie RejZwierc 67, 7, 190v, 237; PudłFr 64; Calep 229b.

W charakterystycznych połączeniach: grzanka namoczona (wmoczona) (3), smażona, szeroka, wielka; grzanka z masłem (3), z octem; z grzanką czasza, donica (2); grzankę jeść (2), maczać (omoczyć, rozmoczyć) (3), przyłożyć (3), przyprawiać, spalić, ugrzać (2), ukroić (2); grzanką obłożyć, pocierać; na grzankę posypować (3).

Zwrot: »grzankę (u)piec« (3): FalZioł V 68v; SienLek 179; Grzanki piec/ Piwo ſiec. RejZwierc 237.
Wyrażenie: »grzanka z chleba, chlebowa« (7 : 1): Theż grzankami z rżanego chleba głowę obłożyć/ wyciąga parę z głowy y bolenie odeymuie. FalZioł V 75v, II 8b, V 42v, 62v, 92; ſpal grząnkę chlebową á zetrzy ią ná proch w dunicy SienLek 189v, 98v, 179.
Przen: Gratka, zysk, korzyść, coś dobrego (3): Iż inemu/ á nye yemu odpuſty papyeſkye ná kazányu opowyádáć kazano; Skąd ſye on dobrey grzanki nádźyewał. KromRozm I Ev; GórnDworz S; Poymi Philokierdownę ráczey, śiła zátym Wniśc może w dom náſz ſynu: nie ládá to grzanká. CiekPotr 26.
2. Ciepły, podgrzany napój (1): Iſczie bys byl ſdrowſy pewno. Bych wa ſobie poſyedzyala A zgrąnek [lege: grzanek albo zgrzanek] ſię napijala. RejKup h4.

ZCh