Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: HAMOWAĆ

Następne hasło: HAMOWAN »

HAMOWAĆ SIĘ (46) vb impf i może pf

impf (45), może pf (1) [znacz. 3].

sie (25), się (20), si(ę) (1).

Oba a oraz o jasne.

Fleksja

indicativus
inf	hamować się
praes
	sg	pl
2		hamuj(e)cie się
3	hamuje się	hamują się

praet
	sg		pl
3	m	hamowåł się	m pers
3	n	hamowało się	subst	hamowały się

fut
	sg
1	m	hamować się będę
3	f	będzie się hamowała

imperativus
	sg	pl
2	hamuj się	hamujcie się

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś się hamowåł	m pers	byście się hamowali
3	m	by się hamowåł	m pers	by się hamowali
3	n	by się hamowało	subst

con praet
	sg
3	m	by się był hamowåł

inf hamować się (11). ◊ praes 3 sg hamuje się (8). ◊ 2 pl hamuj(e)cie się (1). ◊ 3 pl hamują się (2). ◊ praet 3 sg m hamowåł się (3). n hamowało się (1). ◊ 3 pl subst hamowały się (2). ◊ fut 1 sg m hamować się będę (1). ◊ 3 sg f będzie się hamowała (1). ◊ imp 2 sg hamuj się (2). ◊ 2 pl hamujcie się (1). ◊ con 2 sg m byś się hamowåł (1). ◊ 3 sg m by się hamowåł (2). n by się hamowało (1). ◊ 2 pl m pers byście się hamowali (1). ◊ 3 pl m pers by się hamowali (4). ◊ con praet 3 sg m by się był hamowåł (1). ◊ part praes act hamując się (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVII w.

Znaczenia

1. Powstrzymywać, powściągać siebie, panować nad sobą (w funkcji strony zwrotnej) (31)
2. Być powstrzymywanym, powściąganym, poskramianym, krępowanym, być opanowywanym przez coś (w funkcji strony biernej) (14)
- a. Być zniszczonym, wyniszczonym, zginąć (1)
3. Ustawać, zatrzymywać się, poprzestawać na czymś, być ograniczonym do czegoś (1)

1. Powstrzymywać, powściągać siebie, panować nad sobą (w funkcji strony zwrotnej); abstinere PolAnt, Cn; abstinentem esse, se cohibere a. comprimere a. continere a. instringere a. reprimere a. tenere, moderari, comprimere a. vincere animum Cn (31): ktorzy znáią to iáſnie/ iż zle cżynią/ á wdy ſie hámowáć niechcą GórnDworz Ff3v; RejZwierc 80; y przy obiedzie cżęſto [łzy] wytryſkáły/ by ſię był niehámował SkarŻyw 291; CzechEp 207, [387]; ZawJeft 5; Przeto ſię hámuy cnotliwy Polaku/ Day pokoy frochtom KlonFlis D3.

hamować się od czego (19): áby [...] zuchwáli ludźie od złych vczynkow ſye hámowáli GroicPorz ii4v; KuczbKat 195; WujJud 86; BudNT 1.Thess 4/3, 1.Tim 4/3; CzechRozm 228; KarnNap B4; ModrzBaz 18, 54; SkarŻyw 245; Lecż ia da Pan Bog/ ktoremu vfam/ od tego ſię hámowáć będę CzechEp 10; SarnStat 612; Iáko gdy ſię od właſnego małżeńſtwá hámuie/ gdy kto w bezżeńſtwie zoſtáie SkarKaz 120b. Cf hamować się od czego czym. »od złości się hamować«.

hamować się od kogo [= od działania przeciw komu] (1): GliczKsiąż N8v cf Szereg.

hamować się od czego czym (2): y puſzcża ſię ná nas zbytnią zápálcżywośćią: nie hámuiąc ſię od tego/ przykłádem drugich NiemObr 17; SarnStat 1172.

hamować się w czym (3): y dla niey [złości] go/ ieſli ſie w niey niehámował/ ſrodze karał. CzechRozm 87v; Y pewna/ żebyś ſie wáſzá kró: M. w tym ſczęśćiu nigdy niehámował OrzJan 94. Cf »w gniewie się hamować«.

Zwroty: »w gniewie się hamować« (1): iż ten gniew iego [Boga]/ ſyn iego y Pánná w koronie po lewiey ſtoiąca/ błága: á iż ná ich prośbę w gniewie ſię ſwym hámuie CzechEp 187.

»od złości się hamować« (4): Then ſie nadobnie vpſtrzy y zbrámuie/ Kto ſie od złośći s ſwey cnoty hámuie. RejZwierc 222 [idem Phil D4]; CzechRozm 89, 249; Phil D4.

Szeregi: »hamować się i powściągać« (1): ále y śiłá ludźi od tych ćięſzkich á ſproſnych grzechow/ dla trudnieyſzego rozgrzeſzenia/ hámuią ſie y powśćiągáią. WujJud 86.

»nie hamować się ani zadzierżeć« (1): nye mogą ſie też [ludzie] hámowáć áni zadzyerżeć od náucżycyelow/ thák żeby im pokoy dobry dáli/ á według ich nyewinnosći ná nye ſie nye tárgáli. GliczKsiąż N8v.

W przen (1): Wy ſye wiátry hámuycie/ dźiś wiać nie potrzebá PudłFr 66.

2. Być powstrzymywanym, powściąganym, poskramianym, krępowanym, być opanowywanym przez coś (w funkcji strony biernej); abstineri, contineri Cn (14): Diar 35; áby ſie teſz ieſzcże hámowáło plugáſtwo y niecżyſtość wſzelaka KarnNap F3.

hamować się czym (10): FalZioł V 18c; Oczko 14; SkarŻyw 118; Lecz ſye tym żal nie hamuie/ Owſzem więtſzy przyſtępuie. KochTr 18; OrzJan 59, 60; SkarKaz 314a; Grzechy ktore ſię duchownym práwem hámowáły teraz y forum nie máią. SkarKazSej 700b marg, 701b, 703b.

hamować się o co (1): iuż wodá póydźie poſkokiem/ o żadną ſye rzecz nie będźie hámowáłá. Strum G2.

a. Być zniszczonym, wyniszczonym, zginąć; consumere PolAnt (1): Bo ia Iehowá nie odmieniam lecż wy ſynowie Iáhákowowi nie hámuiećie ſię [et vos filii Iahacob non consumpti estis] (marg) wł: nieprzeſtáiećie. (‒). BudBib Mal 3/6.

3. Ustawać, zatrzymywać się, poprzestawać na czymś, być ograniczonym do czegoś (1): A to przelewánie krwie nie hámuie ſię wdorosłem wieku [non insistit in aetate adulta]: przychodźi iuż y do dźieci. ModrzBaz 144.

Synonim: 1. powścięgać się.

Formacje współrdzenne: pohamować się, uhamować się, zahamować się.