[zaloguj się]
[pdf]

ISKRA (52) sb f i m

f (44), m (8) [funkcji n-pers].

Fleksja
sg pl
N iskra iskry
G iskry iskier
D iskrze
A iskrę iskry
I iskrami
L iskråch

sg N iskra (18). ◊ G iskry (2). ◊ D iskrze (1). ◊ A iskrę (5). ◊ pl N iskry (18). ◊ G iskier (1). ◊ A iskry (4). ◊ I iskrami (2). ◊ L iskråch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) i XVIII w.

1. Najmniejsza cząstka ognia; scintilla Mymer2, Mącz, Cn; fomes, igniculus, semen flammae Cn (44): kiedy będzie [ten kamień] na ſlońcże wyłożon/ tedy wypuſzcża z ſiebie iſkri FalZioł IV 53a, IV 51b; Mymer2 30; Potym latháły ogniſte iſkry/ od kthorych wſzytek záſtęp wielkim vćiſnienim był ogárnion. HistAl [G]3, H6; Iż [w rusznicy] ſkoro gdzye [proch] do iſkry by namniey przypádnie/ Vźrzyſz/ álić płomieniem zápali ſie ſnádnie. RejWiz 151v, 167v; ábo nowe iákie á nieznáiome gniewu pełne beſtye/ ábo parę ogniſtą tchnące/ álbo dymny ſmrod wydawáiące/ ábo ſtráſzliwe iſkry z ocżu wypuſſcżáiące [aut horrendas ab oculis scintillas emittentes] Leop Sap 11/18, *2v; BibRadz Iob 41/10, Prov 26/18; Mącz 372b; BudBib Is 50/11 [2 r.]; Kominy niech będą nád wierzchy domow wyżſzey wywiedźione: áby iſkry [scintillae] znich wylatáiące dáchom nieſzkodźiły. ModrzBaz 83v; Phil Q4; Przećię tám ſyn Iowifzow ták go długo duśił/ Aż ſię Cacus iſkrámi/ krwią y ſwędem krtuśił. KlonWor 24.

W porównaniach (14): Będą ſie łſnąć ſpráwiedliwi/ á iáko iſkry [tanquam scintillae] między trzćiną będą ſie przebiegáć. Leop Sap 3/7 [przekład tego samego tekstu BibRadz, RejAp 89, RejPos 262, 277, 319, 321v, RejZwierc 179, BudBib], Eccli 42/22, Is 1/31; BibRadz Sap 3/7; RejAp 89; RejPos 262, 277, 319, 321v; RejZwierc 179; BudBib Sap 3/7; GrabowSet Hv, Lv; Iáko/ práwi/ iſkrá ogniá w śiáno ábo w ſłomę wrzucona/ wſzytko zápala: ták ſłowo Boże przez pożywánie Ciáłá iego w S. Sákrámenćie z náturą náſzą ſkázitelną złączone/ czyni áby oná wſzytká powſtáłá nieśmiertelna y chwálebna. WujNT 331.

W kalamburze nawiązującym do znaczenia podstawowego n-pers (2): Iſkrá s ſyny. NAdobnie ſie tá Iſkrá nam tu roziſkrzyłá/ A co dáley to lepiey iuż będzye świećiłá PaprPan F3v, F3v.

W charakterystycznych połączeniach: iskra ognia; iskry ogniste (4), pałające (2); iskry wypuszczać (2), wypuszczające.

Przysłowia: Widzieli Papieżowie Duchem Prorockim y Duchem Piotrá ś. iż to cżći prozney prágnienie Biſkupow Cárogrockich/ wielkie niepokoie w kośćiele Bożym vcżynić miáło [...] Przeto tę iſkre na przodku gáśili/ áby ſię ſzkodliwy wſzytkiemu Chrześćiáńſtwu ogień zniey nie wzniećił SkarJedn 180.

[z máłey iſkry śilny ogień bywa. ŁaskiSprRyc D3v.]

W przen (1): Nie pátrzałem w żadne kołá/ Dźiś mi idą iſkry z cżołá. CzahTr H4.
Przen: Zalążek, początkowe stadium jakiegoś procesu, akcji; najmniejsza cząstka czegoś (9): RejPos Bv; GrabowSet L2; Drudzy czeládźi heretyctwá dopuſzczáią/ y śmieią ná chlebie ſwoim chowáć iad domownikow wſzytkich: iſkrę ktorą dom wſzytek zgorzeć może. SkarKaz 422b.

iskra czego (6): też oná iſkrá oney nieſmiertelnośći Adámowey záwżdy ſie w nas odnawiác muśi RejAp 5v; ieſli mi kiedy gorętſza miłośći iſkrá w ſerce weſzłá/ hnethem ſie wſzytką śiłą/ y rozumem o tho ſtárał/ ábym ią zgáśił. GórnDworz C4v; RejPos 337; ModrzBaz 6; Spuść iednę iſkrę/ ſwey władzey potężną/ By nie tylko rozgrzałá Duſzę/ [...] Lecż/ áby w vmysł dáłá/ Swym świátłem świętym wolą niezwyćiężną GrabowSet F4v. Cf iskra czego ku czemu.

iskra czego ku czemu (1): y ſą wniem [w człowieku] iákoby nieiákie iſkry roſtropnośći y cnoty ku zacnem ſpráwam [igniculi prudentiae et virtutis ad res praeclare gerendas] ModrzBaz 6.

W charakterystycznych połączeniach: iskra mądrości, miłości, nieśmiertelności, roztropności, spraw świętych, władzy.

2. n-pers (8): [Elżbieta] porucżyłá [...] zamki niekthorym Cżechom drapieżnym/ iáko Iſkrze/ Tháláfuſowi BielKron 304, 304v, 389 [3 r.], 393, Lllll4v; PaprPan F3v.

Cf SKRA

TZ