[zaloguj się]
[pdf]

JAŁMUŻNIK (33) sb m

a jasne.

Fleksja
sg pl
N jałmużnik jałmużnicy
G jałmużnika jałmużnik(o)w
D jałmużnikowi jałmużnik(o)m
A jałmużniki
I jałmużniki(e)m jałmużniki
V jałmużniku

sg N jałmużnik (10). ◊ G jałmużnika (7). ◊ D jałmużnikowi (1). ◊ I jałmużniki(e)m (5). ◊ V jałmużniku (1). ◊ pl N jałmużnicy (1). ◊ G jałmużnik(o)w (4). ◊ D jałmużnik(o)m (1). ◊ A jałmużniki (2). ◊ I jałmużniki (1).

Sł stp: jełmużnik, Cn brak, Linde XVI – XVII(XVIII) w.

1. Wspomagający ubogich, dający jałmużnę (30): Máćiey Miechowitá vmárł Doktor w lekárſtwie niepoſpolity/ cżłowiek dobrego á práwie Swiętego żywotá/ iáłmużnik wielki ubogich BielKron 419; Tyberius Ceſarz [...] był mądrj y mężny/ ále nádewſzytko wielki iáłmużnik y obrońcá vbogich. SkarŻyw 101; Iam ieſt powiáda/ ſyn iednego zacnego y ſławnego męża. Ktory wielkim był iáłmużnikiem/ y wiele vbogim dobrze cżynił. SkarŻyw 103, 97, 98, 100, 101 [2 r.], 102 (14); CzechEp 38; ReszHoz 133; Wielką poćiechá wſzytkim iáłmużnikom/ y wielką moc vczynkow miłośiernych WujNT 262.

W charakterystycznym połączeniu: wielki jałmużnik (10).

a. Przydomek św. Jana, patriarchy Aleksandryjskiego z VII w, słynącego z wielkiego miłosierdzia; Joannes Eleemosynarius (11): Marczim [!] ſwiety doſtoiny był A wzdý zaplaſċ niebo kupył. Albo ialmuznik ian ſwiety Za pieniadze wniebu [lege: w niebo] wzyety. RejKup M.
Zestawienie: »Jan Jałmużnik« (10): Bądz pozdrowion Ianie Iáłmużniku/ oytze śirot poćieſzyćielu niemocnych KrowObr 174v; BielKron 270v; RejAp 111v; WujJud 225v; TEn Błogoſłáwiony Ian Iáłmużnik/ bárzo wielkie kochánie w tym miał/ gdy iákie świętych przykłády y powieśći ſłyſzał SkarŻyw 97, 99, 100, 106, 107; LatHar [+ +].
b. Nazwa zakonnikow zajmujących się wspomaganiem ubogich (1):
Wyrażenie: »bracia jałmużnicy« (1): Látá 1257. Nowy zakon bráćiey Iáłmużnikow pod regułą S. Benediktá/ pánny Máriey przez Papieżá Alexándrá cżwartego vſtáwiony BielKron 364v.
2. Znajdujący się pod czyjąś opieką, korzystający z pomocy; tu o stosunku lennym między państwami (3): Włádziſław chcąc ich rátowáć vżywał rády Boguſze y Niemierze thakież/ poſłáli do Pruſkiego Miſtrzá iáko do iáłmużnikow twoich/ áby dał pomoc odpędzić nieprzyiaćielá od Gdańſká BielKron 369v; [Łoktek skargę położył przeciw Mistrzowi Pruskiemu] przekładáiąc mu to pred [!] pány/ biſkupy/ y poſpolithym ludem co nád nim vdziáłał/ znáiąc dobrodzieyſthwo Polſkie/ y będąc oni iáłmużniki ich. BielKron 369v.
Szereg: »zakonniki albo jałmużniki« (1): Pruſki Miſtrz prożno ſie dopiera Prus álbo Pomorſkiey źiemie/ gdyż on tám nigdy dzyedźicem nie był s przodkow ſwych/ tylko iáko ine zakonniki álbo iáłmużniki przywiedzyono z Niemiec od kſiążąt Polſkich. BielKron 407v.

LW