[zaloguj się]
[pdf]

JELENI (174) ai

Oba e jasne.

Fleksja
sg
mNjeleni fNjeleniå nNjeleni(e)
Gjeleniégo, jelenigo Gjeleni(e)j Gjeleniégo
Ajeleni Ajelenią Ajelenie
Ijelenim, jeleni(e)m I I
L Ljeleni(e)j Ljelenim, jeleni(e)m
pl
N subst jelenie
G jelenich, jeleni(e)ch
A subst jelenié
I m jeleni(e)mi, jelenimi
f jeleni(e)mi

sg m N jeleni (27). ◊ G jeleniégo (47), jelenigo (1) FalZioł; -égo (5), -(e)go (42). ◊ A jeleni (7). ◊ I jelenim (9), jeleni(e)m (6); -im SienLek; -(e)m RejFig; -im : -(e)m FalZioł (8 : 5). ◊ f N jeleniå (2); -å (1), -(a) (1). ◊ G jeleni(e)j (1). ◊ A jelenią (5). ◊ L jeleni(e)j (1). ◊ n N jeleni(e) (4). ◊ G jeleniégo (18); -égo (1), -(e)go (17). ◊ A jelenie (2). ◊ L jelenim (2), jeleni(e)m (1); -im SienLek; -im : -(e)m FalZioł (1 : 1). ◊ pl N subst jelenie (13); -é (2), -(e) (11). ◊ G jelenich (17), jeleni(e)ch (1) FalZioł. ◊ A subst jelenié (3); -é (2), -(e) (1). ◊ I m jeleni(e)mi (5), jelenimi (1) FalZioł. ◊ f jeleni(e)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Przymiotnik od „jeleń”; pochodzący od jelenia, należący do jelenia, właściwy jeleniowi; cervinus Mącz, Calep, Cn; cervarius Mącz, Cn (87): KOſć bywa naydowana w ſercu Ieleniem przy lewey ſtronie ſercza FalZioł I 95d; Mozg też ieleni na każde bolenie pomaga. FalZioł IV 8c; Omywſzy dobrze: palonym prochem z rogu ieleniego poſypuy ielito wyſzłe/ á tak natychmiaſt w niewiaſtę wetkay. FalZioł V 29, I 146, II 17b, III 3a, 38a, IV 8d (43); MiechGlab 62; RejRozpr G3; RejFig Bb; RejZwierz 118; BielKron 264; Arborea cornua cervorum, Gáłęźiſte rogy yelenie. Mącz 14b, 50a, 358c; Węże theż tym roſpędźiſz/ gdy będźieſz rogiem ielenim częſto w domu kurzyć SienLek 159v, 40, 58v, 78v, 90v, 93v (27); BielSat B4v; wźiąć rogi ielenié/ y ſtłukſzy/ w piecu zduńſkim/ wgárncu zálepiónym ſpálić Oczko 16v; BielRozm 14; Calep 184a, 692a.

W porównaniach (2): ſpráwił me nogi prędkye práwye yák yelenye LubPs Ev; śierzć ná nim ćiſawa [...] goleni y nogi ćienkie ákoby Ielenie. BielKron 264.

W charakterystycznych połączeniach: jelenia (-e, -i) głowa, krew, łajno, łoj (13), mięso (4), mozg (2), płuca (2), rog (24), serce (16), skora (7), szpik (2); jeleni i (albo) bykowy, cielęcy, kozięcy, kozłowy (3), sarni (2), skopowy, wołowy (2).

Wyrażenia: »jeleni kstałt« (1): AKteon miał krolewic/ z Dianą rozmowę/ Ták iż mu odmieniłá/ w Ieleni kſtałt głowę. RejZwierz 42v.

»jelenie rogi« = coś ekstrawaganckiego (1): To ták długo gębuie/ będźie przepiorowáć/ Aż ią onym ſtem złotych mąż musi dárowáć. Pomyśli on więc ſobie/ niedbam choćbyś miałá Ielenie rogi ná łbie/ byś mię zániecháłá. ZbylPrzyg A4.

[»wiek jeleni« = długowieczność: Zonáć vmárłá/ wedla ſercá twego: Ktorać poćiechą byłá/ cżáſu złego. [...] Choćby przetrwáłá/ trzyſtoletne dźiady y wiek ieleni/ y látá Pállády. Przećieby byłá muśiáłá ſwe nogi/ Puśćić pod źiemne niewrocone drogi. KmitaTreny B2v.]

2. Zestawienia w funkcji nazw botanicznych (87):
»jelenia gębka, bdła« = Elaphomyces granulatus Fr. (Rost); grzyb z klasy workowców; jeleniak sarni (2 : 1) (3): Wezmi drzewa Aloes/ polney drijakwie/ ieleniey bdły/ ktorą połacinie zową Cerui boletus FalZioł V 70; też to czerwonkę mocnie ſtánowi gdy ielenią gębkę drobno skráiawſzy ćiepło spiwem wypijeſz. SienLek 102v, 124v.

»jeleni(e) język, języczki« = Scolopendrium officinarum Sw. (Rost); scolopendria Mymer1, Mącz; scolopendrium, calcifraga Mącz; gatunek paproci rosnący na zacienionych skałach wapiennych w Karpatach i na Wyżynie Małopolskiej; języcznik zwyczajny (61 : 6) (67): Scolopendria. Hirſchenczunge. Ieleni iązik. Mymer1 18v; Wezmi Kaniey przędze/ ieleniego ięziku/ każdego ſnich po garſci FalZioł I 28d; Też gdy korzenie piotruſzcżane z naſieniem włoſkiego kopru/ z ieleniem ięzyczkiem w piołynowej wodcze á tego ſie bedzieſz napijał dla żołtey niemoczy ktora pochodzi s ſtrony ſleziony. FalZioł I 98c, I 7a, 17c, 45a, 47c, 95d (60); Scolopendria nomen herbae, vel Scolopendrium alias Calcifraga, yeleni yęzik. Mącz 373c, 154c; Pomagać też temu páprotká y ielenie ięzyczki/ mátki bożey włoſki: ábowiem czyśćią Melánkolią. SienLek 94v, 166v, 228v, Xxx2.

»jeleni korzeń« = Origanum dictamnus L.; lebiodka kreteńska (1): Dictamnum – Dijptani [lege: dyptam], ieleni korzen. Calep 320b.

»jeleni trunk« = Serratula tinctoria L. (Rost); sierpik barwierski (3): Herba sulonum. Ielenitrunk. FalZioł I 3d, 64c [2 r.].

a. Zestawienia w funkcji nazwy botanicznej roślin z rodziny selerowatych (baldaszkowatych; Apiaceae), prawodpodobnie z rodzaju gorysz (Peucedanum) lub żebrzyca (Seseli); botrys Mącz (13):
»jeleni korzeń« (3): Botrys, Herba, Ambrosia, Yeleni korzeń. Mącz 26c; korzenia ieleniego dwie/ orzechowych iądr cztery drágmy/ to wſzytko dobrze vwierćiawſzy z winem pić SienLek 109, 148.

»jeleni korzeń biały« (2): Ieleni korzeń biały/ Seſeli Aethiopicum SienLek 251, Xxx2.

»jeleni korzeń czarny« (2): Ieleni korzeń czarny/ Seſeli peloponeſiacum SienLek 252, Xxx2.

»jelenie ziele« (6): Elaphoboscon, Herba vulgus pabulum cervi vocat, Yelienie zielie. Mącz 101a; Mieſyęczne płáwy wzruſza korzeń ieleniego źiela SienLek 109, 113v, 151v, 153v, 154v.

Cf JELENIOW, JELENNIK, JELEŃCZY

JW