[zaloguj się]
[pdf]

JUTRZNIA (44) sb f

Fleksja
sg pl
N jutrzniå jutrzni(e)
G jutrzni(e)j jutrzen
A jutrznią, jutrznię jutrzni(e)
I jutrznią
L jutrzni, jutrzni(e)j

sg N jutrzniå (6). ◊ G jutrzni(e)j (6). ◊ A jutrznią (16), jutrznię (1) BielKron. ◊ I jutrznią (2). ◊ L jutrzni (8), jutrzni(e)j (2); -i PatKaz, RejFig, StryjWjaz, LatHar (2); -i- : -(e)j KrowObr (1 : I), SkarŻyw (2 : 1). ◊ pl N jutrzni(e) (1). ◊ G jutrzen (1). ◊ A jutrzni(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Część. modlitw odmawianych lub śpiewanych przez duchownych, najczęściej w chórze, między północą a wschodem słońca; preces ecclesiasticae nocturnae vel matutinae, officium matutinum Cn (42): PatKaz III 142; Tym pienim kazda iutrznia pocżyna ſie, a pobudza prorok ludzie ku nabożeńſtwu. WróbŻołt ff8v; RejRozpr A2 v; KrowObr 160, 161; ZOłnierz ktory ná polu záwżdy w ſłużbie bywał/ Iáko żyw w wielki piątek/ ná iutrzni nie bywał. RejFig Dd6v, Dd6, Dd6v, Dd7v; oni miecże poſwiącáią w nocy po wigiliy Bożego Národzenia/ niżli ná iutrznię zádzwonią BielKron 215v; Prot Bv; StryjWjaz B; ono w kośćiele zákryſtyan ogień krzeſze/ gotuie ołtarz y inne rzecży do iutrzniey SkarŻyw 332, 74, 161, 193, 308, 511 (12); StryjKron 421; LatHar 15 marg [2 r.], 303, 346; [W nocy Pan ieſt poiman/ y v Káiphaſzá nieucżćiwie był cżcon/ z tąd vroſłá Iutrznia. HerbOdpow Pp4 (Linde).]

W połączeniach szeregowych (6): PatKaz I 16; WróbŻołt pp7; Ná tym mieyfcu przez długi cżás/ ná godziny kośćielne/ iutrznią/ nieſzpor/ Tertię/ Sextę Nonę/ ſłychana byłá dziwna muzyká y śpiewánie chwalących Bogá SkarŻyw 179, 141; Stąd tedy od Apoſtolſkich cżáſow Kośćielne godźiny ná śiedm cżęśći y cżáſow rozdźielone/ powod y przycżynę ſwą wźięły: iáko Iutrznia/ Prymá/ Tercyá/ Sextá/ Noná/ Nieſzpor/ y Kompletá. LatHar 302, 302; WujNT 439.

W charakterystycznych połączeniach: na jutrznią dzwonić, wsta(wa)ć (2) wyprawić, zyść się.

Wyrażenia: »jutrznia pułnocna« (1): Prime/ Tertie/ Sexte/ None/ Nieſzpor/ iutrżnią pułnocną/ ſpiewánim Pſalmow odpráwowáły [klasztorne panienki]. SkarŻyw 141.

peryfr. »jutrznia Bachusowa« = orgia, bachanalia (1): vyźrzyſz proſtowłoſą [cygankę]/ Z niecżyſtą y ſámopás rozpuſzcżoną koſą; Iákby dopiero przyſzłá z Iutrzniey Báchuſowey KlonWor 6.

Zwrot: »jutrznią (od)śpiewac« (3): RejFig Dd6v; Iutrznie z kapłany y Kánoniki ſwymi śpiewał/ y drugdy ie wnocy budził/ ſam ſygnuiąc y dzwoniąc. SkarŻyw 412, 74.
Szereg: »nieszpor i jutrznia« (2): PatKaz I 3; przebłogoſłáwiona Pánno [...] nie máſz tego nieſzporu y iutrzniey/ gdźieby ćię nie wyſławiano. SkarKaz 578b.
2. Gwiazda (2): á ti roskoſzne vcżiniſz wyſzcie iutrżen iutrzenne y wiecżorne [exitus matutini et vespere delectabilis]. WróbŻołt 64/9.
Przen: O kościele wschodnim (1): Ninye ná zachodźye ſlońce ſpráwyedliwoſci wſchodźi/ á ná wſchodzye yutrznya oná/ ktora byłá ſpádłá/ nád gwyazdámi ſtolec ſwoy poſtáwiłá. KromRozm III O3v.

JW