[zaloguj się]
[pdf]

KANONIK (1227) sb m

k- (1212), c- (15).

a jasne (w tym 5 r. błędne znakowanie); -o- (44), -ó- (1); -o- : -ó- SarnStat (39 : 1).

Fleksja
sg pl du
N kanonik kanonicy
G kanonika kanoników
D kanonikowi kanonik(o)m
A kanonika kanoniki kanoniku
I kanoniki(e)m kanoniki, kanonikami
L kanoniku kanonikach
V kanoniku kanonicy
inne pl A a. I - kanoniki

sg N kanonik (781). ◊ G kanonika (234). ◊ D kanonikowi (83). ◊ A kanonika (31). ◊ I kanoniki(e)m (18). ◊ L kanoniku (4). ◊ V kanoniku (1). ◊ pl N kanonicy (21). ◊ G kanoników (16); -ów (ó), -(o)w (10). ◊ D kanonik(o)m (2). ◊ A kanoniki (14). ◊ I kanoniki (11), kanonikami ModrzBaz (2). ◊ A a. I kanoniki (2). ◊ L kanonikach (1). ◊ V kanonicy (1). ◊ du A (cum nm) kanoniku (1) BielKron 362. ◊ skrót (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) i XVIII w.

1. Duchowny katolicki najczęściej członek rzeczywisty lub honorowy kapituły katedralnej; canonicus Murm, Cn; sacerdos maioris in Ecclesia auctoritatis et ditiore censu, sacerdos a consilio episcopi amplissimo sacerdotio praeditus Cn [w tym: skrot X. K. w CzechEp i NiemObr odnoszący się do osoby kanonika Jana Powodowskiego (1074)] (1218): Murm 172; LibMal 1547/137v; Kośćiołow tám znamienitych doſyć/ iedennaśćie kośćiołow Kánonikow/ [...] dziewiętnaśćie kośćiołow fárnych/ przy niektorych ſą Kánonicy. BielKron 285v; Vwierzył Biſkup niewieśćie/ y z kánoniki wyſzli z proceſyámi BielKron 349v; Wźiął też y dwu Kanoniku ſnim BielKron 362, 205, 221v, 278 [2 r.], 347 [2 r.], 362 (14); bym był Krolem/ hnetkibym ćię między piérwſzymi Kánoniki w Polſzce poſádźił/ zá tę vcztę ſzláchetną. OrzQuin O2; RejZwierc B3v, 235 [2 r.]; Więc Archidyakoni y Kánonicy/ Biſkupi ſą pomocnicy w vrzędźie iego Páſterſkim. WujJud 142, Mm3; StryjWjaz C; Ktemu też obrzędy kośćielne obchodźić/ y pewnych godźin modlitwy ktore Canonicȩ prȩces zową mowić/ niemoże być właśnie kánonikow ábo ſzkoláſtykow vrzędem názwano. ModrzBaz 131v; Proboſzcżowie mnimam że byli ſzáfárze/ á onych rzecży ſprawcy/ ktoreby Kánoniki od náuk odrywáć mogły. ModrzBaz 132, 131v [2 r.], 132; SkarŻyw 403, 510 [6 r.], 545, 581.

W połączeniu z nazwiskiem [nazwisko + kanonik (2), kanonik + nazwisko (1)] (3): Item Canonicovi Gorzynſkyemu ſluzącz vnyego biereth bill vkradl LibMal 1547/136v, 1543/113v; SarnStat 1224.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejscowej [w tym: dodatkowo z imieniem własnym (54); kanonik + przymiotnik (65), przymiotnik + kanonik (4)] (69): ZapWar 1529 nr 2473, 1548 nr 2668; LibLeg 7/10v; LibMal 1547/137v; KrowObr 236v [2 r.], Vuv; WyprKr 1v; Drugiego roku ty kápłany ktorzy ſie miánowáli być Krákowſkimi kánoniki/ pośćinano miedzy mury Krákowſkimi BielKron 394, 338, 359v [2 r.], 362, 373v, 393 (11); GórnDworz Q2; Kxiędzá Marćiná Biáłobrzeſkiego/ Złáſky Bożey Byſkupá Láodyckiego/ [...] Snffrágáná y Cánonicá Crákowſkiego etć. Kazánie BiałKaz kt, I3; SkarŻyw 486; CzechEp kt, ktv, *2v, [*6]v, 3 (9); CzechEpPOrz *2; NiemObr kt, 3, 4, 9 żp, 23 żp, 25; WerGośc 255; WerKaz 267; PaprUp C; KochCzJan A2; KochAp 6; piſan przez ręce Ciołká Kánoniká Sędomiérſkiégo SarnStat 992, 56, 226, 371, 900, 940 (24); PowodPr 3; GosłCast 4.

W połączeniach szeregowych (15): W ten dzień dobrze abys rady ſzukal: od tego kto ieſt w prawie vcżony, z Biskupy, y z prelaty, z kanoniki: rozmawiay. FalZioł V 52; GliczKsiąż F3v [2 r.]; Popi/ wſzyſcy Biſkupi/ Mniſzy/ Kánonicy/ Sufrágáni/ Opáći/ poſzáleią wſzyſcy. RejWiz 30; BielKron 235; WujJud 142 marg; WujJudConf 141v; ModrzBaz 131v; ſą w Rzymie trzy Kośćioły/ ktore zową Patriarchales, ſą przez 20. Collegiatas: máią ſwoie Praełaty/ Kánoniki/ Wikárye/ Kleryki/ ktorzy ſię bez przeſtanku modlą/ śpiewáią/ ofiáry cżynią/ gniew Boży błagáią. ReszHoz 115; SarnStat 166, 191, 194, 924, 1098, 1123.

Wyrażenie: »ksiądz kanonik« (1085): ZapWar 1529 nr 2473; Kſięża miła Kánonicy/ Kiedychmy tu ſpołu wſzyſcy/ Wierę ſwieccy nárzekáią/ Ze z was złe przykłády máią. RejZwierc 235; Bo Kapitułá/ ſą kſiężá kánonicy BudBib c2; Ale niechby to ták było [...] żeſmy wedle Papieżá/ X K. [= księdzu kanonikowi] k woli Heretycy CzechEp 14, ktv, *3, *3v [3 r.], *4 [3 r.], *4v [4 r.] (860); CzechEpPOrz *3 [6 r.], *4 [2 r.], **4v; Wyćiął nam nie ieden policżek Xiądz Kánonik/ ále zárázem vpolicżkował ſzcżyrość prawdy w oſobách náſzych NiemObr 5; y roſkazałem zá tym powiedźieć/ iż chcę z X. K. mowić NiemObr 24, 5, 6 [5 r.], 7 [4 r.], 8 [2 r.], 9 (213).
Zestawienia: »kanonik kolleijacki« (1): SarnStat 954 cf »kanonik tumski«.

»kanonik tumski« (1): Dla czego z vczćiwémi w pánie Kryſtuśie Oycmi/ [...] y z Kánoniki ták Tumſkimi iáko Kollegiáckiémi/ y inych kośćiołów Kápitułámi [cum ... Canonicis, tam Cathedralium quam Collegiatarum et aliarum Ecclesiarum Capitulis JanStat 1020]/ y z innémi Duchownémi doſtoieńſtwy opátrzonémi [...] vczyniliſmy ziazd y Séym SarnStat 954.

»kanonik więtszy« = przełożony szkoły katedralnej (1): vſtáwiamy [...] Miſtrzá Fábianá Hánká Dekrétów Doktorá Kánoniká więtſzego [Canonicum maiorem JanStat 884] y Szkoláſtiká Swiętégo Krzyżá we Wrodzcłáwiu SarnStat 1104.

Szeregi: »kanonik i kapłan« [szyk 1 : 1] (2): vprośił v Papieżá Ianá S. Dunſtanus/ aby mu po wſzytkiey Angliey wolno było Kánoniki y kápłany/ ktorzyby w cżyſtośći nieżyli/ zdoſtoieńſtwá ich y vrzędow kośćielnych ſkłádáć SkarŻyw 510, 412.

»pleban i kanonik« (1): piſał o nietzyſtośći nieżeńſtwá wáſzego/ [...] Kxiądz Stániſlaw Orzechowſki [...] Pleban Zyráwſki y Sánocki/ y Kánonik Przemyſki KrowObr 236v.

»kanonik i prebendarz« (1): Też áby Arcybiſkup w Płockim kośćiele był Kánonikiem y prebendarzem BielKron 360.

»prełat, (i) kanonik« = praelatus et canonicus JanStat [szyk 7 : 2] (9): StryjKron 305; ReszPrz 103; Też kożdy Prełat y Kánonik rzeczonégo kośćiołá Wármieńſkiégo [...] będźie tákże powinien przyśiąc wierność iego Iáſnośći SarnStat 1126, 180, 196, 923, 1126 [3 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»proboszcz, (i) kanonik« = praepositus et canonicus JanStat (3): Przy czym byli Vczćiwi mężowie [...] Piotr z Pniewy Proboſcz Włodzcłáwſki y Kánonik Gnieźnieńſki SarnStat 1107, 1044, 1065.

W przen (1): iż gdy ſie iey fáłſz okazał zá tego to Eliaſzá Proroká/ tedy było tych tám Wikáriow á Kánonikow tego Báála ſwiętego zábito o połpiętá ſtá RejAp 30.
a. Tytuł nadawany osobie świeckiej lub duchownemu o niższych święceniach (2):

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy miejseowej [zawsze z imieniem własnym] (2): Iaſnie Wielmożnym Xiążętom/ Panom/ Senatorom/ y wſzyſtkiemu wobecz ſławnie dzielnemu Rycerſtwu/ [...] Maciey Oſoſteuicius Striykowſki Canonik Zmodźki z winſzowánim wſzelkiego w łaſce Bożey Błogoſlawieńſtwa S. Z. Z. StryjKron A, 1.

2. Zakonnik, członek jednego ze zgromadzeń zakonnych, zobowiązany regułą do wspólnego życia (9): KrowObr 36v [2 r.], Ss; Tegoż cżáſu ná Trydeńſkim Seymie duchownym vrádzono/ áby v Kánonikow y w Klaſztorzech cżytano w ſwiętym piſmie Lekcye BielKron 225v.
Zestawienie: »kanonik zakonny« = canonicus regularis JanStat (2): przyiął ćiáſny żywot rády Páńſkiey/vdáiąc ſię do zakonnikow S. Auguſtyná/ tamże w Liſybonie/ od tych ktore kanoniki zakonne zowiemy SkarŻyw 542; SarnStat 1104.
Szeregi: »kanonik i kleryk« (1): Poſtawił ná wielu mieyſc wiele Collegia/ Kánonikow/ y Klerykow pod Regułą/ áby pożytecżniey ſwym y ludzkim duſzom ſłużyli: Bárzo wiele ludzi do żywotá zakonnego pozyſkał SkarŻyw 574.

»kanonik albo regulnik (a. regularis)« [szyk 1 : 1] (2): Arnolphus w Ieruzalem Regułę nową wymyſlił y vſtáwił/ y Mnichy tey Reguły názwał Regulares/ álbo Kánoniki. KrowObr 134v, 36v.

Synonimy: 2. regulnik, zakonnik.

Cf KANOWNIK

AL