Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ARCYKROL]

Następne hasło: ARCYKSIĄŻĘCY »

ARCYKSIĄŻĘ (52) sb m i n

m (8), n (1), m a. n (42); m OrzJan; m : m a. n ActReg (5 : 37); m : n : m a. n SarnStat (2 : 1 : 2); m a. n Mymer¹, OrzRozm, WujNT.

-x- : -ks- : -kx- (42 : 8 : 1).

a jasne (pisane dużą literą 50 r.).

Fleksja

	sg	pl
N	arcykśiążę
G	arcyksiążęcia
D	arcyksiążęciu, arcyksiężęciu
A	arcyksiążę	arcykśiążęta
I	arcyksiążęci(e)m	arcyksiążęty
L	arcyksiążęciu
inne	sg G a. A - arcyksiążęcia

sg N arcykśiążę(12). ◊ G arcyksiążęcia (16). ◊ D arcyksiążęciu (6), arcyksiężęciu (1) ActReg. ◊ A arcyksiążę (6). ◊ G a. A arcyksiążęcia (3). ◊ I arcyksiążęci(e)m (1). ◊ L arcyksiążęciu (4). ◊ pl A arcykśiążęta (1). ◊ I arcyksiążęty (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde bez cytatu.

Znaczenia

Tytuł książąt austriackich początkowo (XIV w.) przysługujący tylko władcom rzeczywiście panującym, później (XVI w.) dziedzicznie przechodzący na wszystkich członków rodu habsburskiego (zarowno na kobiety, jak i na mężczyzn) bez względu na faktycznie sprawowane rządy (51)

Tytuł książąt austriackich początkowo (XIV w.) przysługujący tylko władcom rzeczywiście panującym, później (XVI w.) dziedzicznie przechodzący na wszystkich członków rodu habsburskiego (zarowno na kobiety, jak i na mężczyzn) bez względu na faktycznie sprawowane rządy; archidux Mymer¹, BartBydg (51): archidux, ercherzog, arczikxiążę Mymer¹ 10v; Archidux ‒ arcziksyązą BartBydg 13; Widźiałeś na weſelu Krolewſkim Arcykſyążę Ferdynándá OrzRozm L4; po bitwie Arcyxiązę vstąpieł do miasteczka ActReg 57; Arcyxiązę Maximiliana naswoy pozytek Kanclerz obrocic chciał ActReg 104; Iazłowiecki nasłuzbę Arcyxiązęcia Maximiliana przewabiał ActReg 121, 49, 51, 57 [3 r.], 58, 64 (22); Bo ſię ták właſnie z Graeckiego przekłáda: [...] Archiduces, Arcykśiążętá WujNT 22 przedm; Arcykśiążę Máximilian [...] chćiał occupowáć Rzeczpoſpolitą SarnStat 1051, 1051, 1226.

Wyrażenia:»arcyksiążę rakuski(e)« (3): od Arcyxiązęcia Rakuskiego Ie Msci ActReg 49, 168; IZ Máximillian/ Arcykśiążę Rákuſkié/ ieſt y do tego ieſcze czáſu z woyſkiem w Koronie SarnStat 1225.

Zestawienie: »arcyksiążę jego miłość« (21): gdy też woisko Arcyxiązęcia IM Maximiliana pod Krakowem się stawieło ActReg 13; Conditie Arcyxięzęciu Iém od P. Kanclerza ActReg 75, aby Arcyxiązę Im zysc domnie raczył. ActReg 75, 13, 14, 49 [5 r.] (19); OrzJan 63; SarnStat 153.

Cf ERCKSIĄŻĘ