[zaloguj się]
[pdf]

KARB (48) sb m

kårb (16), karb (1) BielKron. ◊ karb-.

Fleksja
sg pl
N kårb karby
G karbu karbów
A kårb karby
I karb(e)m
L karbie

sg N kårb (7). ◊ G karbu (1). ◊ A kårb (12). ◊ I karb(e)m (1). ◊ L karbie (2). ◊ pl [N karby.] ◊ G karbów (16); -ów (1), -(o)w (15). ◊ A karby (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wyżłobienie, rysa, nacięcie uczynione na drewnianej powierzchni; crena Calep; hiatus, incisio, incisura, incisus, nota, plaga, torulus, vulnus Cn (21): anym vczynyl wpothwoyach y vedrzewyu wszyennych trzechnasczye karbow gwalthem ZapWar 1521 nr 2272; anym mv zadal dwu ran krwavych w palecz v rąkj lewey anym vyczial pyaczi karbow na drzwiach wsyeny ZapWar 1540 nr 2596, 1521 nr 2270, 2271, 2272, 1523 nr 2155, 1527 nr 2394 (12); Y vcżynili ták porąbili hnet dwie ſoſni/ á vcżyniwſzy na nich kárby/ iákoby ſthopnie/ ná iednę wyſoką ſoſnią po nich wlezli GórnDworz P5v; Crenae – Kąrb. Calep 268a; á z ſwego chowánia przedawcy pod iego klucż záraz wydawáć [zboże]/ po iednemu łáſztu/ cżego máią między ſobą z Włodárzem karb mieć: bo kárbem iednym łáſzt odpráwi. GostGosp 46.

W charakterystycznych połączeniach: uczynić [ile] karbow (8), wrąbić, w(y)ciąć (3).

Szereg: »nasiek i karb« (1): yzem vidzial vielkoscz nasiekow y karbow wpodwoyach v komory ZapWar 1550 nr 2674.
Przen: Fałda skórna, zmarszczka (1): Więc y lat ták ſnádnie Mámkáć nie vkrádnie: Bo łácno zliczyſz pod oczymá kárby/ Tego niezetrą y weneckié fárby. KochPieś 22.
a. Jednostka podziałki (4):
α. Na tarczy zegara słonecznego (3): y wſtecżył cień przez dzieſięć liniy á prętow ktore iuż był záſſedł ná zegárze Acházowym/ wſtecż dzieſiąćią Kárbow. Leop 4.Reg 20/11, 4.Reg 20/10.
Szereg: »karb a stopień« (1): Chceſz áby wſtąpił ćień (ſlonecżny ná zegárze) dzieſiąćią liniy: Cżyli áby ſie wroćił dzieſiąćią kárbow a ſtopniow [vis ut ascendat umbra decem lineis, an, ut revertatur totidem gradibus]? Leop 4.Reg 20/9.
β. Na wadze (1): ieſli ſye Wagá będźie tráfiáłá w té kárby iákoś piérwéy ważył: tedy iuż dobra wagá. Strum B3.
2. Kij lub deseczka, na której nacina się kreski znaczące jakąś ilość; talea Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; tessera Mącz, Cn; calculus, rationarium, tabella, tesserula Cn (24): Murm 149; Mymer1 [292]v; BartBydg 155; Tessera aliquando idem quod talea, Karb. Mącz 452a, 438d; Regeſtrá záraz piſáć: opátrznie y rządnie ie chowáć: [...] kárby tákże áby rządnie chłopi chowáli/ y ſpráwiedliwie ie kárbowáli. GostGosp 48.
Zwrot: »zrzynać jako na karbie« (1): A ieſli też ná ktorego wiernego co przypádnie boleśći [...]/ tho iuż Pan z niego bierze iáko cżyńſz álbo iáką dań zá ony młode álbo nieobácżne wyſtępki iego/ á pothym mu iuż dawa kwit á zrzyna mu iáko ná kárbie iż mu ſie iuż doſyć sſtháło zá on powinny dług iego. RejAp 132.
a. Rachunek, spis, zapis, rejestr, stan liczbowy czegoś (17): Kárby Włodárze od wſzelákiego zbożá máią mieć/ ktore máią ták chowáć iáko pieniądze właſne GostGosp 50; Páſterz ma mieć karb wſzelákiego bydłá/ y Páni Stára/ Vrzędnik regeſtr GostGosp 116; Karb piwny ma bydź ieden v Vrzędniká/ á drugi ma mieć Piwowar/ wiele piwá zwárzą. GostGosp 134, 46 [2 r.], 138 [4 r.].

W charakterystycznych połączeniach: karb bydła, od zboża, piwny, składany (2); karb mieć (8).

Zwroty: »czynić jako na karb« = liczyć na co (1): Ale dzis wſſytko opák/ nye tylko żeby im oni tego zábranyáli/ ále yeſſcże im dozwaláyą [...]. Wcżym będzye ye pan bog ſądził/ á nye odpusći im tego/ bo cżynyą ná miłoſierdzie yego yáko ná karb. GliczKsiąż E3v.

[»na karb [= na kredyt] dawać«: ná karb tu nie nie dáią/ iedno zá gotowe. HistFort B7v.]

Przen (7):
Wyrażenie przyimkowe: »na [czyj] karb« = na czyjąś odpowiedzialność, z czyjegoś polecenia, czyjejś woli (5): BielKron 400v; Ieſli ktorzy náſzy kápłani wyſtępuią/ á ſlubow ſwoich nie chowáią/ to ná ſwoj karb cżynią: z zakonu to nie idzie. SkarJedn 235; Niechże tedy kto chce cżyni iáko chce/ ná ſwoy to karb vcżyni. CzechEp 126, 166; ále około náiechánia ná dom/ iż nie máſz tákiey pewnośći/ bo to ieden ná drugiego karb vczynic mogł/ prżeto imáć ſię tákiego nie godźi/ áż przekonánego práwem. GórnRozm B4v.

»na karb« = na niekorzyść (2): Mącz 221a; Ato gdy ſámi ná vmyſle ſwym będąc wywroceni/ inſzych podwroćić/ y wiárę ich zwętlić/ chcą. Co wſzyſtko ná ſwoy karb cżynią: zgromádzáiąc ſobie gniew ná dzień gniewu wiecżnego CzechRozm 112.

3. Odbyt i jego okolice (2): Haemorrhois - Krwie czieczenię ktore pochodzi zkarbu zadniego. Calep 469b; Intertrigo - Otarczie w karbie ziazdi albo zchodezenią [!]. Calep 555a.
4. Stopień (tu o pokrewieństwie) (1): KV ROZEZNANIV KREWNOSCI ZAKONV: trzebá wiedźieć co zową Linią y Graduſy. [...] Stopnie álbo graduſy zową, zámierzenia kárbów krewnośći SarnStat 600.
5. [Kręg: tám Káznodzieiá vderzył go kijem w ſzyię áż mu kárby ſpádły/ y ták go okrutnie zámordowáli. StryjKron 752 (Linde).]
6. [Jednostka miary sprzedawanej soli: Kujawianie [kupujący sól] [...] także różne karby biorą LustrKrak II 100.]

Synonim: 1. nasiek.

ZCh