[zaloguj się]
[pdf]

KARK (39) sb m

a jasne.

Fleksja
sg pl
N kark karki
G karku karków
A kark karki
L karku

sg N kark (2). ◊ G karku (13). ◊ A kark (10). ◊ L karku (5). ◊ pl N karki (4). ◊ G karków (2); -ów (1), -(o)w (1). ◊ A karki (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Tylna część szyi granicząca z grzbietem; cervix Cn (36): MetrKor 26/62 [2 r.]; áza maſz w tym máło/ Ześ wyiął kárk z gárdłá cáło. BierEz K4v; SienLek 165; WerGośc 235; Lecz po tym otrzéźwiawſzy/ miecz w kárku vtopił/ A przeklęté ręce ſwé/ krwią świętą pokropił. GórnTroas 74, 35; Iáko ná kárku końſkim kiedy ocokáły Sleṕ vśiędźie: piie krew bydlęcą dźień cáły. KlonWor 76, 8.

W charakterystycznych połączeniach: kark koński, szeroki; karku naruszyć; na karku wieszać.

Zwroty: »pić aż w karku trzeszczy« (1): á gdy tráfił do kogo ná łotrowſkie piwſko/ to pił áż mu w kárku trzeſzcżáło WerGośc 242.

»karki strącać« = zabijać; frangere cervices Cn (1): Iugulo, Kárki ſtrącam/ śćinam/ zábiyam. Mącz 177b.

»kark złamać« = zabić (się); cervicem truncare PolAnt [szyk zmienny] (2): Alexánder zepchnął go ná doł/ złamał kárk ſpadſzy ná doł. BielKron 123; BudBib Ex 34/20.

Wyrażenie: »kark jako żyła żelazna« = nieskłonny do uległości, posłuszeństwa (1): Poznałem iżeś tward/ a iż kárk twoy iáko żyla żelázna [ut nervus ferreus cervix tua] BibRadz Is 48/4.
W przen (12):
Wyrażenie: »twardy, zatwardziały kark; zatwardzić (a. zatwardzać) kark [w tym: lud(zie) twardego (a. zatwardziałego) karku (6)]« = nieskłonny do uległości, posłuszeństwa; hardy, krnąbrny; dura cervix PolAnt, Vulg; cervicem indurare PolAnt [szyk 10 : 2] (5 : 1; 5): gdyżeſćie wy ſą ludźie twárdego kárku. (marg) To ieſt zli/ odporni y krnąbrni (–) BibRadz Deut 9/6, Deut 9/13, 2.Esdr 9/29; Prot B2v; RejPos 243v; ále on zátwárdził kárk ſwoy/ y vpárł ſerce ſwoie aby ſię nie náwracał do Iehowy BudBib 2.Par 36/13; Bo to wiem iſz mię słucháć nie będą/ gdyſz ieſt lud zatwárdziáłego kárku BudBib Bar 2/30, Ex 34/9, 2.Esdr 9/29; CzechRozm 80, 235; WujNT Act 7/51.
Przen: metonimicznie: Człowiek jako całość (10): ZawJeft 6; Coż mam rzecz/ ieſli śmiáły Smyſł/ troki niezwyćiężne/ Ná moy kárk włożył/ co mi moc zábráły? GrabowSet G3.
Zwroty: »kark nachylić (a. schylić), nakrzywić, poddawać« = poddać się, ukorzyć się, ulec [szyk zmienny] (2 : 1 : 1): Moglibyſmy [...] policżki te ſkromnie śćierpieć/ y ſchyliwſzy kárki náſze/ cżego więtſzego [...] ocżekiwáć NiemObr 5; tedyſmy záprawdę rozum vtráćili/ ieſliże [...] Turkowi/ chcąc práwie/ kárki ſwé poddawamy OrzJan 114; PowodPr 14, 69.

»na kark jarzmo włożyć« = zniewolić (1): Bezecny Gréczyn/ ſpráwił to ſąd boży/ Iż ná królewſki kárk iárzmá nie włoży. GórnTroas 15.

»z karku zrzucić, zrazić [kogo, co]« = uwolnić się [szyk zmienny ] (2 : 1): Wſzyſcy przećiwko Pánu ſye buntuią/ [...] Mówiąc/ co czyniém? zrzućmy z kárku ſwégo Ich ćięſzkié iárzmo/ niech nam nie pánuią. KochPs 4; CzechEp 73; OrzJan 104.

2. Szyjny kręg kostny; cervix Mymer1; iugulum, iugulus Mącz; vertebra cervix Cn (3): Cervix. Genicke. Karki. Mymer1 21v.
Szeregi: »kość i kark« (1): Cżemu w ſzyi ſą koſci y karki. (‒) Aby głowa tim mocniey ſtała. GlabGad Dv.

»kark albo kręg« (1): Iugulus, et Iugulum, Kárki álbo kręgi w ſziyey. Mącz 177b.

Synonim: 1. krczyca.

ZCh