[zaloguj się]
[pdf]

KASZA (61) sb f

kasz- (w tym 2 r. błędne znakowanie), kåsz; końcowe a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N kasza kasze
G kasze, kaszy kåsz
A kaszę kasze
I kaszą
L kaszy

sg N kasza (19). ◊ G kasze (11), kaszy (1) Calep. ◊ A kaszę (18). ◊ I kaszą (3). ◊ L kaszy (3). ◊ pl N kasze (2). ◊ G kåsz (1). ◊ A kasze (3).

Sł stp brak, St stp nazw os, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XIX w.

1. Grubo mielone ziarna zbożowe, krupy (11): Kędy ſie proſá rodzą/ tám miękiny gdy iágły tłuką bárzo dobre świniom/ y śiłá tego bywa: tákże też gdy tátárkę/ y wſzelákie zboża/ ktorych ná káſzę vżywáią. GostGosp 110; Kaſz wſzelákich/ krup nowych/ proſá wyſzcżykáne/ śiemioná lniáne/ konopne/ mák/ tákże y przędźiwá/ ma Dworká doyźrzeć GostGosp 122; Káſze/ krochmale/ ná iednym mieyſcu dźiáłáć/ dla Páńſkich rozchodow GostGosp 126, 92, 106, 122, 130 [2 r.]; Lecż ieſzcże nád to/ coby iedli náſzy Trzebá pomyślić o grochu o káſzy. KlonFlis F.
Wyrażenia: »kasza jęczmienna« (1): anym yey zabral w komorze w gyey maky rrzaney syrow casshe yaczmyenney ZapWar 1527 nr 2395.

»kasza ryżowa« (1): Ná vlicách w mieśćiech naydzie ſtráwy doſyć kupic/ á nawięcey mięſá bárániego á káſze ryżowey. BielKron 261.

2. Potrawa o papkowatej konsystencji z krup lub innych produktów; puls Mącz, Calag, Calep, Cn; pulmentum Mącz, Calag, Cn; pulmentarium Mącz, Cn; athara, polenta Calep, Cn; pulpamentum Mącz; ptisana Calep; athera, cremor, farratum, fritilla (puls), ptisanarium, pulticula, sorbitio, sorbitiuncula, succus Cn (50): A cżemierzicza zkaſzą zmieſzana/ Myſzy truie. FalZioł IV 14c; Wezmi ſmiotany/ włoż w nię oſrzodki z chleba białego/ zmieſzay az będzie iako kaſza/ potym wezmi ſzafranu tartego á zmieſzay tho ſpołem/ [...] á vcżyń maſć rzadką iakoby kaſzę FalZioł V 94, V 82; RejRozpr E2, F3, G3v; RejKup e3v; RejFig Aa3; Nawarz prorockim ſynom wielki gárniec káſze. BielKron [852]; Pulmentum, Wſzelákie yárzyny/ káſze/ káſzá. Mącz 331a; Pulpamentum, Lákoć/ łákotna potráwá/ á zwłaſzczá zdrápánego/ álbo z vtłuconego mięſá/ yákoby káſzá vczyniona. Mącz 331a; Puls, Krupá/ káſzá/ przed czáſzy zwano poliewkę álbo káſzę z mąki/ wody miodu/ z ſérá/ y s yáycy vczynioną. Mącz 331a, 331a [2 r.], b; SienLek 54, 83v, 176, 181v, 190; więc pan wlecże do woytowey/ á páni też náſypie pełen wor woytowi/ áż więc cżáſem y krup nie doſtánie do káſze ná wiecżerzą. RejZwierc 31v [idem WerKaz]; Bo z iábłuſzká możeſz ſobie kilká potrawek vcżynić/ dobre wárzone/ dobre ſmáżone/ dobre piecżone/ dobrze im gęś nádziać/ dobra káſzá z nich przetárſzy przez durſzlák RejZwierc 107v, 21v [2 r.], 26; Calag 101b; WerKaz 300 [2 r.]; Pultarius – Garniecz do warzenią kaſzi albo brye Calep [875]a, [875]a; WyprPl Cv.
Przysłowie: A tákżeć też y brácia/ rownie cżynią náſzy/ Poty dmą poki cżuią/ iż gorąco w káſzy. RejZwierz A5v.
Zwrot: »plwać, pluskać w kaszę« = obmawiać kogoś [szyk zmienny] (2 : 1): Iuż bych gi żywo rozdarła Za przymowkami takiemi Czo wſzem pluska w kaſzę imi RejJóz H7v; Rodere famam alicuius, Przećiwko cziey dobrey powieśći mówić/ plwáć w káſzę/ w przipowieśći. Mącz 357b, 205c.
Wyrażenia: »kasza jagielna« (1): Ale ieſliby mu záćiekłá/ niżeś mu pomogł/ tedy mu ią w bót obuy á náléy mu káſze iágielnéy álbo brzánéy z ſtárym ſádłem/ niechay ták przez dźień y noc ſtoi SienLek 178.

»kasza jęczmionna« [szyk 1 : 1] (2): Polenta – Kaſza ięczmionna albo owſiana. Calep 817a, [871]a.

»kasza z mąki, mączna« [szyk 2 : 1] (2 : 1): FalZioł V 36v; Niektorzy ná ſpánie to lekárſtwo czynią [...] káſzę z owśiáney mąki á z mákowego mleká iedzą SienLek 56v; Athara – Mączną kaſza. Calep 109b.

»z mlekiem, mleczna kasza« [szyk 2 : 1] (2 : 1): Muchy zabija arſenicum: gdy z nim iakiey kaſze mlecżney nawarzą FalZioł IV 29a; Iuż niedba o ſmołę náſzę Woli w Ráiu z mlekiem káſzę. MWilkHist E3, G2.

»kasza owsiana« (1): Calep 817a cf »kasza jęczmionna«.

»kasza ryżowa« (2): FalZioł V 64; bo iuż muśi być wino y z bożą męką málowána ſkleniczá/ y káſzá ryżowa ná wiecżerzą/ bo ſie iuż ięcżmień dla pániey nie godzi. RejZwierc 31.

»kasza tatarczana« (1): Kaſza riżowa, tatarcżana, ty rzecży ſą ſtrawne. FalZioł V 64.

W przen (1): Rychlieý czy go ya przeſtraſſę A proſſe go dzis nakasſę Czo yą przety czo zlie wierzą Wpieklie ċzinię na wieċzerzą RejKup cc8.

Synonimy: 1. krupy; 2. bryja.

MM