[zaloguj się]
[pdf]

KLUCZ (354) sb m

Fleksja
sg pl du
N klucz klucze klucza
G klucza kluczów, kluczy kluczu
A klucz klucze
I kluczem kluczmi, kluczami
L kluczåch, klucz(o)ch

sg N klucz (42). ◊ G klucza (8). ◊ A klucz (54). ◊ I kluczem (38); -em (5), -(e)m (33). ◊ pl N klucze (35). ◊ G kluczów (18), kluczy (16); -ów RejKup, OrzList (2), OrzRozm, RejAp (2), RejPos (2), WujJudConf (4), LatHar, SarnStat (2); -y ZapWar (2), LibMal (4), KarnNap, SkarJedn (6) WujNT; -ów : -y KromRozm III (2 : 1), GostGosp (1 : 1); ~ -ów (2), -(o)w (16). ◊ A klucze (102). ◊ I kluczmi (18), kluczami (14); -mi LibMal (2), RejKup, UstPraw, OrzRozm, OrzQuin, RejAp (2), RejPos (2), HistLan, SkarŻyw, WujNT (2); -ami OrzList, KwiatOpis (2), NiemObr, ActReg; -mi: -ami SarnStat (4 : 9); ~ -ami (13), -(a)mi (1). ◊ L kluczåch (6), klucz(o)ch (1); -åcb : -(o)ch RejPos (1 : 1); ~-åch (3) KromRozm III, RejPos, RejPosRozpr, -ach (2) WujJud, WujJudConf’, -(a)ch (1). ◊ du N (cum nm) klucza (1) GostGosp 56. ◊ G (cum nm) kluczu (1) ZapWar 1523 nr 2296.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XIX w.

1. Mały, podłużny metalowy przedmiot przystosowany do otwierania i zamykania zamka; clavis Murm, Mymer1, Mącz, Calep, Cn; dens Cn (335): A przeto wziąwſſy klucże/ natychmiáſt ſkrzynię otworzyli OpecŻyw 84v; anym yemv wszyal [...] duv cludzu [!] vasznosczy szesczy groszy obyczayem szlodzyeyskyem ZapWar 1523 nr 2296, 1532 nr 2415 [2 r.]; Murm 132; Mymer1 30; then [klucz] na woſk włyepywſchi, dala kaſzcze schinkarcze ſchwabowey abi klucz podlug oney proporcy na woſku withloczoney dali vrobicz LibMal 1551/163v, 1545/ 99v, 1546/114 [2 r.], 115v, 1551/163, 163v [3 r.] (13); RejJóz D7;Bo kiedy ty ſpáć idzieſz/ tedy klucż v páſá/ A z drugim też gdzieś klucżnik/ wnet dunie do láſá. RejFig Bb6, Bbv; BielKron 111v, 313; Mącz 56b; HistRzym 38, 38v [2 r.]; RejPos 138v; Támże przy wſzytkich ſkrzynię przynieść roſkazano [...]. Potym ku niey Zięciowie s klucżmi przyſtąpili/ A odiąwſzy piecżęći ſkrzynię otworzyli. HistLan Fv, E3; Wrotny ſkriy w zánádrá klucże/ Kiedy kto wſzetecżny tłucże. RejZwierc 236v; WujJud 86v; KochPhaen 8; KochPieś 28; Calep 205a; GostGosp 10, 22, 54, 56 [2 r.], 58 [4 r.], 92; A wſzákoż niebytność którégo z nich prze chorobę/ álbo inné legale impedimentum przekażáć nie ma ſpólnégo zezwolenia [na otwarcie skarbu koronnego]/ owſzem abſens zá obwieſczeniém innych ſenatorów/ powinien támże klucz ſwóy do innych Kolegów przeſłáć. SarnStat 20, 364.

klucz do czego (9): Theſz zeznal yſz ſobye vczinyl klyucz do ſpidwaſchow panyey ſwoyey LibMal 1550/153v, 1543/77, 1551/163, 164; Miedzy złoczyńſtwo theż poczytáią kiedy kto rzecz krádźioną ma wſwoim ſchowániu/ do ktorego ſam nośi klucz GroicPorz m3v; UstPraw G2v; HistRzym 64y; SkarKaz 80b. Cf »klucz do zamku«.

klucz od czego (6): LibMal 1551/163, 163v; Krol tedy kazał ofiar do kościołá nákłáść/ drzwi zápiecżętowáć á zámknąć/ á ſam klucż od kościołá wzyął. BielKron 111v; HistLan E2v; GostGosp 26. Cf »klucz od kłotki«, »klucz od zamku«.

W charakterystycznych połączeniach: klucz paniej, sędziego (2), stary, wielki, wojewodzy (2); klucz posłan; klucza dać, dostać (3), nażycżyć; klucz(e) bierać, chować, gubić, mie(wa)ć (5), nosić, naczynić (uczynić) (3), (od)da(wa)ć (dan) (13), przesłać (przysłać) (2), (s)kryć (2), urobić, używać (2), wieszać, wrzucić (3), wziąć (4); drzwi kluczem przepędzone; odesłać z kluczem.

Zwrot: »kluczem otwierać (a. otwarzać), otwierany« [szyk zmienny] (11 : 2): A othworzila tham do tey ſtodoli ſama lyenarthowſka kluczem ſwoym. LibMal 1544/80v, 1544/91v, 1546/114 [4 r.], 114v, 115v, 1551/163v [2 r.], 1554/185; któré ſkrzynię kluczmi Woiewodzémi y Sędźiégo onéy źięmie [...] máią bydź zámykáné y otwiéráné [clavibus ... claudi et aperiri debeant JanStat 436]. SarnStat 537 [idem] 938.
Wyrażenia: »klucz (jeden z) fałszywy(ch)« = klucz podrobiony (2): then tho olbricht thichze klyuczi falſchiwych na wyelye Myeiſczach kradnancz vziwal. LibMal 1554/185v, 1554/185.

»klucz o jednym zębie« = wytrych (2): Zeznal yſch vdzialawſzi ſzobye klyucz o yednym zembye dwa krocz Annye dzyewcze zuchowſkiego thegoſz klucza dall, aby do pywnycze po pywo czarne othworzila, kthora goſzpodarzs zamkyem ſzwym zawyerall LibMal 1546/ 114, 1546/115V.

»klucz od kłotki« (1): Otoż od iedney kłotki ieden klucż iednemu/ A od drugiey zárázem oddawam drugiemu. HistLan E2v.

»zamkowy, od zamku, do zamku klucz« [szyk 2 : 1] (1 : 1 : 1): BielSpr 74; dwá klucżá bywáią do iednego zamku. GostGosp 56, 54.

»kluczem zamykany; pod zamknieniem kluczow« [szyk 2 : 1] (2; 1): A ták chcemy/ áby kśięgi przerzeczoné álbo Aktá Wiéców wálnych pod zámknieniém trzech kluczów [sub clausura trium clavium JanStat 505] od tego czáſu były chowáné SarnStat 748, 537, 938.

»klucz złodziejski« = wytrych (2): Item Powyada yſz v pana Mokronoſkiego ſluzącz klyuczi zlodzyeiſkych ſſobye yeſth Naczinyll LibMal 1551/159, 1551/159.

Szeregi: »klucz i wytrych« (2): Item powyada ze Jan Rzepeczky them tho klyuczem y vitrichem theſch othwyeral dzyewkam omyenyonym do zamkow Goſpodarſkych LibMal 1546/114v, 1546/114.

»zamek i klucz« (1): Kſięgi Zyemſkie máią być chowáne w zámknieniu/ Do ktorych kſiąg máią być try [!] zamki y trzy klucze UstPraw G2v.

W przen (21):
Zwroty: »stracić od rozumu klucze« = zgłupieć, stracić zdrowy rozsądek [szyk zmienny] (3): RejWiz 30v, 41v; Hárdy gdy ſtráći od rozumu klucże/ Ieſt iáko pęcherz co ſie wiátrem tłucże. RejZwierc 218v.

»stracić od zamku klucze« = prawdopodobnie dostać biegunki (1): Bo niepomoże pigułá Kiedy wbok kole rywułá Doktor ſtoiąc w możderz tłucze Pan ſtráćił od zamku klucze Więc mu leie w gardło ſerop RejRozpr G4v.

Wyrażenie: »kluczem otworzony« (1): Miey vſzy pogotowu klucżem otworzone/ Ale vſtá w mowieniu kłotecżką zámknione. BielKom C6v.
Szereg: »kłotka i klucz« (1): Leie/ wrzeſzcży/ kołáce/ á śklenice tłucże/ Bo ſtrácił od rozumu y kłotki y klucże. RejWiz 30v.
a) Wizja symbolicznego klucza do piekieł w Apokalipsie (16):

klucz czego (6): BibRadz Apoc 9/1; RejAp 77v marg, Ee; Widziałem ániołá sſtępuiącego z niebá/ máiącego klucz przepáśći [clavem abyssi]/ y łańcuch wielki w ręce ſwoiey. WujNT Apoc 20/1, Apoc 9/1, s. 859.

klucz do czego (3): RejAp 76, 77v; A cżynić to miał Antichriſt ten/ ktorego Ian w Obiáwieniu ſwym gwiazdą z niebá ná źiemię vpádłą názywa/ klucżem onym do przeáśći wźiętym. CzechRozm 188v.

klucz od czego (2): iż iey dan ieſt klucż od ſtudniey przepáśći. RejAp 77, 164v.

Zwrot: »otworzyć kluczem; otworzył klucz« (4; 1): Słyſzeliſmy máło wyſzſzey/ iáko tá beſtia wyſtąpiłá s przeáśći [...]/ othworzywſzy pirwey wrotá do they ſproſney przepáśći fáłſzu [...]/ klucżem onym fáłſzywym ktorego iey do cżáſu zwierzono y pożycżono. RejAp 92; Oto otworzył nam then klucż przepáść fáłſzow RejAp 77v, 85v, 109v, 142v.
Przen: Środek, sposób pozwalający na osiągnięcie, zrozumienie, zdobycie czegoś; wyjaśniający coś; doprowadzający do czegoś; ważny punkt umożliwiający dostęp do czegoś, opanowanie czegoś (29): RejKup o7v [3 r.]; RejPos Ooo5v; vzbroymy ſię niezwyćiężoną Chrześćiáńſką zbroią: bo krzyſz ieſt zwyćięzcá śmierći/ nádzięiá [!] wiernych/ świátłość. świátá/ klucż Rayſki SkarŻyw 399.

klucz czego [= do czego] (4): SkarJedn 372; StryjKron A; Biádáſz wam Zakonnym Doktorom/ iżeśćie odięli klucz wyrozumienia [clavem scientiae]: ſámiśćie nie weſzli/ á tych ktorzy wchodźili liámowáliśćie. WujNT Luc 11/52; Szpiżárnia y kluce táiemnic Bożych. SkarKaz 80b marg.

klucz czego [= będący czym] (1): Y w nim pokoiu onego [... ] vżył [... ] ná cżytániu piſmá S. do ktorego mu Pan Bog głęboki rozum/ klucżem łáſki ſwey otwarzał. SkarŻyw 86.

klucz do czego (10): PatKaz II 49v; LubPs ggv; Náucżyćielowie odſzcżepieńcy vdáli ſię zá mądroſćią ludzką y źiemſką/ ktora práwie ieſt klucż do piekłá BibRadz II 138a marg; Tenći to ieſt klucż do wſzytkiego piſmá/ [...] ktorego iuż teraz ſprobuiemy ná kilká mieyſcach/ ktore przeciwna ſtroná zwykłá przywodzić. SarnUzn F5, F5 marg; Modlitwá ieſt klucżem do niebá. KuczbKat 355 [idem] 355 marg; do Piſmá rozumienia klucz ieſt wiárá SkarKaz Oooo2b, 207b. Cf Wyrażenie.

klucz od czego (1): Nie obiecałemći ia wam powiádáć o rzeczách wyſokich/ w głębokiéy Teologiéy zámkniónych: od których ty Kśięże Doktorze klucz ná ten czás będąc Adminiſtratorem w Przemyſkim Biſkupſtwie/ w niebytnośći Biſkupiéy/ nośiſz. OrzQuin M.

klucze ku komu (1): RejPos 119v cf »droga, klucze«.

W charakterystycznych połączeniach: klucz mocny,rajski; klucz(e) dawności, łaski, tajemnic; klucz(e) (do) nauki (2), do nieba (2), do piekła, do pisma (2), (do) skarbow (skarbnice) (2), (do) wyrozumienia (2);klucz(e) dać (dan) (8), mieć (mający) (3), nosić, odjąć, wziąć (wzięty) (2); klucza używać.

Zwrot: »kluczem otworzyć; klucz, ktory otwarza« (1; 1): Abowiem onyć ſą ſamy nawyzſze dobro/ [...] gdyż ony ſą iáko klucż ktory nam otwarza kroleſtwo Boże BibRadz *3v; SkarŻyw 86.
Wyrażenie: »klucz(e) do zamkow« (2): A ſtądże wiele ich ieſt ktorzy niewiedzą tey táiemnice álbo myſterium piſmá/ ktore ieſt práwie klucżem do zamkow wſzytkiego piſmá ſwiętego SarnUzn F4; RejAp 91.
Szeregi: »droga, klucze« (1): A ták toć ieſt drogá/ toć ſą klucże ku temu Pánu/ ſerce ſkrufzone á żáłobliwe cżłowieká nędznego RejPos 119v.

»moc i klucz« (1): Vmieymy mocy tákiey y tego kluczá do ták bogátey ſkárbnice vżywáć SkarKaz 207b.

a) O pograniczu, peryferyjnyeh twierdzach obronnych (5): podnieſzly sye barſo poniewasz poddeptaly pod ſwoye nogy klvcz Chrzesczyansky y pomalim czaſſie niebilo ym doſſicz na moldawſkiej Ziemy ale sye miely y wziely Bvdzin LibLeg 11/56.

klucz do czego (1): S tey ſtrony tey rzeki Nerwy/ mocne Miáſtho y Zamek/ tegoſz imieniá Nerwá/ ktory był do Liffland klucżem. KwiatOpis A4v.

klucz czemu [= do czego] (3): puſczylyſczie pogani pyervej wMoldawſka zyemie y roſrvſchily vrota y zlomyly klvcz wſchem ziemiam Chrzeſczyanſkym LibLeg 11/55v, 11/55, 56.

Szeregi: »kłotka i klucz« (1): a pogany [...] roſrvſchily klotke y zlomyly klvcz Moldawſky y ſzczith wſchem Chrzesczyanskym zyemiam. LibLeg 11/56.

»wrata i klucz« (1): ta naſcha zyemia moldawſka bila tim ziemiam vengierſkiey y polſkiey wrota y klvcz. LibLeg 11/55.

a. Zamknięcie, zabezpieczenie (18):

W charakterystycznych połączeniach: klucz(e) spolny, trzy (9); klucz(e) gospodarza, senatorow (3),

Zwrot: »schować, chowany pod kluczem; chowany, chowanie za kluczem« = (ob)servare sub ctavibus JanStat [szyk zmienny] (1 : 8; 3 : 1): UstPraw G2v; ActReg 40; O chowániu téyze Korony dokłádniey, zá pieczęćią y kluczmi Senatorów.. SarnStat 356; Kśięgi Akt pod trzemi kłuczámi niecli będą chowáné. SarnStat 748, 20, 356, 363, 538, 744 (11).
Szereg: »pieczęci i klucze« [szyk 4 : 1] (5): y tego przépomniawszy ze Korona zapieczęciami y Kluczami [...] Senatorow według Constitutiey miała bydź chowana ActReg 40; SarnStat 20, 356 [2 r.], 363.
Wyrażenia przyimkowe: »pod [czyj] klucz« = na czyjąś odpowiedzialność, dozór (2): Włodarz pod ſwoy klucż ma zboże z gumná przyymowáć/ á z ſwego chowánia przedawcy pod iego klucż záraz wydawáć GostGosp 46.

»pod [czyim] kluczem« = na czyjąś odpowiedzialność, pod czyimś dozorem (3): Klucżnik w piwnicach y we wſzem záwárćiu/ pod ſwym klucżem/ ma bydź ochędożny GostGosp 54, 20, 88.

b. Dostęp do czegoś; symbol nieograniczonej nad czymś władzy [w tym: w pl (144)] (183):

klucz czego (2): Y włożę klucż domu Dawidowego ná ramię iego/ że odemknie/ á nikt nie zámknie BudBib Is 22/22 [przekład tego samego tekstu] WujNT 69.

klucze od czego (5): KromRozm III M4v; BielRozm 6; Té wſzytki rzeczy do wiernośći Królow ſwych Polacy [...] powiérzáią: y ná znak tego klucze od zamków, miast, ſolenniter przy Koronáciiéy Burmiſtrzowie im oddáią. SarnStat 106. Cf Wyrażenie.

Zwroty: »klucze (od)da(wa)ć (a. wzdać), położyć (a. włożyć), zlecić; danie kluczy« = oddać siebie i własne dobro komuś w opiekę; dare clavem PolAnt [szyk zmienny] (6 : 2 : 1; 1): Otoż ći iuż oddáwam/ klucże do wſzytkiego Bądz ze wiernym ſzafarzem/ iuż dobra moiego RejJóz C2v, C2; KromRozm III M4v; BielKron 405; BudBib Is 22/22; A Bernárdyn był nád nimi iáko Stároſtá/ ktoremu Stárſzy bráctwá/ klucże y wſzytko goſpodárſtwo zlećił. SkarŻyw 461; GostGosp 54; Iáko przełożonemu mieyſkiemu y goſpodarzowi domowemu/ dániem kluczy/ zwierzchność nád miáſtem ábo nád domem zlecáią. WujNT 69, 69; SarnStat 106.

»klucze położyć, od siebie dać« = zrzec się opieki nad gospodarstwem (1 : 1): Przyydźie mi klucze położyć/ ſáméy precz iecháć/ Domu rodźiców ſwych miłych wiecznie zániecháć. KochTr 7; GostGosp 54.

»wziąć [komu] klucze« = przejąć coś na własność, zagarnąć (1): Szwed w bęben tłucże/ Radby nam wźiął od zamkow (ſnadź) Inflanckich klucże. BielRozm 6.

Wyrażenie: »klucze od miasta, miejskie« [szyk 2 : 2] (3 :1) : KromRozm III M4v; tám od mieſzcżán przyimował przyſięgę zá wierność y poſłuſzeńſtwo/ gdzye mu theż y mieyſkie klucże położyli BielKron 405; do tego ſie podał/ áby ze wſzytkiey licżby Mieſzcżánow/ ſześć namożnieyſzych [...] klucże od Miáſthá w rękach ſwych trzymáiąc/ pod iego moc y wolą byli poddáni. Phil D; SarnStat 106.
Przen: Symbol nieograniczonej władzy Chrystusa nad Kościołem, nad grzesznym człowiekiem; pełnomocnictwo zostawione przez Chrystusa swoim zastępcom na ziemi wraz z nałożoną na nichodpowiedzialnością za losy Kościoła i wychowanie religijne jego członków [Piotrowi i jego następcom ‒ papieżom (zwierzchnictwo nad Kościołem, moc rozgrzeszania), apostołom i ich następcom – kapłanom (moc rozgrzeszania)] [w tym: w pl (133)] (170): KromRozm III M5, N; przedſye Papież Papieżem ieſt/ y będźie: Klucze koſćielne ma/ Klucznikiem ieſt: tymi kluczámi on potłucze wſzytki przećiwniki ſwoie OrzList h3, h3 [2 r.]; OrzRozm G4v; Podobno wiedzyał ten Pan iż [...] thy klucże iego ſwięte iemu z ręku wydzieráć miano. RejAp 38v, 16v. [2 r.], 77 marg, 77v [2 r.], 165; RejPos 120, 302, 302v [2 r.] 303; Drzwi kroleſtwá niebiego [!]/ przez grzech nam zamknione bywáią: Przez klucże tedy rozumie ſie nam moc/ ktorą tę zaporę odeymuią/ to ieſt/ ktorą grzechy bywáią odpuſzcżáne. WujJud 86v; WujJudConf 84v, 85v, 88v; RejPosRozpr c; SkarJedn 102, 122, 340; Y tobie dam klucze [Matth 16/19]. Przez te klucze/ rozumie ſię nawyżſza zwierzchność y przełożeńſtwo dáne Piotrowi nád wſzytkim kośćiołem WujNT 68, 69.

klucze czego (43): RejAp 166; BiałKat 336; Wiedząc tedy w kośćiele Chrześćijáńſkim/ być klucże rozwiązánia y záwiązánia grzechow kazał ſobie po ſługę kośćiołá Bożego Kapłaná BiałKaz M4, B4; WujNT Apoc 1/18. Cf »klucze kościoła«, »klucze krolestwa«.

klucze czego [= będące czym] (1): Piotrá do Rzymu [...] poſłáć racżył/ iáko Hetmáná woyſká ſwego: ktory napierwſzy w Rzymie/ klucżmi Ewánieliey ſwoiey wrotá kroleſtwá niebieſkiego otworzył SkarŻyw 361.

kłucz(e) do czego (10): RejPos 314; BudNT Apoc 1/18; ktory [Chrystus] też ma klucż do żywotá/ y do śmierći. NiemObr 153; SkarKaz 81b. Cf »klucze do krolestwa niebieskiego«.

kłucz(e) od czego (5): Dáley powiedáć Pan racży/ Iż ia mam klucż od piekłá y od ſmierći. RejAp 16, 15. Cf »klucze od krolestwa niebieskiego«.

klucze ku czemu (1): Abowyem wyznawamy iż w papyeſtwye yeſt prawdźiwe ſwyęte piſmo/ prawdźiwy krzeſt/ [...] prawdźiwe klucze ku odpuſſczányu grzechow KromRozm I 14.

W charakterystycznych połączeniach: klucz(e) Chrystusowe, mocny (3), prawe, wierny (2); klucz(e) (do) piekła (od piekla) (7), do skarbu, (do) śmierci (od śmierci) (5), do żywota, ku odpuszczaniu grzechow, owczarni, rozwiązania (grzechow) (5), z(a)wiązania (grzechow) (6), ziemie; kluczow bronić, nie wydrzeć (2), używać; klucze nosić, wydzierać; kłuczmi (roz)więzować (związany) (3).

Zwroty. »klucz(e) da(wa)ć (a. oddać, a. podać); klucz(e) (na-, od-, po)dane(-y)« = dare claves Vulg [w tym: o Piotrze (42)/ [szyk zmienny] (36; 21): OpecŻyw 56v; TarDuch B2v; KromRozm I E4; MurzHist S; MurzNT 81; KromRozm III M3v, M4v [2 r.], N, N2v; KrowObr 29v; tám Kápłan ſądźi wſzytkie Ceſárze/ j Krole/ niepoſłuſznym piekło/ á poſłuſznym ſobie niebo otwieráiąc/ kluczmi od Páná Kryſtuſá Stanowi Kápłáńſkiemu dánymi OrzRozm G4v; RejAp 16v, 77, 166, Ee; RejPos 299 marg, 299v, 300v, 302 marg, 302v [2 r.]; Nie máſz tego v S Máttheuſzá w káp. xvj. żeby wſzyſtkim wobec Apoſtołom obiecał Pan Bog klucże dáć ále ſámemu tylko Piotrowi obiecał WujJud 87, 6, 82v, 84v, 86 [2 r.], 87 (11); Z ktorych ſłow iáwnie ſie pokázuie że inákſzych klucżow Pan Chriſtus Apoſtołom ſwoim nie podał iedno náukę o Pokućie y wierze prawdźiwey. WujJudConf 87v, 84v; SkarJedn 56, 66, 67 [3 r.], 78, 339; CzechEp 172; NiemObr 27, 29, 37; ReszList 151; LatHar 286, 431 [2 r.]; WujNT 64, Matth 16/19, s. 68, 76, 349, Zzzzz2, Aaaaaa4; SkarKaz Oooo2b.

»klucz dzierżeć« (1): O nędzny klucżniku otho ſłyſzyſz iż ſam ten Pan then klucż dzierży/ á nie otwiera im iedno wiernym ſwoim RejAp 39.

»klucz(e) mieć« = habere clavem(-es) PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (29): RejKup o7, x3v [2 r.]; KromRozm II ov; KromRozm III M5, M5v, P6; Więc też y przywileie tám niewiem ſkąd máią/ Ze ſobie ſpołu grzechy w zaiem odpuſzcżáią/ Powiedáiąc: y klucże ty od Bogá máią/ Iż komu chcą tu wolno niebo otwieráią. RejWiz 181; OrzList h3; OrzQuin X; RejAp 15, 16 [2 r.], 38, 38v [4 r.] Ee3v, Ff; RejPos 119, 314; BudNT Apoc 1/18, 3/7; NiemObr 153; WujNT 133, Apoc 1/18, 3/7; Niechćiał tego nierządu Chryſtus/ áby káżdy do ſkárbu iego klucze miał: ále áby z ręku ſwoich ſtárſzych obroku pátrzył SkarKaz 81b.

»klucze obiec(ow)ać« [w tym: o Piotrze (5)] [szyk zmienny] (4): WujJudConf 87; SkarJedn 64; Spowiedź záſię zálecono/ [...] kiedy Piotrowi klucże/ á Apoſtołom wſzyſtkim moc wiązánia y rozwiązánia obiecowano. LatHar 109; WujNT przedm 36.

»kluczmi (kluczem) otworzyć (a. otwierać), odmykać (a. odemknąć); kluczem otworzony; klucze, ktoremi odmykają« [szyk zmienny] (6 : 3; 1; 1): RejKup y4v; OrzQuin N, X, Xv; RejAp 39; A toć ſą ty klucże ktoremi nam zámykáią y odmykáią fortkę á przyſtęp do Páná náſzego/ á vkázuią nam drogę y związánia y rozwiązánia náſzego. RejPos 119; Zaden tedy vrzędny Páſterz áni Kápłan w Owcżárni Páńſkiey nie ieſt/ ktoryby nie wſzedł przez drzwi iemu klucżem otworzone przez Piotrá/ ktoremu tá Owcżárnia zwierzona WujJud 30v; SkarŻyw 166, 361; WujNT 429; KlonWor 49.

»poruczyć klucze; klucze poruczone« [szyk zmienny] (2; 1): KromRozm II o2v; RejAp 16; A iż to właſny vrząd był Piotrá ś. iáko páſterzá nawyżſzego/ áby on napierwey ták Pogánom iáko y Sámárytanom [...] kluczmi ſobie poruczonemi niebo im odemknął WujNT 429.

»kluczami władać« (1): ták też y tych cżáſow potrzebá ná mieyſcu Piotrowym/ tákiego kogo vpátrowáć/ ktoryby oſobliwą mocą/ y zwierzchnośćią/ między inſzymi/ yprzed inſzymi/ klucżámi tymi [królestwa niebieskiego] władał NiemObr 29.

»klucze wziąć, brać« (2 : 2): KromRozm III M8v; SkarJedn 68, 339; Błogosłáwionyś ieſt ſynu gołębice [ = Piotrze]/ ktoryś wziął klucże kroleſtwá niebieſkiego od Páná. SkarŻyw 595.

»kluczmi zamykać« (1): Tedy ma ten Piotr klucze y Owczárnią/ którą tymi kluczmi otwiéra y zámyka? OrzQuin X.

»kluczow się zwierzyć; zwierzone klucze« (1; 2): Myáły być zwyerzone Pyotrowi klucze koſcyołá/ y owſſem zwyerzone mu ſą klucze kroleſtwá nyebyeſkyego KromRozm III M8v; RejAp 39.

Wyrażenia: »klucz Dawidow« [nawiązanie do klucza od świątyni Dawidowej Is 22/22] = clavis David PolAnt, Vulg (5): KromRozm II ov; Wnidźmyſz w imię Bożé pod ten Krzyż/ w tę wieżę/ [...] przez fórtkę/ którą nam ſam Pan Kryſtus/ przez Krzeſt święty otworzył/ kluczem Dawidowym onym/ który co zámyka/ tego nikt nie otwiéra OrzQuin N; RejAp 38; BudNT Apoc 3/7; WujNT Apoc 3/7.

»klucze kościelne, kościoła« = clavis Ecclesiae JanStat (6 : 2): O kluczach koſcielnych to ieſt o roſgrzeſzęniu. SeklKat C3, Xv; KromRozm III M8v; OrzList h3; WujJudConf 152v; KarnNap C3v; WujNT 76; SarnStat 897.

»klucz(e) krole(w)stwa (niebieskiego a. Bożego), od krolestwa niebieskiego, od nieba, do krolestwa niebieskiego, do nieba, niebieski(e), nieba (a. niebiosow), niebieskich przybytkow« = claves regni caelorum Vulg (31: 1 : 2 : 1 : 3 : 3 : 4 : 1): A iá tobie mowię ijżes ty Piotr/ twardá ſkala a na tey opoce zbuduię koſciol móy/ a dám tobie klucże krolewſtwa niebieſkiego/ a tzo koli zwiążeſs na ziemi/ będzie związáno ij na niebieſiech OpecŻyw 56v; TarDuch B2v; Kupiecz powiedá Bjſkupowi yż mu łacno medrowacz bo też ma Kluċe do Nieba. RejKup x3v, x3v; KromRozm I E4; MurzHist S; KromRozm II o2v; KromRozm III M3v, M4v, M8v [2 r.], P3v, P6; Sam Pan ma klucż niebieſki. RejAp 38v marg, 16 [2 r.], 38v,Ee3v, Ff; RejPos 119, 299v, 300v; BiałKat 133v marg; KuczbKat 80; WujJud 6, 84v; WujJudConf 84v; O błogoſłáwiony wrotny niebieſki/ ktoremu klucże niebieſkich przybytkow ná wolą dáią. SkarJedn 66; Przeto nie máła ieſt rozność/ iż Piotrowi dáne ſą klucże nie iednego niebá/ ále wielu niebioſow. SkarJedn 67, 64, 67 [2 r.], 68, 78; SkarŻyw 595; NiemObr 27, 29, 37; ReszList 151; LatHar 431 [2 r.]; WujNT przedm 36, s. 64, Matth 16/19, s. 133, Zzzzz2.

»klucz(e) Piotra, Piotrow« [szyk 3 : 1] (3 : 1): Ieſli ſtárſzy twoi Duchowni/ iednośći y miłośći kościelney nie chcą/ odſtąp odnich ſłuſznie [...]: miey ie zá ludzie inney wiáry [...] zá ty ktorzy ſię zle ná vrzędy Duchowne krom klucży Piotrá S. wdárli SkarJedn 385, 368; Orzeł poſłał do Struſá/ co klucż Piotrow nośi (marg) Papież ( —) BielSen 6; KlonWor 49.

Szeregi: »klucz a łańcuch« (3): Klucż á łańcuch związánia márnego kſiążęciá tego nic inſzego nie możemy rozumieć/ iedno on klucż związánia y rozwiązánia dány zwolennikom Páńſkim RejAp 166, 166 marg, Eev.

»klucze i (a, albo) moc« [szyk 2 : 2] (4): iedno ty mnie to odpuść/ á rozwięż mie wedle mocy á wedle klucżow ſwoich. RejPos 302v, 299 marg, 302v; WujJud 88.

»nawyższe pasterstwo i klucze« (1): Y przeto nawyżſzego Páſterſtwá y klucży Piotrowi S. ácż żá żywotá tego obiecał ále ich nie oddał/ áż po śmierći ſwey SkarJedn 56.

»klucze i rozwiązanie« (2): Práwe klucże y rozwiązánie práwe. RejPos 302v marg, 120.

»klucze i węzły« (1): A ia iuż ciebie rozwięzuię z onego vpadku thwoiego y s przeklęcia twoiego/ w imię ſwięte iego. A toć ſą mocne klucże y mocne węzły związánia y rozwiązánia cżłowieká nędznego RejPos 120.

»klucze a władza« (2): Czego by ſye [Piotr] był nigdy nye ważył/ gdźye by był tych kluczow á władzy z wyádomoſcyą wſſech inych ápoſtołow od páná nyemyał. KromRozm III M5; ReszList 151.

α. Insygnia władzy papieskiej (6): Widaṡ gdy Swięte maluyą Iż każdému pṙzipiſuyą Abý ſię ſtym okazali Iako tu na Swieċzie ſtali Wjdzis yz Piotr s Kluċzem ſtoy Ieṙżi Mieċzem/ Koniem/ Broy. RejKup t7; Mam Liſt taky odpapieża A pewniejſſy nyż zła wieża Na piecżeczy ołowianej Kliucże y Korona nanej RejKup t7v, v2; CzechEp 371; NiemObr 153; BielSen 11.
2. Zespół majątków ziemskich; fundi fructuosissimi a. nobilissimi a. optimi, latifundium, pagus Cn (17): Castellanatim. Od zamku/ do zamku/ od kluczá do kluczá. Mącz 40b; Sonnenburg. Bárzo bogáty Klutz. KwiatOpis B4.

W połączeniu z nazwą (2): Grubin Klutz. KwiatOpis [C2], C.

W połączeniach szeregowych (9): Pocżynáią ſie Lándwoythowſtwá álbo Klucze/ możeſz y ſtároſtwem názwáć/ Miáſtá/ y Zamki w Wirlándyey. KwiatOpis A4; Tu nieoznáymuię áni wypiſuię Komor/ to ieſt/ dworow/ áni mnieyſzych vrzędow/ ktorą wſzyſtkie źiemice ze wſzyſtkimi Klucżámi/ Stároſtwy/ Miáſty/ Zamkámi/ Dworámi/ y wſzelákimi vrzędámi [...] Moſkvićin [...] pośiadł. KwiatOpis B, B4, Cv, [C2], [C2]v [2 r.], Dv; GostGospPon 168.

Szereg: »zamek i klucz« (3): Weſenborch. Zamek y klucż. KwiatOpis A4v, Cv, [C2]v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 8 r.].
3. Podpora w kształcie rozwidlonej u góry żerdzi; tu w funkcji n-pers (1): ponim [Tachtamisie] był Schatybek ponim Temiráſchaák to ieſt chromy/ Miechowitá go zowie akſzakkutlu/ to ieſt żelázny klucż bo miał ſcżudło żelázne BielKron 439v.
4. Zestawienie w funkcji n-loc: »Witułtowy klucz« (1): w gáiu záś ſoſnowym Zdróy możny bije/ który tákże Witułtowym Kluczem po dźiś dźień zową KochJez B3.

ZCh