[zaloguj się]
[pdf]

KLUCZNIK (74) sb m

Fleksja
sg pl
N klucznik klucznicy
G klucznika klucznik(o)w
D klucznikowi
A klucznika
I kluczniki(e)m kluczniki
L kluczniku
V kluczniku

sg N klucznik (43). ◊ G klucznika (5). ◊ D klucznikowi (4). ◊ A klucznika (5). ◊ I kluczniki(e)m (9). ◊ L kluczniku (1). ◊ V kluczniku (3). ◊ pl N klucznicy (1). ◊ G klucznik(o)w (2). ◊ I kluczniki (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Człowiek, któremu powierzono klucze od czegoś i nadzór nad czymś, zawiadujący domem, dobrem dworu, majątku ziemskiego, szafarz; claviger Mymer1, BartBydg, Cn; promus Mącz, Calep; clavicularius, cliduchus Calep, Cn; cellarus, condus, suppromus Calep (66): Ano był klucżnik przybieżał/ Iżby karmie k ſtołu pobrał. BierEz M3v, M3v; Mymer1 29; BartBydg 29; Wipilichmi piwo wſzytko. Kluczniku po drugie ydzy RejKup c8; KromRozm III F8; LibMal 1554/192; RejWiz 12v; RejFig Bb6; RejZwierz 120v [2 r.], 136v; RejZwierc 235v; Condus — Klucznik, ſzaffarz ktori potrawe widaie y chową. Calep 236a, 177b, 205a, 206b, [859]a, l035b; Náuká Klucżnikowi iáko się ma ſpráwowáć. KLucżnik ma klucże mieć w kilku węźlech: oſobno od proznych domow [...]/ oſobno od ſkrzyń y ſkrzynek/ oſobno od tych co ich záwżdy potrzebuią/ iáko od piwnice/ podruny/ ſtodoły/ śpichlerzá. GostGosp 54; Klucżnikowi/ w ktorym wątpią że nie pewny Száfarz/ bieráć klucż ná noc GostGosp 56; Klucżnik ma dworu pilnowáć/ gdy Vrzędnik v roboty [...] bo z Klucżniká narządnieyſzy Vrzędnik bywa záwżdy. GostGosp 56-8; Klucżnik dwor ma zámykáć álbo záwieráć GostGosp 58, 6, 16, 26, 54 [6 r.], 56 [4 r.] (28).
Wyrażenie: »obroczny klucznik« (1): Promus, Piwniczny álbo ſzpiżárnik/ álbo obroczny kłucznik. Mącz 325c.
Przen (18):
a) Ten, który zbawia, daje wstęp do nieba (o Chrystusie) (1): ále v tych wrot ṅiebieſkich y piekielnych ſłyſzyſz iż nikt inſzy nie ieſth klucżnikiem iedno on ſam w wielmożnośći ſwoiey RejAp 16v.
b) Ten, który zapewnia łaskę i przebaczenie u Boga, za którego pośrednictwem można zyskać wstęp do nieba [w tym: o św. Piotrze i jego następcach – papieżach (11), o kapłanach (5)] (16): Pycháć Rzymſka/ Sodomia, Simonia, [...] toć vpaſć muśi/ bo ten Klucznik tego od Syná Bożego niewźiął/ wźiął to od złego ducha. OrzList h3v, h3 [2 r.], h3v; Tedy teraz ten Kośćiół Klucznika Piotrá/ iáko y piérwéy ma? (–) Tedy ma ten Piotr klucze y Owczárnią/ którą tymi kluczmi otwiéra y zámyka? [...] Tedy nie wchodźi nikt w tę Owczárnią Piotrowę vrzędnie/ iedno ten/ któremu do Owczárnie ten otwiéra Klucznik? OrzQuin X; A gdzieſz ſie podzieią oni klucżnicy/ ktorzy [...] zá nędzne pieniądze/ chłubią ſie iż mogą ty drzwi otwieráć y zámknąć wedle woley ſwoiey. RejAp 39, 16, 39; SkarJedn 340.

klucznik czego (3): Kápłanowi ſámemu rzeczóno/ Pacem meam do vobis, pacem meam relinquo vobis. Przeto też w ſłużbie Bożéy/ Klucznik y Száfarz prawdźiwégo pokoiá [...] ták mówi: Pax vobis. OrzQuin G2. Cf »klucznik krolestwa niebieskiego«.

Wyrażenia: »klucznik krolestwa niebieskiego, rajski« [szyk 2 : 1] (2 : 1): Nie wątpiſz w tym nic/ iż Króleſtwo Polſkié ieſt ludem wybránym [...] iż ma Kápłáná/ Króleſtwá Niebieſkiégo Kluczniká OrzQuin N3v; Zá tákie wyznánie odniofł od Páná ſwego błogoſłáwieńſtwo y wiecżne á wielkie przywileie/ iſz vcżyniony ieſt/ fundámentem kośćielnym/ klucżnikiem Rayſkim/ y ſędzią duſz wſzytkich na zieimi SkarŻyw 597, 279.

»nawyższy klucznik« (1): A iákoſz oni do ſkárbow Chryſtuſowych otworzyć komu mogą/ ponieważ kſucży od nawyżſzego klucżniká Piotrá S. y potomká iego [...] nie bierzą? SkarJedn 339.

Szereg: »klucznik i (a) szafarz« (3): OrzQuin G2; SkarJedn 79; Vmieymy mocy tákiey y tego kluczá do ták bogátey ſkárbnice vżywáć/ częſto do nog kápłanow klucznikow y ſzáfárzow Bozkich przypadáiąc SkarKaz 207b.
2. Dozorca żupy solnej (8): Klvcznyk nad tho byerze wyprzeznego albo biczovego od Kaſzdego wolv po polgroſzv od paſthwi 10 tholp ſſoly MetrKor 57/120; Soly tak wlvczkv byerano gdi male tholpi wozono na krola 1200 tholp [...] Gnydawſkyey ſklucznykyem ſtho MetrKor 57/120v; Staroſta bendąncz ſam klucżnikiem bral [...] stegoz wozv 450 tholp wyelkich MetrKor 59/281v, 57/120 [2 r.], 59/281v [2 r.], 282v.

Synonim: 1. szafarz.

ZCh