[zaloguj się]
[pdf]

KNOT (73) sb m

o jasne.

Fleksja
sg pl
N knot knoty
G knota, knotu knot(o)w
D knotowi
A knot knoty
L knoci(e)ch

sg N knot (18). ◊ G knota (4), knotu (4); -a Mącz, SienLek; -a : -u FalZioł (1 : 3), CzechRozm (1 : 1). ◊ D knotowi (1). ◊ A knot (36). ◊ pl N knoty (2). ◊ G knot(o)w (3). ◊ A knoty (4). ◊ L knoci(e)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Nasiąkliwy, porowaty kłąb, pasmo zwłaszcza nici; stupa Calep, Cn (72): Stupa – Knot, czwałki odkądziele. Calep 1012b.
a. Nasycony środkami leczniczymi, służący jako sączek, tampon; acia, acus, derasa linteorum lanugo, lemniscus, linamentum, pannus, penicillum, penicillus, peniculus, pessarium, pessus, turunda Cn (47): vcżyń iakoby maſć á potym rozmocżiwſzy knot w tym w puſzcżay w fiſtułę FalZioł III 3c; thę wełnę w cżyrwonem winie á w miedzie przeſnym rozmocżywſzy/ vcżyń knoth á wpuſć w vcho [...] bowiem wyciąga z głowy wſzytki niecżiſtoſci. FalZioł V40; Plaſtr barzo dobri na rany kłote: gdzie knotow ſtawiać nie może. FalZioł V 97, I 2b [2 r.], 9b, 10a, III 36a, 39d (12); wźiąć wełny świeżey niepłokáney / á vwalawſzy w oney máści/ vczyń zwitek iáko knot włożyć w łono/ á oſtátek około pomázáć. SienLek 117v, 117v, 126v [3 r.], 127 [5 r.], 166v, 185 [2 r.]; Bárwierz poſzypławſzy trochę/ wpuśćił knoth między zálawthy/ przyłożył znowu plaſthr/ záwinął GórnDworz T [idem] WerGośc 252.

knot czego (1): máśći goiącey knot przykłádáć SienLek 118.

knot z czego [w tym: uczynić, (u)działać (14)] (16): Też z niey [gębki] działaią knoty y kładą ie na kończe żył z kthorich krew idzie/ á tak powciąga krwie. FalZioł IV 59c; Też wezmi knot z bawełny/ miązſzy y długi iako palecz/ á macżaiącz y w rucianym ſoku, przytarłſzy trochę Scamoneam, wpuſzcżay w żywot rodzączey. FalZioł V 33, I 1d [2 r.], 3a, 9d, 10d, 137c (14); SienLek 111v, 166.

knot z czym (1): Też gdy vcżyniſz knot zmirrą á ſtym naſieniem Pokrzywnem/ á włożyſz do macicze na nocz, chorobę przyrodzoną paniam pobudza FalZioł I 152b.

W charakterystycznych połączeniach: knot wielki, twardy; knot maści gojącej, z bawełny (4), z bdły, z konopi, z mirrą, z prochu, z wełny; na podobieństwo knotu; knot kłaść (przykładać, przyłożyć, włożyć) (6), (na-, u)mazać (obmazywać) (3), (o-, roz)moczyć (maczać) (6), posypać, stawiać, uczynić (uczynion) (14), (u)działać (4), wprawiać (wprawion(y)) (3), wpuścić (wpuszczać) (9), wyjąć.

Szereg: »plastr albo (ani) knot« (3): grinſzpan [...] z miodem z oliwą á z woſkiem zmieſzany/ á iako plaſtr albo knoth vcżyniwſzy ſtego, rany ſmrodliwe goij FalZioł III 40b, V 111 [2 r.].
b. Palący się w świecy lub w lampie; ellychnium (a. el(l)ichnium) Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; lychnus BartBydg, Mącz; funale, funis (candelae), licinius ad candelam faciendam BartBydg; ellychnium lucernae, ſuniculus stupeus, licinium, lucinium, myxa Cn (18): Murm 138; Mymer1 29; BartBydg 61b, 82; BielKron 456v; Ellychnium, Knot ták w lámpie yáko y we ſwiedźce. Mącz 101d; Lumini oleum instilles, Przikróṕ oleyu ná knot áby lepiey gorzáło. Mącz 415d, 218d, 390b, 465b; Iż gdy widzyeli ſwiecę/ myſlili ſobie o tym/ iż tu w iedney rzecży troie podobieńſtwo zámknąć ſie mogło: to ieſt/ woſk/ knot/ y ogień. RejPos 149; Calep 356b, 655b, 819a.

W charakterystycznych połączeniach: knot w kagańcu, w lampie (2), w świeczce; knot gore (2); knot nacierać; przykropić na knot.

Zwroty: bibl. [Is 42/3] »knota nie dogaszać (a. zagaszać)« = być bardzo łagodnym (2): on [Chrystus] też niemiał trzćiny náłomioney dołámowáć: áni knotá kurzącego ſie dogáſzáć. CzechRozm 234, 95.

»pociągać knota« = regulować płomień (1): Myxos, eminens pars lucernae ex qua profertur Elichnium tanquam e naribus mucus, Kurká ná kágáńcách któremi pociągáyą knotá Mącz 240c.

Wyrażenie: »knot ogorzały« (1): Elichnium, Knot ogorzáły. Mącz 201d.
c. Sznurek konopny nasycony materiałem zapalnym (6):
α. Lont (5): záwięzáć ten gárniec [szturmowy] mocno z wierzchu chuſtami oſmolonemi/ obwiązawſzy w koło około gárncá knoty ſuche/ coby dobrze gorzáły BielSpr 74v; Gdy ten gárniec będzieſz chćiał ćiſnáć [!] ná idące ku ſzturmu/ zápal pierwey ony końce knotow/ kthorych ma być 6. álbo 8. [...] ony knothy proch zápalą BielSpr 74v.
Wyrażenie: »knot zapalony« (2): gdy odmiátáli od ſiebie árkabuzy y prochownice/ był przy iedney knot zápalony/ ktorego zápomniał zágáſić/ zapalił prochy w prochownicách BielKron 316; BielSpr 63.
β. Służący jako rodzaj czasomierza (1): Iáko ogień ſuchy knot obraca w perzyny/ Dármo nie vpuſzczáiąc namnieyſzéy godźiny. KochTr 20.
2. Węzeł, supeł, splot (1): Nodus – Knot, węzeł. Calep 701b.
3. [Pręt metalowy: Wźiąwſzy tedy Iouze [...] ſrebro/ y płaſzcż/ y złoty knot [auream regulam]/ ſyny też y corki iego/ [...] wiedli ie do padołu Acharow. Leop 1577, Ios 7/24 (Linde).]

Synonimy: 1. a. flejtuch; 2. węzeł.

ZCh