[zaloguj się]
[pdf]

KOŁEK (23) sb m

o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N kołek kołki
G kołka
A kołek kołki
L kołku

sg N kołek (4). ◊ G kołka (4). ◊ A kołek (1). ◊ L kołku (7). ◊ pl N kołki (4). ◊ A kołki (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Dem. od „koł”; paxillus Vulg, PolAnt, Mącz, Calep, Cn; clavus, palus PolAnt (23): RejWiz 166v; Leop Zach 10/4; BibRadz Ex 35/18, 38/31, Num 4/32; Ridica, Tycz winniczna/ palik/ álbo kołki ſzczepáne/ któremi winnice podtykáyą. Mącz 356b, 274c; znátykayże kołki wſzędy koło ónéy wody/ ſpuść że záśię z Stáwu Wodę/ á ónym mieyſcem kędyś náznaczył day przebić Grundfeſt Strum 02; Calep 765b.
Zwroty: »kołek wbijać« (1): Rozpoſtrzy mieyſce namiotu ſwego/ á niech będa [!] rozćiągnione kortyny przybytkow twoich/ nie ſzánuy ich/ wyćiągay powrozy twoie/ á mocne kołki twe wbiiay [et clavos tuos consolida]. BibRadz Is 54/2.

»u kołka wiązać« (1): Tylkoć to głupie cielę v kołká ták wiążą Aby ſpokoynie ſtało ZbylPrzyg A2.

α. Z neutralizacją funkcji deminutywnej; tu duży kół, do którego za pomocą liny przywiązany jest tzw. młyn pływający (1): Wſzytká młynicá záwiſłá ná kołku/ Ieſli ią vrwieſz ſzalony páchołku/ Powieźieſz z ſobą z niemáłym gomonem/ Młynárzá z domem. KlonFlis F3.
a. Wieszak wbity w ścianę; surculus Cn [tylko w użyciach peryfrastycznych] (7): Maſz porządek ná wſzytkim w koniu y w páchołku/ W ſkrzynce maſz tyſiąc złotych ſrebrá dość ná kołku. PaprPan D3v.
Zwroty: »czapkę na kołek zawiesić« = odżegnać się od czegoś (1): Mniema X. K. iż mu ſię godźi [,..] heretyki nie tylko lżyć ále też y przeſládowáć y mordowáć: ábo [...] to przez inſze cżynić [...]: á iáko mowią cżapkę ná kołek, záwieśiwſzy/ to przedśię z śiebie ſkładáiąc. CzechEp 16.

»wieszać na kołku« = ryzykować (1): Ktorey [pani duszce] beſpiecżnie możeſz zwierzyć zdrowia ſwego/ Nie wieſzaſz go ná kołku ſkacżąc przez prog pſiego. RejWiz 58.

»zawiesić (a. powiesić) na kołku« = przestać myśleć o czymś, poniechać (3): A gdyż iuż noc byłá/ prośił áby z nim Krol ſzedł ná doł/ ná towárzyſką bieśiádę/ záwieśiwſzy ná Zamku Kroleſtwo ná kołku. OrzRozm 14, I3v; Przywileie powieśmy ná kołku/ A ty wedla páná śiądź/ páchołku. KochPieś 23.

Wyrażenie przyimkowe: »na kołku« = zapomniany, pomechany (1): Prawdy ſzkodá/ tá záwżdy w tey ſpráwie ná kołku. RejWiz 40.
b. Tzw. dulka, uchwyt na burcie łodzi na wiosło (3): Interscalmium ‒ Szerzą od kołka do kołka, wktorei poiazdami robią. Calep 554b; Scalmus – Kołek naktorim rudel albo poiazda chodzi. Calep 950a.
c. Wyrażenie przyimkowe: »w kołki« = promieniście (1): Diradio, Est ad radiorum figuram compono – W kołkij ſtawiąm. Calep 327b.

Synonimy: palik, tycz.

Cf KOLIK

MM