[zaloguj się]
[pdf]

KONIECZNIE (255) av

-o- (29), -ó- KochPieś (2); oba e jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVIII w.

1. Znaczenia nawiązujące do znaczeń wyrazu „koniec” (19):
a. Wiecznie, (na) zawsze, do końca jakiegoś okresu; in finem Vulg (12): A nie racży oddalać ż vſt moich ſlowa prawdziwego koniecżnie [Et ne auferas de ore meo verbum veritatis usquequaque]/ To ieſt day abych zawſze mowił prawdę. WróbŻołt 118/43, 37/7, 76/9; Acz ſye ku onemu myeyſcu y ſkrzyni bożey nigdy yuż przywroćić nyemáyą [...] to znák/ iż yuż konyecznye kápłáńſtwo ono y ofyáry vſtáły/ á nye wyeczne to przykazánye było KromRozm II 1, v v; iáko też ktorzy w wierze/ y w dobrych vcżynkach trwále ſtali/ koniecżnie przy báránku Bożym/ wiecżne [!] ſie będą rádowáć Leop VV; Mącz 407d; KuczbKat 170; A koniecżnie iuż ich tłuć nie przeſtánie/ áſz też y ony do końcá ſtárte będą y wniwecż ſie obrocą. CzechRozm 169; KochDryas A2.
Szereg: »koniecznie, (i) wiecznie« (2): Cżemuż/ moie ćięſzkośći/ Cżáſow nieſzcżęſnych/ ták máią koniecżnie Me ſerce ćiſnąc wiecżnie? GrabowSet K2, H3v.
b. Na końcu (jako ostatnia, końcowa czynność, fragment); porro Mącz (5): powiedaſz iż ták rozumiał/ otym Ieronim [...] y inni ludzie. Piękny y doſtátetzny dowod vkazuieſz konietznie? KrowObr 14; BibRadz I 3b marg; A zgwałćiwſzy ſumnienie ono iey [duszyczki] niewinne/ [...] márnie á ſrodze zránili ią onemi ſproſnoſciámi á grzechy nieznośnemi ſwiátá tego/ iż ią nápoły żywo zoſtáwili. A iuż koniecżnie zewſząd źle było oniey bo iuż iey było nie zoſtáło/ iedno tho nędzne poł żywotá tego tu márnego á docżeſnego mieſzkánia iey RejPos 210; GrabowSet Hv.
Szereg: »na koniec albo koniecznie« (1): Misit porro orare ut venirem serio, Dáłá mię ná koniec prośić álbo koniecznie ábych przyſzedł. Mącz 386c.
c. W końcu (po długich przygotowaniach, próbach) (2): iżeby iuż ná tym Séymie koniecznie práwa á gruntowna Vnia ták w ſkutek ſwóy wſtáwiona y wykończoná byłá SarnStat 1004; KlonWor 23.
2. Wyraża pewność, rozkaz lub postulat spełnienia, gorące pragnienie, nieodwołalne postanowienie: bezwarunkowo, absolutnie, nieodwołalnie; całkowicie, zupełnie; omnino Vulg, Cn; serio Mącz; certe Modrz; fataliter, necessario, plane, prorsum Cn (102): licemiernicy ij xiążęta żydowſcy/ oſtatecżnie radę vcżynili ijżby koniecżnie Iezuſa zabili. OpecŻyw 82v, 70v, 117; OpecŻywSandR nlb 3v; GliczKsiąż B4; Leop 3.Mach 7/6; A ták ia koniecżnie roſkázuię áby był budowan [kościół pański] BibRadz 3.Esdr 6/28, *3v, *5 [2 r.], Gen 17/13, 27/41; Serio aliquid mandare, Koniecznie co przykázáć Mącz 386c, I76c, 411c; SarnUzn C3; á iż nienawiśći/ roſtyrki/ y niezgody/ iáko hániebne ſkázy Chrześcijáńſtwá/ koniecżnie precż wyrzucone być máią KuczbKat 160; BudBibKaw A3v; A Pan Bog był powiedzyał/ do mężá ſwiętego/ Abyś koniecżnie wyſzedł/ záraz z mieyſcá tego/ Heliaſzu HistHel Bv, C4; y w kſięgách ſwych o tym piſzą: iáko ſie BOG Oćiec gniewał ná wſzyſtek świát/ á iż gi iuż koniecżnie zátráćić miał CzechRozm 221v, 39, 89v, 171; ModrzBaz 135; KochPs 7, 112, 150; CzechEp *3, 31, 39; Exposco ‒ Barzo pożadąm, koniecznie ſie vpominąm. Calep 395b; Phil O4; Powiéſz z muſu/ co z dobrą niechceć ſie powiedźieć Wolą: nam nielza ieno koniecznie to wiedźieć. GórnTroas 42; LatHar 126, 263; WysKaz [23], 40; SarnStat 601; á druga połowicá do tego ſkárbu Rzeczypoſp: niechayby koniecznie oddawána byłá. VotSzl D3v, E3.

W charakterystycznych połączeniach: koniecznie czynić, jechać, mieć na baczności, obrzezan, oddawany, płacić, przedsięwziąć, przygotować się, przykazać, przyłomić, przyść, rozkaz(ow)ać (2), starać się, stracić, umrzeć, upominać się, usadzić się, widzieć, wiedzieć, wyniść, zabić (5), zakazany (2), zamordowany, zapomnieć, zatracić, zbawiony.

Frazy: »koniecznie (po)trzeba, jest (a. są) potrzebne« [szyk zmienny] (9 : 4): LubPs A3v; Swięcenie záśię na vrząd Kościelny/ ácż nie káżdemu Chrześcijáninowi z oſobná/ iednák wſzyſtkiemu Kośćiołowi koniecżnie ieſt potrzebne. KuczbKat 115, 125; CzechRozm 125v, 249; ModrzBaz 108; CzechEp 92; NiemObr 53; ieſli grzechów záłuiem ſtátecznie [...] potrzebá kóniecznie Złéy napiérwſzé początki żądze wykorzenić KochPieś 2; LatHar +2; WujNT 387, 517; WysKaz 31.

»koniecznie powinien« (1): iákoby to koniecżnie powinni byli vcżynić/ kiedyby to prawdá byłá/ co przećiwnicy powiádáią NiemObr 38.

Zwroty: »chcieć koniecznie« = omnino velle JanStat [szyk zmienny] (21): LibLeg 7/69; KochZuz A4v; áby nie był tákim proſtakiem/ iáko ieden tu v dworu/ co pánu Grábi z Gorki Káſztellanowi Poznáń. chcze koniecżnie być podobien GórnDworz E6v, Q8v, Rv; WujJudConf 253; CzechRozm 220v; Więc téż pan/ ſpráwiedliwym gniewem poruſzony/ Chćiáł ié koniecżnie zgubić KochPs 161; CzechEp 277; ReszList 166; PudłFr 17; Flagito ‒ Pozadąm, koniecżnie mieć chcę. Calep 422a; WujNT 313, 518; WysKaz )?(3; SarnStat 820, 902; PowodPr 50; SiebRozmyśl F3v; CiekPotr 26, 73.

»koniecznie musieć« [szyk zmienny] (16): gdyćby przeciw trućiźnie twey lekarz twoy podał lekárſtwo/ á ty byś nim pogárdźił/ záchowan bys od iádu y ſmierci nie mógł być/ ále byś koniecżnie vmrzec muſiał CzechRozm 206, 77, 83, 125v, 237v; KochPs 96; CzechEp 34, 310; Koniecżnie muſzę obchodzić święto nádchodzące w Hieruzálem WujNT 473 marg, 21, 461, Act 21/22, s. 810, 828; Boiaźń o przyſzłey śmierći/ vmyſł cżłowiecży koniecżnie zátrwożyć muśi WysKaz 46; PowodPr 72.

a. Połączenie z czasownikiem zaprzeczonym wyraża zakaz: nie powinno, nie wolno (10): Letz iednák to co iáwnie ná oko widziemy/ Tego onich konietznie miltzec niemożemy. KrowObr A; CzechRozm 162v; KochOdpr B3; KochPs 212; Nie przyśięgayćie koniecżnie/ áni ná niebo/ [...] áni ná źiemię CzechEp 171, 280; WujNT Act 4/18; y iest to ſtárożytné poſtánowienié, którym niémamy koniecznie pogardzáć. SarnStat 600; Dla tego vſtáwiamy: áby koniecżnie żaden Sędźia przez żadną iną oſobę/ iedno przez pewnégo ſwégo ſługę álbo Woźnégo nie cżynił y nie wypráwiał ſwych pozwów SarnStat 787, 523.
3. W funkcji wyrazu modalnego wyrażającego przekonanie o prawdziwości: naprawdę, bez wątpienia, na pewno, oczywiście, istotnie; omnino PolAnt, Modrz, Vulg, Cn; prorsus Mącz, Cn; certe Modrz; oppido, plane, profecto Cn (129): KromRozm I H[3]; KrowObr 160; á gdy ták przypáſawſzj biodrá ſwe gotowo ſtać będziemy: koniecżnie żadny ſie nieprzyiáćiel o nas nie pokuśi Leop *A3v; BibRadz *4v, 1.Cor 15/29, Gal 4/31; Mącz 394d, 418d; SarnUzn C5v; RejPos 31v, 88v, 225v, 343; GrzegŚm 3; BudNT Ii8v; Bácżćieſz teraz/ iż ia/ ia koniecżnie ieſtem ſam Pánem/ á niemáſz Bogá oprocż mnie CzechRozm 5; Ták ieſt/ práwieś trefił gruſce w wierzch. To koniecżnie prawdá ieſt/ iż ty ſłowá Prorockie/ ſłowá ſą Boże y prawdziwe: ále ich ty zle vżywaſz CzechRozm 57v; iż ia [...] wierzę że on wſzech rzecży ſtworzyciel [...] Bog/ mogł y ieſzcże może/ ſam przez ſię bes wſzelákiego środku y pośrednictwá cżynić/ co iedno chce/ iákoſz koniecżnie/ niebo y źiemię nápocżątku/ bes tego vcżynił CzechRozm 122, 24v, 34, 45, 54v, 71v (20); Ieſt też to rzecż bárzo potrzebna do wotowánia/ ábyś to śmiał mowic co rozumieſz. Bo koniecżnie niegodni ſą Senatorſkiey łáwice/ ktorzi wiárę y cnotę ſwą kryią/ boiąc śię cżelnieyſzych Pánow ModrzBaz 29; Koniecżnie to nieieſt prawdźiwa sławá/ gdźie niemáſz żadnego bacżenia ná słuſzność y ſpráwiedliwość. ModrzBaz 107v, 19v, 30, 39, 79v, 96, 98v, 114; ModrzBazBud ¶6; KochPs 5; Ale gdyby ſię y teraz ći kupcowie z domu Bożego [...] wygániáć mieli/ máłoby ich koniecżnie z Rzymſkiey kátoliki zoſtáło. CzechEp 50; Wſzákże/ mogłáby ſię nieiáka folgá/ tey niezbożnośći ludzkiey/ pozwolić/ ieſliby koniecżnie z niewiádomośći imięnia Bożego błąd ten przyſzedł. CzechEp 86, 12, 117, 160, 209, 258, 416; KochPieś 48; A kiedy go nié broni gdy może od ſtráty/ Koniecżnie go nie miną piekielné zapłáty. ZawJeft 40; WujNT Act 26/9, 1.Cor 5/1, 6/7, 9/10, 15/29; PaxLiz C3v.
Szereg: »koniecznie i bez wszej wątpliwości« (1): Ale koniecżnie y bes wſzey wątpliwośći cżąſtká tá/ y tę ſentencią w iedno złącża CzechRozm 63.
a. Wyraża przekonanie wynikłe z przesłanek logicznych (47): KrowObr 22, 50v, 124, 221v; SarnUzn G5v; á cżemuſz by mu to tenże Piſarz liſtu tego do Hebreow przycżytał/ iż on ná pocżątku ziemię záłożył/ ábo vgruntował: á iż też y niebioſá ſą ſpráwą rąk iego? Skąd to koniecżnie płynie: iż ieſli on zákłádał fundámentá źiemie/ y niebioſá ręką ſwą robił/ tedy iuż przedtym był CzechRozm 35v; bo koniecżnie to nigdy nie było áby w rok po vrodzeniu ſwym Saul krolem zoſtáć miał/ gdyż był vroſłym mężem/ ktory wzroſtem inne Izráelcżyki prżewyżſzał/ y ſyny iuż ná ten cżás miał. CzechRozm 139; Abowiem ieſliby cżłowiek/ iáki ieſt ſam w ſobie z przyrodzenia ſwego/ mogł to kroleſtwo poznáć/ [...] tedyby koniecżnie/ ábo to kroleſtwo duchownym nie było/ ábo on muśiałby nie być ćieleſnym Adámá pierwſzego ſynem. CzechRozm 185, 27v, 36v, 39v, 46, 46v (18); Bo gdźieć będźie zła y bezbożna wiárá/ tedyć też pewnie nigdy z śiebie owocow dobrych nie wypuśći. A gdźie też dobra y z Bogá będźie/ koniecżnie złych nie wyda. CzechEp 57, 29, 190, 219, 329; NiemObr 85; Phil K; A gdy vyrzeli oni obcy ludzie beſtyą wiſzącą v ręki iego/ mowili ieden do drugiego; Koniecżnie ten cżłowiek ieſt mężoboycá [Utique homicida est homo hic] WujNT Act 28/4; WysKaz 33.
Zwrot: »koniecznie musieć« [szyk zmienny] (15): KrowObr 145; BudNT przedm b2v; Abowiem ieſli to iuż ták ieſt iáko ty chceſz/ iż cżłowiekiem tylko ieſt Iezus Chriſtus/ á nie ieſt [...] ſyn Boży: tedy koniecżnie muśi być ſtworzenim/ á nie ſtworzyćielem. CzechRozm 65v, 23v, 178v, 179; Iż ieſli ſłowo to/ ktore też ieſt Bogiem/ iáko y Bog oćiec/ tworzyło/ tedy koniecżnie będźie muśiáło być drugim/ á nie tymże iſtym/ Bogiem. CzechEp 198, 7, 144, 214, 231, 276, 306, 374; WujNT 403.
b. Podkreśla autorytatywne wypowiedzenie się na temat jakiegoś wyżej postawionego problemu [w tym: z przeczeniem (17)] (19): iákie oſoby nawięcey [Jezus] treſtał y karał? Konietznie nie ták bárzo ludzi poſpolite/ iáko Biſkupy/ dokthory/ y Fáryzeuſze naprzednieyſze. KrowObr C2v; Ieſli teſz ieſztze rzetzeſz: Iż my thego znáku/ nie dla tego vkázuiemy/ áby to drewno ludzie chwalili/ ále iżeby pátrząc ná ten znák ku więtſzemu nabożeńſtwu pobudzeni byli? Ozdobna tho konietznie wymowká KrowObr 94; A otzymże tam rádzili? konietznie nie otym/ áby Pan Kryſtus Syn Boży/ y iego prawdá po wſzyſtkim ſwiećie ſlynęłá KrowObr 132v, 98v, 134v, 180, 187v, 191v, 195; Idz á pytay brzemienney ieſli wytrwawſzy dziewięć mieſięcy ſwych/ może żywot iey wſobie zatrzymáć płod. A iam rzekł/ koniecżnie niemoże pánie [Non potest Domine Vulg]. BudBib 4.Esdr 4/40; Ieſzcże ćię pytam/ wierzyſzli temu/ iż też pod pierwſzym przymierzym/ ználi ludzie Bogá [...] y w nádzieię łáſki iego/ beſpiecżnie ſobie pocżynáli? (–) Koniecżnie nie inácżey wierzę. CzechRozm 22; Izali nas ná to Bog wzywa? [...] ábyſmy my nie dobrego nie cżyniąc ták ſobie proznowáli? Koniecżnie nie dla tego. CzechRozm 215, 32v, 103v, 160, 172v, 179v; CzechEp *2; NiemObr 10.
4. Jako podkreślenie czyjegoś negatywnego stosunku do zagadnienia (3): bacżąc Nowowierniki być tak bárzo vpornymi/ żeby koniecżnie Cżyśćá [!] nie przyználi WysKaz 37.
Zwrot: »koniecznie nie chcieć« (2): O ſzmyerczy panyey Svchorzewſkiey ſerowye [!] pithan yeſlyby pomocznykiem bill, abo o them nyeczo wyedzial, Nycz ynnego konyecznye znacz nyechczial yedno tho yſch gdi v kſzyąſzny [...] bill thedi pacholek przyachal powyadayącz o zabiczyv panyey they to. LibMal 1543/74; CzechEp 179.
5. Podkreśla zaimek uogólniający: w ogóle (1):
Szereg: »koniecznie albo owszeki« (!): Venies exspectatus neque solum nobis, id est tuis, sed prorsus omnibus, Ale Koniecznie álbo owſzeki wſziſtkim. Mącz 327a.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Finite, Koniecznie. Mącz 127d.

ZCh