Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [KONOPNISKO]

Następne hasło: KONOWALSTWO »

KONOPNY (57) ai

Oba o jasne.

Fleksja

sg
m	N	konopny	f	N	konopnå, konopn(a)	n	N	konopné
	G	konopnégo		G	konopnéj		G	konopnégo
	A	konopny		A	konopną		A	konopné
	I			I			I	konopnym, konopn(e)m
	L			L	konopnéj		L

pl
N	subst	konopné
G		konopnych
A	subst	konopné
L		konopnych
inne formy
pl I m i f - konopnymi

sg m N konopny (6). ◊ G konopnégo (2); -égo (1), -(e)go (1). ◊ A konopny (1). ◊f N konopnå (2), konopn(a) (1). ◊ G konopnéj (2). ◊ A konopną (3). ◊ L konopnéj (2). ◊ n N konopné (6); -é (1), -(e) (5). ◊ G konopnégo (11); -égo (4), -(e)go (7). ◊ A konopné (4). ◊ I konopnym SienLek (2), konopn(e)m (1) ZapWar. ◊ pl N subst konopné (5); -é (1), -(e) (4). ◊ G konopnych (3). ◊ A subst konopné (3); -é (1), -(e) (2). ◊ I m i f konopnymi (2). ◊ L konopnych (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. paczesi oraz part, Linde XVIII w.

Znaczenia

Przymiotnik od „konop” (57)
- a. Będący częścią konopi (28)
- b. Wykonany z włókna konopi (19)
- c. Otrzymany z wyciskania nasion konopi (2)
- d. Złożony z pewnej ilości konopi (1)
- e. Stanowiący daninę od zbioru konopi (7)
  - α. W funkcji rzeczownika (1)

Przymiotnik od „konop” (57):

a. Będący częścią konopi (28): Skorki konopné ſą dobre na cżynienie powrozow. FalZioł I 33a.

Wyrażenia: »korzenie konopne« (1): gdy korzenie konopné będzie vwarzone ſkorzeniem wyſokze^go [!] ſlazu [...] á Potym ſtłucżeſz á vcżyniſz plaſtr/ á przyłożyſz na wrzedzienicze [...] barzo ieſt vżytecżne FalZioł I 33a.

»listki konopne« (1): Theż liſtki Konopné z bożym drzewkiem wługu warzone/ á kto by ſię mył tem ługiem tedy włoſi długie cżini FalZioł I 33b.

»siemię, nasienie, ziarn(k)o konopne« [szyk 18 : 7] (14 : 9 : 2): Naſienie konopne ieſt więcżſzey wagi niżli ſamo ziele FalZioł I 32d; á mleko vczyniwſzy gęſto s ſiemienia konopnégo/ wyſuſza naſienie przirodzone meſzczyznam FalZioł I 33a, I 32d, 33a, b [3 r.], IV 28b, V 73, 83v; ZapWar 1542 nr 2450; tocż s tego pigułki ilo konopné źiárno SienLek 124v, 72, 74, 91, 130, 133v (11).

Szereg: »lniany, (i) konopny« (3): Proſo pomłoćić/ śiemioná lniáne/ konopné GostGosp 72, 122, 167.

b. Wykonany z włókna konopi; cannabaceus Mącz, Calep; de cannabo BartBydg; cannabinus Mącz (19): BartBydg 21b; Naprzod wezmi kadzidła białego [...] zmieſzay rzyſcie [/] z ciarum [...] na maż na chuſtę konopną á przykładay FalZioł V 115v; Mącz 33a [2 r.]; Calep 158b.

Wprzeciwstawieniu: »lniany ... konopny« (1): Sukniey żadney oni nieſzyią lniánymi niciámi/ tylko konopnymi BielKron 464v.

W charakterystycznych połączeniach: chusta konopna(-y), kitel, koszula.

Wyrażenia: »konopny ćwik [= worek]« (1): Skępiec y z Dębu radby odárł łyká/ Aby doſypał konopnego ćwiká. RejZwierc 21 7v.

»nici konopne« (1): BielKron 464v cf W przeciwstawieniu.

»powroz(ek) konopny« = sandala BartBydg; cannabinus funis, stuppeum vinculum Mącz; tomice, tomix Calep; corda canapea JanaStat [szyk 4 : 3] (7): BartBydg 136; Mącz 33a, 423d; SkarŻyw 160; Calep 1072b; Też vſtáwiamy: áby powrozy konopné nie innym ſpoſobem były ná liczbie poczytáné/iedno kożdy kámien po ſześći groſzy. SarnStat 375, 374.

»prządziono [a. przędziwo) konopne« (3): ZapWar 1532 nr 2471; Gdy Koniowi brzuch oćiecze álbo też ſpuchnie weźmiſz ſurowé prządźiono konopné/ vwarz ié w zoléch/ tákże mu ná brzuch ſpuchły ćiepło przyłoż SienLek 172, 100.

peryfr. »konopna wić« = śmierć przez powieszenie (1): Wnidzieſzli tu to wiedz pewnie/ Zeć być przed miáſtem ná drewnie. Nie kołác tu nie zyſzcżeſz nic/ Chybá ráno konopną wić. RejZwierc 237.

Szereg: »ln(i)any abo (i) konopny« (2): ZapWar 1532 nr 2471; Chczącz on lud proſty á gruby (kthory [przed ti]m wſzytko w kitlach lniauych [!] abo konopnych chadzał) tam ſwoią ſzczodrothą ſukna wełnianego ku okrzcżeniu przywieſć MiechGlab 87. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.].

c. Otrzymany z wyciskania nasion konopi (2): Ná toż ſtłucz mákuch konopny/ ze pśią krwią zmiéſzay á przyłoż mu SienLek 172.

Wyrażenie: »olej konopny« (1): Weźmi oleiu konopnégo SienLek 170.

d. Złożony z pewnej ilości konopi (1): Káżdy żoraẃ po kilku doſtał ſobie chłopow/ Ledá kto náwiązał ich iák konopnych ſnopow. KmitaSpit C2v.

e. Stanowiący daninę od zbioru konopi (7):

Zestawienie: »dziesięcina konopna« = decima canapi JanStat [szyk 5 : 1] (6): á którzy około konopi nie robią/ od Dźieśięćiny konopnéy máią bydź wolni. SarnStat 191, 112, 185, 190 [2 r.], 1309.

α. W funkcji rzeczownika (1):

»konopna« (1): KONOPNA. Około dzieśięciny konopnéy. SarnStat 190.

[»konopne«: gdzie mu [plebanowi] to książę darowało dziesiątą rybę, która się ułowi z jezior gostyńskich, a pleban dał za to konopne po wsiach królewskich [...] na oprawę niewodów LustrRaw 97.]

Cf KONOPNIANY

ZCh