[zaloguj się]
[pdf]

KORD (137) sb m

kórd (13), kord (1) OpecŻyw. ◊ kord- (5), kórd- (1); kord- : kórd- SarnStat (2 : 1).

Fleksja
sg pl
N kórd kordy
G korda kord(o)w
D kordowi kord(o)m
A kórd kordy
I kord(e)m kordy, kordami
L kordach, kordzi(e)ch

sg N kórd (5). ◊ G korda (35). ◊ D kordowi (1). ◊ A kórd (43). ◊ I kord(e)m (10). ◊ pl N kordy (5). ◊ G kord(o)w (15). ◊ D kord(o)m (1). ◊ A kordy (11). ◊ I kordy (7), kordami (2); -y BielKron, BielSjem; -ami LatHar; -y: -ami CzechRozm (1 : 1). ◊ L kordach (1), kordzi(e)ch (1) CzechRozm (1 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) ‒ XVIII w.

Krótki miecz jednosieczny; także w ogóle miecz; prawdopodobnie też większy nóż, zwłaszcza używany w pracach rzemieślniczych; gladius Calag, Cn; machaera Calep, Cn; parazonium Mącz; semispathium Calep; gladius ab una parte acutus, ligula, lingula Cn (137): ZapWar 1518 nr 2235, 1520 nr 2254, 1523 nr 2296, [1536] nr 2519; ieſtliże po trzeba tego, z głowy krew puſzcżaj (ale nie kordem) FalZioł V 49, IV 3c; Item v Venthuri na pyaſkach vkradl kord Vinczenthemu krawczewy LibMal 1551/161v; kordem maſurkowym skrzynke othworzil LibMal 1554/185, 1544/90v, 1545/100, 102, 103 [3 r.], 1547/128 (17); KwiatKsiąż Ov; Mącz 277b; vtopię Kórd w niem ſwóy do iedlec. OrzQuin F2v; Prot C; BielSat C2v; iáko ten rycerz więtſzą ſławę odnośi/ ktory ſztukę telko kordá w ręku máiąc/ ránny/ y námdlony/ przez woyſko ſie przebije GórnDworz Aa2v; RejZwierc 83; BielSpr 49; Schoway kord twoy do poſzew CzechRozm 227v; A czemuż Chriſtus dopuſzcżał zá ſobą Apoſtołom z kordy chodzić. CzechRozm 234 marg, 234 [8 r.], 234v [6 r.], 236 [2 r.], 235v [2 r.], 236 [6 r.] (45); ModrzBaz 56; Calag 432b; gdy zyzby ſądowey wychodźił pácholę co zá niem kord nośiło/ rżućiło mu go pod nogi GórnRozm L2; BielSjem 22; BielRozm 19; Calep 625b; OrzJan 29; LatHar 694, 719 [2 r.], 720, 729 [2 r.]; WujNT Matth 26/52, Ioann 18/10, 11; ZapMaz II Ł 96/266v.

W połączeniach szeregowych (7): BielKron 465; Ferrum aliquando pro gladio accipit, Miáſto mieczá/ kordá/ y yney żelázney bróni. Mącz 124d; áby nie śmiał przyieżdżáć [...] zbroynie/ y żadnémi inémi bróniámi / okróm mieczá/ kórdá/ ſzáble/ ſzpady. SarnStat 858, 15, 495, 871, 932.

W charakterystycznych połączeniach: kord laskowy; korda (kordow) cierpieć (2), obronić, poprawić, pozwalać, radzić się, zakazować; kupienie korda (3), sztuka; do korda przywięzować się (4); bronić się kordowi; kord dać, kupić (kupować) (11), mieć (5), nosić (noszący) (3), obrocić, odpasować, odrywać, odrzucać, otworzyć, pochować (schować) (3), uchwycić (2), ukraść (5), utopić, włożyć (4), wziąć (4); pod kord słać; kordem bić, bronić się, ciąć (2), dzielić, otworzyć, popisować się, puszczać, trafiać, uderzyć, zwojować; z kordem chodzić (chadzać) (5), iść (wyniść) (2), nie zgodzić się; o kordzie zabawiać się.

Zwroty: »korda pomykać« (2): Powiedz mi w ktori ſpoſob korda pomykali Starzi Polacy/ kiedy ſłow pańſkich ſłuchali? KochSat B; Prot C2v.

»do korda porywać się, rzucić się, targnąć się« (1 : 1 : 1): GórnDworz O6; CzechRozm 238; Potym ſię do kordow porywáią [ad ferrum deinde provocatur]. ModrzBaz 60v.

»do korda przyść« (2): RejZwierc 134; Lekce ważył żoráwia: w tym ſię on pokuśi/ Ledwo do kordá przyſzedł/ żoraẃ go iuż duśi. KmitaSpit B3v.

»kord wyjąć; korda dobyć, dostać« = eximere gladium Vulg; cultellum extrahere, cultrum exserere JanStat [szyk zmienny] (12; 9 : 1]: wyięwſſy kord vderzyl na Malkuſſa ſlugę biſkupiégo OpecŻyw 106; LibMal 1544/90v, 1545/ 102v; á ktoby przed Arcibiſkupem dobył kordá/ táki ma być karan winą 14 grzywien Arcibiſkupowi UstPraw D4, D4; BielKron 309v; RejZwierc 274v; ActReg 50; LatHar 693, 708; WujNT Matth 26/51; SarnStat 495, 787, 932. Cf »miecz albo kord«.

Wyrażenie: »ostry kord« (1): Nie dbam ia by zbroie w podworzách mych brzmiáły Albo oſtre kordy ſię błyſkáły RybGęśli B3v.
Szeregi: »miecz albo kord« [zawsze w zwrocie] = gladius vel cultellus a. culter JanStat [szyk 7 : 1] (8): ieſli kto przed námi miecz álbo kórd wyymie y kogo ráni/ przez łáſki niech będźie karan SarnStat 22, 170, 515, 619 [2 r.], 647, 782, 787. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.].

»szabla, (i) kord« (2): Nie śli iuż do Genewy po ſzáble y kordy/ Chybábyś ty chćiał ćiągnąć ná tátarſkie Ordy. Prot Cv; BielSpr 26. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»kord, (to jest) tesak« (3): Item Brony tha tha [!] aby przy ſzobye myely Naprzod drzewo, myecz a theſak tho ieſt kord MetrKor 26/62v; Calep 625b, 966a.

Wyrażenie przyimkowe: »do korda« (4): CzechRozm 233v; CzechEp 94; Więc go przy deſce/ by nie cżułá hordá/ Cicho poſádzi: á ten záś do kordá. KochSz B4.
~ Szereg: »do korda albo do kija« (1): gdy ſługá obrus ſpluſka/ ábo niechcąc ſklenicę ſtłucże/ tho wnet do kordá álbo do kijá RejZwierc 77. ~

AL